Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
С і н о н і м: прываблены.
Усе турысты, якія ўпершыню ўбачылі Нарач, былі заваблены непаўторнай прыгажосцю возера.
Заваблівы. Які заваблівае.
С і н о н і м: прывабны.
Заваблівыя вочы. Заваблівыя планы.
Завабны. Разм. Тое, што і заваблівы.
Завабная будучыня. Завабная прапанова.
/ ЗАВАЕВАНЫ // ЗАВАеУНІЦКІ // // ЗАВАЯВАЛЬНЫ // ЗАВАЯВАНЫ
Заваёваны. Тое, што і заваяваны.
Заваёваная свабода. Заваёваны аўтарытэт.
Заваёўніцкі. Звязаны з захопам чужых зямель.
С і н о н і м: захопніцкі.
Заваёўніцкія намеры. Заваёўніцкія паходы.
Заваявальны. Накіраваны на заваяванне, звязаны з заваяваянем.
С і н о н і м: захопніцкі.
Заваявальныя войны.
Заваяваны. Пакораны, захоплены ўзброенай сілай; здабыты настойлівасцю, барацьбой.
С і н о н і м: заваёваны.
Заваяваныя землі. Заваяванае давер’е.
ЗАВАЛ // ЗАВАЛА // ЗАВАЛІНА
Завал. Штосьці скіданае, зваленае ў беспарадку; штучная перашкода з дрэў, бярвён і г. д.
Па ўсіх правілах былі выкапаны глыбокія акопы, пракладзены траншэі, зроблены завалы. Б. Сачанка.
Завала. 1. Прыстасаванне для запірання дзвярэй, для перакрыцця.
Казлейка пачакаў, пакуль самы апошні дзік увойдзе ў пастку, і махнуў рукой. Княжыя асочнікі і палясоўшчыкі з грукатам апусцілі цяжкія завалы. Л. Дайнека.
2. перан. Лянівы чалавек.
С і н о н і м: лежабок.
— Ну і народ, каб ён апрогся! Так запусціць зямлю нядбала? He гаспадар быў, а завала! — Антось стаіць, штось разважае. ЯКолас.
Заваліна. Абл. Прызба.
Хто на заваліну ўсеўся, хто проста апёрся на плот. В. Макарэвіч.
ЗАВІРУХА // ЗАВІРУШКА
Завірўха. 1. Моцны вецер розных напрамкаў з сухім снегам С і н о н і м: завея.
Завіруха бушавала ўсю ноч і ўвесь дзень. Здавалася, не будзе канца яе лютай сіле, яе злоснаму завыванню. ЯКолас.
2. перан. Разм. Неспакой, сумятня, бязладзіца.
Ваенная завіруха падхапіла і Ганну, закінула яе ў далёкі ўральскі горад. А. Марціновіч.
Завірўшка. Невялічкая пералётная птушка з шараватым апярэннем.
Месца для гнязда завірушка выбірае звычайна ў зарасніках, невысока над зямлёй.
ЗАВУЖАНЫ // ЗАВУЗКІ
Завўжаны. Зроблены вузей, чым трэба; звужаны.
Завужаны касцюм. Завужаны рукаў.
Завўзкі. Разм. Вузкаваты, вузейшы, чым трэба.
[Лёдзі] не падабалася плацце — завузкае, хоць і перашытае. У. Карпаў.
ЗАВУСЕНІЦА // ЗАВУШНІЦА
Завўсеніца. Востры выступ, шурпатасць, няроўнасць на паверхні чаго-н.
Разец нібы ступіўся і рабіў на дрэве завусеніцы. Так працаваць нельга. Так можна ўсё сапсаваць. /. Шамякін.
Завушніца. Упрыгожанне, звычайна ў выглядзе кальца, якое прымацоўваецца да мочкі вуха.
Андрушка пабліскваў вачыма то на пярсцёнак з бліскучым сінім каменьчыкам у Раісы на руцэ, то на завушніцу ў правым вуху. М. Лобан.
ЗАГАДКАВЫ // ЗАГАДНЫ
Загадкавы. Незразумелы, непазнаны, таямнічы.
Гэта былі ўжо не кусты і не дрэўцы, а загадкавыя белыя здані, ні на што не падобныя. А. Чарнышэвіч.
Загадны. Які выражае загад.
У полі стрэлы сціхлі, чуліся толькі фырканне матораў, ляскат гусеніц ды загадныя воклічы. /. Мележ.
У граматыцы: загадны лад — катэгорыя дзеяслова, якая выражае загад, просьбу, чыю-н. волю.
Загадны лад выражае пабуджэнне да выканання дзеяння. Граматыка беларусксш мовы.
ЗАГАЛОВАЧНЫ // ЗАГАЛОЎНЫ
Загалбвачны. Які мае адносіны да загалоўка.
Загаловачны шрыфт.
Загалбўны. Які пішацца ў слове на пачатку тэксту, раздзела, абзаца; вялікі.
Загалоўная літара.
