Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
Адкладанне ікры ў карася праходзіць звычайна ў некалькі прыёмаў са значнымі перапынкамі паміж імі. А. Матрунёнак..
АДКЛАДЗЕНЫ // АДКЛАДНЫ
Адкладзены. Перанесены на больш позні час.
Сінонім: адтэрмінаваны.
3-за такой непрадбачанай сітуацыі сустрэча паміж камандамі была адкладзена. Звязда.
Адкладны. Які адкладваецца, апускаецца.
Старшыня сельсавета, круглатвары мацачок у падперазанай рэменем цёмна-сіняй гімнасцёрцы з адкладным каўняром, віншуючы маладых, не стрымаў свайго захаплення: — Царыца! А. Капусцін.
АДЛУЧКА // АДЛУЧЭННЕ
Адлўчка. Адыход адкуль-н. на пэўны час; часовая адсутнасць.
У атрадзе быў заведзены такі парадак: дазвол на адлучку даваў толькі камандзір ці камісар. /. Сіняўскі.
Адлучэнне. Пазбаўленне каго-н. сувязей з кім-чым-н.; выключэнне з рэлігійнай абшчыны; выгнанне.
Магутнай зброяй у руках царквы было адлучэнне. А. Касмінскі.
АДМЕННЫ // АДМЕТНЫ
Адмённы. Выдатны па сваіх якасцях, самы лепшы; надзвычайны.
Навакол былі выдатныя грыбныя мясціны, дзе раслі адменныя баравікі. М. Лынькоў.
Адмётны. He падобны да іншых; своеасаблівы, непаўторны, характэрны.
На вуглянскіх палетках заўжды нешта адметнае, такое, чаго няма ў іншых. А. Савіцкі.
АДНАРУКІ // АДНАРУЧНЫ
Аднарўкі. толькі з адуш. наз. 3 адной рукой.
Каля самае брамы брыгаднага двара Хрысцюка аклікнуў начны вартаўнік, аднарукі Кастусь Парфёнчык. /. Дуброўскі.
Аднарўчны. толькі з неадуш. наз. 3 адной ручкай; прыстасаваны для работы адной рукой.
Аднаручны збанок. Аднаручная піла.
АДРАСАНТ // АДРАСАТ
Адрасант. Той, хто пасылае паштовае адпраўленне.
С і н о н і м: адпраўнік.
Прыносіць пісьмы паштальён ад незнаёмых адрасантаў. X. Жычка.
Адрасат. Той, каму адрасавана паштовае адпраўленне.
С і н о н і м: атрымальнік.
Адзін мой ліст вярнуўся назад з прыпіскай, што адрасат выбыў. С. Шушкевіч.
АДРЫВАЧНЫ // АДРЫВІСТЫ // АДРЫЎНЫ
Адрывачны. Які не з’яўляецца звязным цэлым, няпоўны; які складаецца з асобных урыўкаў.
Вучоныя, стварыўшыя гэтыя тэорыі, абапіраліся толькі на выпадковыя, адрывачныя даныя. Б. Розен.
Адрывісты. Які раптоўна абрываецца; рэзкі, перарывісты (пра гукі).
Часам добра былі чуваць чужыя галасы, рэзкія, адрывістыя. /. Мележ.
Адрыўньі. Такі, ад якога можна адрываць лісткі.
Старая гармонь з пабляклымі ладамі вісела на сцяне. Побач з ёй некалькі яскравых малюнкаў, адрыўны каляндар, партрэтаў некалькі. М. Лынькоў.
АДСТАЛЫ // АДСТАЮЧЫ
Адсталы. Які стаіць на больш нізкім узроўні развіцця, чым іншыя.
Васілёва жаданне пайсці старшынёй такога адсталага калгаса спадабалася райкому. /. Шамякін.
Адстаючы. Які адстае ад каго-чаго-н.
Нягледзячы на тое што давялося несці на плячах тол і боепрыпасы, адстаючых не было. I. Мележ.
АДУКАВАНЫ // АДУКАЦЫЙНЫ
Адукаваны. Які атрымаў шырокую адукацыю, мае рознабаковыя веды; інтэлігентны, культурны, выхаваны.
