Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
Дыялектызм. Слова або моўны зварот якога-н. дыялекту ў літаратурным творы.
к. Чорны перасцерагаў пісьменнікаў ад празмернага захаплення дыялектызмамі і жаргонамі, якія засмечваюць мову твора. /. Кудраўцаў.
ДЫЯЛЕКТАЛАГІЧНЫ // ДЫЯЛЕКТНЫ // ДЫЯЛЕКТЫЧНЫ
Дыялекталагічны. Які мае адносіны да дыялекталогіі.
Я. Ф. Карскі падаў і абгрунтаваў ідэю стварэння беларускага дыялекталагічнага атласа. Беларуская дыялекталогія.
Дыялёктны. Які мае адносіны да дыялекту.
Дыялектныя асаблівасці ствараюць цяжкасці пры перакладзе твораў пісьменніка. Полымя.
Дыялектычны. Які мае адносіны да дыялектыкі; заснаваны на дыялектыцы.
Дыялектычны метад. Дыялектычная філасофія.
Няправільна. Колькасная перавага коласаўскага слоўніка [перад «Слоўнікам мовы Пушкіна»] тлумачыцца тым, што ў ім шмат слоў дыялектычных (трэба: дыялектных), мясцовых, абласных. I. Навуменка.
ДЭБЕТ // ДЭБІТ // ДЭБЮТ
Дэбет. Левая старонка прыходна-расходных кніг, куды заносяцца ўсе паступленні, а таксама даўгі і расходы па дадзенаму рахунку; проціл. крэдыт.
Тое, што Дудка паспеў запісаць за паўгода баявой дзейнасці, заняло дзве тоўстыя бухгалтарскія кнігі, разграфленыя па старонках на крэдыт і дэбет. I. Навуменка.
Дэбіт. Колькасць вадкасці (нафты, вады і пад.) або газу, якая даецца свідравінай за адзінку часу.
Штучную інтэнсіфікацыю здабычы трэба весці вельмі асцярожна, бо празмерна высокая закачка вады можа спачатку даць вялікі дэбіт паліва, а потым яго рэзка знізіць і сапсаваць. Р. Гарэцкі.
Дэбют. I. Першае выступленне артыста на сцэне.
Для дэбюту мне далі ролю прынца ў інсцэніраванай казцы Андэрсена «Прынц і жабрак». ЯРамановіч. I! Першае публічнае выступленне ў якой-н. галіне дзейнасці. Хоць мае літаратурныя дэбюты на рускай мове былі досыць удалыя, я ўсё ж перайшоў на беларускую мову. 3. Бядуля.
2. Пачатак шахматнай ці шашачнай партыі; першыя хады.
3 самага пачатку гульні, яшчэ ў дэбюце, грасмайстар захапіў ініцыятыву і захаваў яе да канца партыі. Звязда.
ДЭБІТОР // ДЭБЮТАНТ
Дэбітбр. Даўжнік прадпрыемства, арганізацыі, установы.
Адны плацілі акуратна, другія цягнулі бог ведае колькі, і мы ніяк не маглі збавіцца ад даўжнікоў, ці як у нас казалі, дэбітораў. Я. Скрыган.
Дэбютант. Той, хто дэбютуе, упершыню выступае на сцэне.
Пад пільным позіркам касіра-чыгуначніка я адчуваў сябе, як артыст-дэбютант на сцэне. С. Анісаў.
ДЭГЕНЕРАТЫЎНАСЦЬ // ДЭГЕНЕРАЦЫЯ
Дэгенератыўнасць. Наяўнасць прымет выраджэння, дэгенерацыі.
3 першага ж погляду нельга было не заўважыць, што чалавек гэты з яўна выражанай дэгенератыўнасцю.
Дэгенерацыя. Пагаршэнне біялагічных і псіхічных прымет арганізма.
С і н о н і м: выраджэнне.
Паняцце агульнай і частковай дэгенерацыі ўведзена акадэмікам A. М. Северцавым. БелСЭ.
ДЭЗІНСЕКЦЫЯ //ДЭЗІНФЕКЦЫЯ
Дэзінсёкцыя. Знішчэнне шкодных насякомых спецыяльнымі сродкамі.
Дэзінсекцыю робяць супраць узбуджальнікаў і пераносчыкаў інфекцыйных хвароб чалавека, жьівёл і раслін, свірнавых шкоднікаў і інш. БелСЭ.
Дэзінфёкцыя. Знішчэнне заразных мікробаў спецыяльнымі сродкамі.
Сінонім: абеззаражванне.
Удзень Сцяпан зрабіў агляд у яслях, праверыў усіх суседніх дзяцей, дапамог фельшарыцы зрабіць дэзінфекцыю і акуратна цераз тры гадзіны наведваў хворага. I. Шамякін.
/ ДЭКАДАНС Ц ДЭКАДЭНТ // ДЭКАДЭНЦТВА
Дэкаданс. Тое, што і дэкадэнцтва.
Сатырычныя вершы [Крапівы] былі накіраваны супраць тых, хто спрабаваў перанесці ў нашу паэзію прыёмы паэтыкі дэкадансу. Ю. Пшыркоў.