ЗАГАРТАВАНЫ / ЗАГАРТОВАНЫ // ЗАГАРТОВАЧНЫ
Загартаваны. 1. Такі, якому надалі большую цвёрдасць і моц награваннем да высокай тэмпературы, а затым хуткім ахаладжэннем.
Загартаваная сякера.
2. Стойкі, вынослівы, здольны пераносіць цяжкасці, неспрыяльныя ўмовы.
Загартаваны ў суровых умовах чалавек не збаіцца цяжчасцей.
Загартованы. Тое, што і загартаваны.
Загартованы ў кузні серп. Загартованы ў паходах юнак.
Загартовачны. Прызначаны для загартоўкі.
Загартовачны працэс. Загартовачны агрэгат.
ЗАГРУЖАНЫ // ЗАГРУЗАЧНЫ
Загрўжаны. 1. Запоўнены грузам; нагружаны.
Гарэў вялікі крыты пакгаўз, загружаны збожжам. М. Лынькоў.
2. перан. Разм. Забяспечаны работай на поўную сілу.
Бывае хвіліна загружанай, нібы век, што заўжды гістарычны. У Нядзведскі.
Загрўзачны. Які служыць, прызначаны для загрузкі.
Мадэль гэта мела недахоп у загрузачным бункеры. Беларусь.
ЗАГУСЦЕЦЬ // ЗАГУСЦІЦЬ
Загусцёць. Зрабіцца больш густым, гусцейшым.
Быў канец мая, вясна губляла свае блакітныя, салатнасрабрыстыя, ружова-жаўтлявыя таны, паветра нагрэлася і загусцела, сонечнае святло страчвала далікатнасць, лагоду. В. Карамазаў.
Загусціць. што. Разм. Зрабіць густым або занадта густым.
Залішне прарэдзіш — не дабярэш увосень ураджаю, загусціш — зноў жа толку будзе мала. В. Палтаран.
задзерты // задзерысты / /ЗАДЗІРЛІВЫ / ЗАДЗІРЫСТЫ
Задзёрты. Падняты ўгору.
Hoc быў трошачку задзёрты, але кірпатым яго нельга было назваць. Я. Васілёнак..
Задзёрысты. Тое, што і задзірысты.
Задзёрысты певень на плоце, распасцёршы крылы, так грозна заліваўся, як бы крычаў: «Не падыходзь!» П. Броўка.
Задзірлівы. Тое, што і задзірысты.
Дый характарам ён удаўся ў Ігнася — нахабны, задзірлівы і шкадлівы, як брыдкі кот. I. Канановіч.
Задзірысты. Схільны, ахвочы да боек, сварак; задзірлівы.
Волька, нібы дзяўчына, кідае час ад часу на Федзю свой задзірысты погляд, смяецца да яго, жартуе. А. Васілевіч.
ЗАДНЕЦЬ// ЗАДНІЦЬ
Заднёць. безас. Пра надыход світання; заднецца.
Калі ж заднела, заўважыў Калістрат суседа Янука. У. К.орбан.
Задніць. што. Абл. Уставіць дно.
Астаецца толькі задніць, і дзежка гатова для адпраўкі Р. Мурашка.
ЗАДОРАНЫ // ЗАДОРЛІВЫ / ЗАДОРНЫ
Задбраны. Адораны мноствам падарункаў.
Задораныя маладажоны. Задораны імяніннік.
Задорлівы. Тое, што і задорны.
Усё радавала, бадзёрыла: і стомленасць, што ўчэпіста трымалася, і задорлівы смех моладзі. /. Сіўцоў.
Задорны. Поўны задору; палкі, бадзёры.
Вясёлыя, задорныя прыпеўкі рэхам адгукаліся ў бары. М. Ваданосаў.
ЗАДУМАНЫ // ЗАДУМЕННЫ / ЗАДУМЛІВЫ / ЗАДУМНЫ
Задўманы. 1. Вырашаны ў думках.
Усё задуманае раней ужо зроблена.
2. Агорнуты думкамі; заклапочаны.
Я запяю пра жыццё маладое, больш я не буду задуманым, сумным. М. Танк.
Задумённы. Паглыблены ў думкі, разважанні.
С і н о н і м: задумлівы.
Марынка сядзела задуменная, негаваркая, ні да чаго не дакраналася. Т. Хадкееіч.
Задўмлівы. Тое, што і задумен ны.
Часам ён кідаў ручку, складваў на грудзях рукі .. і глядзеў некуды ў адну кропку, не варухнуўшыся, задумлівы, засяроджаны. В. Хомчанка.
Задўмны. Разм. Задуменны, задумлівы.
Незвычайны агонь у задумных вачах, на каленях ляглі гуслібаі. Я. Купала.
ЗАЕЗДЖ.АНЫ // ЗАЕЗДЖЫ // ЗАЕЗНЫ
Заёзджаны. Знясілены частай і працяглай яздой, работай без адпачынку.
Заезджаны конь. || перан. Даўно ўсім вядомы; збіты, зацяганы. Заезджаны анекдот. Заезджаны жарт.
Заёзджы. Які заехаў куды-н. мімаходам, на кароткі час.
Сінонім: прыезджы.