Ігнат упершыню пачуў з вуснаў адукаванага чалавека пра тое, пра што марылі бедныя аднавяскоўцы яго. /. Шамякін.
Адукацыйны. Звязаны з адукацыяй, асветай, навучаннем.
Кожны настаўнік абавязаны правесці экскурсіі, указаныя ў праграме, улічваючы іх вялікае адукацыйнае і выхаваўчае значэнне. М. Скаткін.
АДУХОЎЛЕНЫ // АДУШАЎЛЕНЫ
Адухбўлены. 1. Надзелены вышэйшымі духоўнымі здольнасцямі (пра жывёл, з’явы прыроды, рэчы).
Гэтыя радкі даюць прыклад таго, якім адухоўленым кампанентам у творчасці Броўкі з’яўляецца прырода. Полымя.
2. Поўны высакародных пачуццяў і імкненняў; які выяўляе такія пачуцці; духоўна прыгожы.
С і н о н і м: узнёслы.
Маладыя сінія вочы, сівая кучаравая барада і высокі лоб рабілі твар гэтага немаладога ўжо мужчыны прыгожым і адухоўленым. В. Іпатава.
Адушаўлёны. 1. Які належыць да жывых істот.
С і н о н і м: жывы.
Нашы продкі не ведалі істотных адрозненняў паміж жывой і нежывой прыродай. Яна ім уяўлялася аднолькава жывой і адушаўлёнай, г. зн. населенай духамі. Пытанні рэлігіі і атэізму.
2. У граматыцы: які належыць да назоўнікаў, што абазначаюць назвы жывых істот.
Сярод агульных і ўласных назоўнікаў вылучаюцца назвы прадметаў адушаўлёных: людзей, рыб, насякомых (аграном, конь, бусел, авадзень). Граматыка беларускай мовы.
АЖЫЦЦЯВІМАСЦЬ // АЖЫЦЦЯЎЛЕННЕ
Ажыццявімасць. Магчымасць ажыццявіць, здзейсніць што-н.
С і н о н і м: здзяйсняльнасць.
Калі пачатак як бы аддаваў перавагу марам над рэальнасцю, дык канцоўка сцвярджае іх адзінства, прызнаючы пэўную pa22
альнасць, жыццёвасць і ажыццявімасць мары аб свабодзе, шчасці і красе. У. Калеснік.
Ажыццяўлённе. Правядзенне ў жыццё, выкананне чаго-н.
С і н о н і м: здзяйсненне.
Цяпер раман закончаны, атрымала сваё мастацкае ўвасабленне вялікая задума, над ажыццяўленнем якой аўтар працаваў многія гады. Р. Шкраба.
АЗДОБЛЕНЫ // АЗДОБНЫ
Аздбблены. Упрыгожаны; якому надалі прыемны выгляд.
I раптам ён выпростваецца, нібы усхопліваецца ад чаго, вымае з роту аздобленую меддзю люльку, і на твары яго з’яўляецца захапленне. В. Быкаў.
Аздббны. Прызначаны для аздобы, упрыгожвання.
Шнур аздобны паўшаўковы вырабляецца двух відаў: звычайны і фасонны. Таеаразнаўства.
АКАВАЦЬ// ПАДКАВАЦЬ
Акаваць. што. Абабіць металам што-н.
Моцныя, акованыя (дзеепрым.) жалезам вароты, былі на замку. А. Жук.
Падкаваць. Падбіць падкову.
Кавалю, скажам, калі ён ведае сваю кавальскую справу, нічога не значыць узяць і падкаваць каня... А. Васілевіч.
АКАЛЕЧАЦЬ // АКАЛЕЧЫЦЬ
Акалёчаць. Разм. Стаць калекам.
Акалечаў Міхал Стальмаховіч у познюю восень, у ясную ноч. КЧорны.
Акалёчыць. каго-што. Пашкодзіць які-н. орган, зрабіўшы траўму; зрабіць калекам каго-н.
Сінонім: пакалечыць.
О, дзякуй, дзякуй, чалавеча! Я рад спачыну; балазе, к таму сказаць, і акалечыў свой большы палец на назе. Я. Купала.