Дэкадэнт. Прадстаўнік, прыхільнік дэкадэнцтва.
Ацэнка Купалы і Коласа даецца Горкім у плане проціпастаўлення іх народна-дэмакратычнай паэзіі ўпадніцкай, антыграмадскай паэзіі дэкадэнтаў і сімвалістаў. В. Івашын.
Дэкадэнцтва. Упадніцкі кірунак у буржуазным мастацтве і літаратуры канца 19 і пачатку 20 ст., які характарызуецца крайнім індывідуалізмам, фармалізмам, пропаведдзю «чыстага мастацтва».
У рускай літаратуры плынь дэкадэнцтва найбольш праявілася ў пачатку 20 ст.
ДЭКАРАТЫЎНЫ // ДЭКАРАЦЫЙНЫ
Дэкаратыўны. 1. Які служыць для ўпрыгожвання; звязаны з афармленнем сцэны.
Дэкаратыўныя тканіны. Дэкаратыўнае афармленне.
2. перан. Разм. Ненатуральны, штучны; паказны.
Сіратліва, як бы яно не натуральнае, а зробленае, дэкаратыўнае, вісіць над сопкамі халоднае сонца. /. Шамякін.
Дэкарацыйны. Які мае адносіны да дэкарацыі.
Дэкарацыйны склад.
ДЭКЛАМАТАРСКІ // ДЭКЛАМАЦЫЙНЫ
Дэкламатарскі. Які мае адносіны да дэкламатара.
Дэкламатарскія здольнасці.
Дэкламацьійны. Які мае адносіны да дэкламацыі.
Андрэй таксама спяваў у хоры, удзельнічаў у дэкламацыйным гуртку. М. Хведаровіч.
ДЭМАБІЛІЗАВАНЫ // ДЭМАБІЛІЗАЦЫ Й НЫ
Дэмабілізаваны. у знач. наз. Звольнены з арміі па дэмабілізацыі.
У Гомелі што ні дзень, што ні гадзіна — радасць: вяртаюцца дахаты дэмабілізаваныя. А. Пальчэўскі.
Дэмабілізацыйны. 1. Звязаны з правядзеннем дэмабілізацыі.
У штабе батальёна ўсе былі заняты новымі, прыемнымі клопатамі — дэмабілізацыйнымі. Звязда.
2. перан. Які характарызуецца паніжэннем актыўнасці, піль насці, спадам энергіі.
Дэмабілізацыйны настрой.
ДЭМАНСТРАТЫЎНЫ // ДЭМАНСТРАЦЫ Й НЫ
Дэманстратыўны. 1. Задзірлівы, знарок падкрэслены; дэманстрацыйны (у 3 знач.).
Дэманстратыўны адказ. Дэманстратыўныя паводзіны.
2. Звязаны з дэманстрацыяй — ваеннай аперацыяй, якая мае на мэце адцягнуць увагу праціўніка ад месца галоўнага ўдару.
Адна рота трэцяга батальёна, якім камандаваў старшы лейтэнант Гусеў, агнём і дэманстратыўнымі дзеяннямі скавала праціўніка з фронту, а тым часам астатнія дзве абышлі з флангаў і ўдарылі ў тыл. А. Капусцін.
Дэманстрацыйны. 1. Які мае адносіны да дэманстрацыі — масавага шэсця.
Дэманстрацыйная калона. Дэманстрацыйныя лозунгі, заклікі.
2. Заснаваны на паказе, дэманстрацыі — наглядным азнаямленні з чым-н., публічным паказе чаго-н.
Дэманстрацыйная зала. Дэманстрацыйная ўстаноўка.
3. Задзірлівы, знарок падкрэслены; дэманстратыўны (у / знач.)-
Дэманстрацыйныя паводзіны. Дэманстрацыйная абыякавасць.
ДЭФЕКТНЫ // ДЭФЕКТЫЎНЫ
Дэфёктны. Пашкоджаны, сапсаваны; з дэфектам.
Значна палепшылася паліграфічнае афармленне друкаванай прадукцыі, знізілася колькасць дэфектных экземпляраў кніг, якія паступаюць у гандлёвую сетку. Звязда.
Дэфектыўны. Ненармальны; з фізічнымі або псіхічнымі недахопамі.
Было модна насіць міні-спадніцы — і асобы жаночага полу, як на нейкіх дэфектыўных людзей, пазіралі на тых, хто хадзіў у доўгай спадніцы. ЛіМ.
Е, Ё ,
ЕВАНГЕЛІЧНЫ // ЕВАНГЕЛЬСКІ
Евангелічны. Які апіраецца на евангелле, зыходзіць з яго.
Евангелічная секта. Евангелічная абшчына.
Евангельскі. Які мае адносіны да евангелля, заснаваны на ім.
3-за боязі, што гэтая нянавісць магла б прывесці да злачынства, за якое была б «вышка», ён і пацягнуўся да бога, да евангельскіх запаветаў, да вучэння Ісуса Хрыста. /. Шамякін.
ЕДКІ // ЯДКІ
Ёдкі. 1. Які раз’ядае, разбурае што-н. хімічна; які выклікае моцнае фізічнае раздражненне.