Рэгіну запрасіў на танец нейкі заезджы хлопец, але Міцька на гэта і ўвагі не звярнуў. М. Лупсякоў.
Заёзны. У выразе: заезны двор (дом) (уст.)— памяшканне для начлегу з дваром для коней і фурманак, а таксама карчмой.
Аднойчы прыехаў у заезны дом, што побач з нашай вёскаю, багаты купец. Л. Дайнек.а.
ЗАЗНАЦЦА //ЗАЗНАЦЬ
Зазнацца. Заганарыцца, заважнічаць.
Зазнаўся, ой, мароз, зазнаўся! Ды дзень яшчэ не пачынаўся: пастой, мароз, пастой хваліцца — мо і цябе хто не збаіцца! ЯКолас.
Зазнаць. Зведань на ўласным вопыце; перажыць, адчуць.
Нямала ўсякіх бед зазнаў стары за сваё доўгае жыццё.
ЗАЙМЕННЫ // ЗАМЕННЫ
Займённы. Які мае адносіны да часціны мовы займенніка.
Займенная форма прыметніка — гэта тое ж самае, што і поўны прыметнік.
Замённы. Які падлягае замене, можа быць лёгка заменены.
Лес — гэта .. нічым не заменная сыравіна для нашай айчыннай хіміі. Б. Сачанка.
ЗАКРУГЛ ЕНАСЦЬ //ЗАКРУГЛЕННЕ
Закрўгленасць. Акругласць, круглявасць; закончанасць, завершанасць.
У Івана матэматычнае мысленне — любіць закругленасць. /. Навуменка.
Закруглённе. 1. Наданне чаму-н. акруглай формы.
Суправаджэнне дзвюх ліній (прамой з дугой або дзвюх дуг) робіць пераход з адной лініі на другую плаўным, без выступаў; яно практыкуецца, напрыклад, пры пабудове закругленняў чыгуначных або трамвайных шляхоў. Геаметрыя.
2. Адхіленне ўбок па крывой; выгіб.
Чыгунка рабіла тут паварот направа, само закругленне ішло па высокім насыпе. М. Лынькоў.
ЗАКУЛЬГАВЕЦЬ // ЗАКУЛЬГАЦЬ
Закульгавець. Разм. Стаць кульгавым.
— Конь мой белы закульгавеў, то няма як ехаць мне сягоння. Чорны.
Закульгаць. 1. Пайсці, пабегчы кульгаючы.
Салдат закульгаў шпарчэй. КЧорны.
2. Стаць кульгавым; закульгавець.
— Кашаварам я не быў, а што нага ў мяне крывая, то гэта праўда, толькі ж закульгаў я ад ранення, а не так сабе ад чаго. А. Кулакоўскі.
ЗАКУРЫЦЬ1 / ЗАКУРЫЦЬ2 // ЗАКУРЭЦЬ
Закурыць'. каго-што. Пакрыць сажай; задыміць.
— Цябе ж тут закурыць, матка родная не пазнае,— сказаў машыніст. Л. Арабей.
Закурыць2. Запаліўшы папяросу, люльку, пачаць курыць, зацягвацца дымам; пачаць курыць, стаць курцом.
Дзед закурыў люльку і доўга кашляў ненатуральным кашлем. А. Якімовіч.
Закурэць. 1. Пакрыцца сажай; пацямнець ад сажы, дыму; задыміцца.
Столь, цёмная ад часу, пад абразамі аж чорная — закурэла, па вуглах — павуціна. ЛіМ.
2. Узняцца воблакам, слупам (пра пыл і пад.).
Дырэктар хвастануў каня ляйчыной, і толькі пыл закурэў з-пад капытоў. С. Грахоўскі.
ЗАЛАЦЕЦЬ // ЗАЛАЦІЦЬ
Залацёць. Разм. Набываць адценне, колер золата; блішчаць, як золата.
Лістота на дубах, нягледзячы на жаўцізну, была яшчэ моцнай, вяршаліны пераможна залацелі ў яркім святле, і дзе-нідзе чырванелі кусты глогу. В. Іпатава.
Залаціць. што. 1. Пакрываць золатам, пазалотай.
У гарадку бурылі сабор, расцягвалі абразы, скідалі крыжы, залачоныя (дзеепрысл.) Рыгорам Трахімавічам, у гразь са званіцы скінулі звон. В. Карамазау.
2. перан. Асвятляючы, надаваць чаму-н. залацісты колер.
Сонца ўжо амаль схавалася за лес і толькі залаціла верхавіны дрэў. У. Корбан.
ЗАЛІВАЧНЫ // ЗАЛІВІСТЫ // ЗАЛІЎНЫ
Залівачны. Прызначаны для заліўкі чаго-н.
Спецыяльныя электрацялежкі дастаўляюць каўшы да залівачных участкаў канвеера. Беларусь.
Залівісты. Гучны, звонкі, з пералівамі.
Недзе далёка — то ападаючы, то зноў падымаючыся — чутна залівістая песня начлежнікаў. Я. Скрыган.
КНІГІ ОНЛАЙН