Абапал дарогі дагаралі хаты, і ўдушлівы едкі смурод пажарышчаў раздзіраў грудзі. В. Быкаў.
2. перан. З’едлівы, калючы.
I смех там быў, былі і жарты, і кпіны едкія, і злосць. Я. Колас.
Ядкі. Разм. Які са смакам есца, ахвотна паядаецца; смачны, пажыўны.
Атава там ужо адрастаць пачала, а трава ядкая, спажыўная. ЯКолас.
ЕДНАСЦЬ //ЯДНАННЕ
Ёднасць. Адзінства; агульнасць, супольнасць; суцэльнасць, непадзельнасць.
Вялічка — ціхі, ураўнаважаны, засяроджаны ў самім сабе, моцны разуменнем сваёй праваты, сваёй еднасцю з роднай зямлёй. Полымя.
Яднанне. Цесная сувязь; адзінства; згуртаванасць.
Вялікая Айчынная вайна, узнятая нямецкімі фашыстамі, навочна паказала нам, што ў нашай дружбе, у яднанні славянскіх народаў — наша непераможная сіла. ЯКолас.
ЕДЗІСТЫ // ЕДНЫ
Ёдзісты. Які ўтрымлівае ў сабе ёд.
А ты ляжыш на пляжы і поўнымі грудзьмі ўдыхаеш ёдзістасалёны пах водарасцей, выкінутых на бераг марскім прыбоем. М. Чавускі.
Ёдны. Які мае адносіны да ёду.
Ен у спіртавым растворы пад назвай ёдная настойка прымяняецца ў медыцыне як добры абеззаражваючы сродак. Хімія.
ЕЛКА // ЕЛКА //ЯЛІНА
Елка. Вечназялёнае хваёвае дрэва з конусападобнай кронай.
Тут верх асіны круглалісты сплятаўся з хвоямі, з дубамі, а елкі хмурымі крыжамі высока ў небе выдзялялісь, таемна з хвоямі шапталісь. ЯКолас.
Ёлка. 1. тое, што і елка.
Башлыкі адзелі ёлкі з снегу і стаяць сплючы. П. Панчанка.
2. Елка, ссечаная і ўпрыгожаная к Новаму году. Весяліцца каля ёлкі дзетвара шчаслівая. Н. Гілевіч. Яліна. Высокая елка.
Старыя хвоі і яліны, высока кінуўшы галіны, глядзелі хораша, любоўна. Я. Колас.
ЁЛАЧНЫ // ЯЛОВЫ // ЯДЛОЎЦАВЫ
Елачны. Які мае адносіны да навагодняй ёлкі.
Колькі гоману, радасці, вясёлай мітусні! I ў кожнага ў вачах гараць, пераліваюцца ёлачныя агні. М. Лынькоў.
Ялбвы. 1. Які мае адносіны да елкі (яліны).
I такая цішыня стаяла ў лесе, што, здавалася, чуваць было, як шарахцяць на яловых лапках сняжынкі. М. Лынькоў.
2. Зроблены з елкі (яліны).
На даху толькі што паставілі сухія яловыя кроквы. С. Грахоўскі.
Ядлбўцавы. Які мае адносіны да ядлоўцу.
Мінку і Янку я знайшоў на тым самым умоўленым месцы. Толькі добра ведаючы, можна было папасці на яго паміж густых ядлоўцавых кустоў. П. Броўка.
ЁМІСТЫ // ЁМКІ
Ёмісты. Здольны змясціць у сабе вялікую колькасць чаго-н.
С і н о н і м: умяшчальны.
У вялікай, ёмістай карзіне ён носіць цётцы соль, газу, брускі зеленаватага мыла. /. Навуменка.
Емкі. 1. Якім добра і прыемна карыстацца.
С і н о н і м: зручны.
Адзін з валуноў нагадвае шыракагрудага скакуна, які праваліўся нагамі ў зямлю, і я саджуся на яго, нібыта ў ёмкае сядло. В. Карамазаў.
2. Зграбны, спрытны.
С і н о н і м: лоўкі.
А пуга дужа ж ужо ёмкая была... ЯСіпакоў.
ж
ЖАДЗЁН // ЖАДЛІВЫ // ЖАДНЫ
Жадзён. чаму. Разм. Які церпіць нястачу ў самым неабходным; ахвочы да чаго-н.
У тыя дні былі жадны скарынцы чэрствай хлеба. П. Глебка.
Жадлівы. Разм. Зайздросны; прагны.
Жадлівы чалавек.
Жадны. Абл. Ніякі, ніводны.
Наблізіўшыся, ён заўважыў над страхою шары слупок дыму і адчуў, як пацягнула раптам зайсці ў тую хату. Проста так без жаднай патрэбы. X. Лялько.
ЖАЛАСЛІВЫ // ЖАЛАСНЫ / ЖАЛЛІВЫ // ЖАЛОБНЫ
Жаласлівы. Схільны да жаласці, спачування; жаласны (у 2 знач.).
С і н о н і м ы: спагадлівы, чуллівы.
КНІГІ ОНЛАЙН