АКРАВАК // АКРАЕК // АКРАЕЦ
Акравак. Абрэзак, шматок чаго-н. (скуры, тканіны і г. д.).
Вулічнае акно .. было заткнута кажушным акраўкам. В. Вітка.
Акраек. Край чаго-н.
У небе з-за гор выплыў ускудлачаны акраек хмары — хутка насоўваўся дождж. В. Быкаў.
Акраец. Кавалак хлеба (пірага, булкі), адрэзаны ад непачатага краю.
На адным канцы століка ляжаў загорнуты ў даматканы абрус акраец хлеба. V. Колас.
АКРУГЛ ЕЛЫ // АКРУГЛЕНЫ // АКРУГЛЫ
Акруглёлы. Які зрабіўся круглым.
Надзьмутыя шарыкі сталі прыгожымі, акруглымі, ад лёгкага дотыку яны ўзляталі пад самую столь, і гэта вельмі цешыла дзяцей.
Акрўглены. Такі, які акруглілі, якому надалі акругленыя абрысы.
Флігель .. упіраецца сваім акругленым фасадам у бок вялізнага парку. 3. Бядуля.
Акрўглы. Які мае закругленыя лініі, абрысы, акругленую форму.
У памяці Тоні паўстаў прыгожы, у меру акруглы твар маладой жанчыны. А. Асіпенка.
АКРУГЛЕЦЬ//АКРУГЛІЦЬ
Акруглёць. Разм. Стаць круглейшым; набыць акруглую форму.
Сінонім: акругліцца.
Раптам вочы яго акруглелі, на твары з’явілася ні то здзіўленне, ні то спалох. А. Якімовіч.
Акругліць. што. 1. Зрабіць круглым; надаць чаму-н. акруглую форму.
Далёкія кусты ў тонкім прыцемку раскупчасціліся, акруглілі свае абрысы і ў гордасці сваёй ядлоўцавай застылі перад адзінокай вярбою. Чорны.
2. Выразіць у круглых лічбах.
Акругліць дзесятковы дроб.
АКРУГОВЫ // АКРУЖНЫ
Акругбвы. Які мае дачыненне да акругі.
Шукаючы праўды, даўгінаўцы трапілі ажно ў акруговы суд. А. Бажко.
Акрўжны. 1. Які размешчаны вакол чаго-н. або дзейнічае па акружнасці.
Акружная скорасць кола роўна паступальнай скорасці трактара ДТ-54 на другой перадачы. М. Аляксейчык.
2. Кружны, абходны.
[Міканор] устаў і пайшоў далей акружнай сцежкай. А. Кулакоўскі.
АЛЬЯНС //АЛЬЯС
Альянс. Саюз, аб’яднанне на аснове дагаворных абавязацельстваў.
Як сапраўдны бізнесмен, ён здолеў належным чынам ацаніць станоўчыя якасці найсвяцейшага партнёра і выгады, што выплывалі з гэтага альянсу. Я. Галан.
Альяс. Трапічная расліна з тоўстымі прадаўгаватымі калючымі лістамі.
С і н о н і м: алоэ.
На падаконніках у гаршчэчках, вялікіх і малых, цэлых і вышчарбленых, вазоны: там раслі бягонія, кактус, герань і альяс. /. Гурскі.
АМОНІМ // АНАНІМ
Амонім. Слова, аднолькавае па гучанню з другім словам, але рознае з ім па значэнню.
Беларуская мова часта з дапамогай тых ці іншых сродкаў пазбаўляецца непажаданых амонімаў. П. Юргелевіч.
Ананім. Аўтар твора (пісьма), які ўтаіў сваё імя; твор без подпісу, невядома кім напісаны.
Вось і ў даным выпадку: ананім правільна піша аб недахопах у рабоце вашага прадпрыемства. М. Пянкрат.
АМПЛУА // АМПУЛА
Амплуа. Пэўнае характэрнае кола роляў, якія выконваюцца акцёрам.
«Гэта будзе болын, чым Тальёні, болып, чым Істоміна... і ўсё ж, гэта не яе амплуа. Ей бы Адэту, Лебедзя». У. Караткевіч.
Ампула. Герметычна запаяная шкляная пасудзіна невялікіх памераў, у якой захоўваецца ў стэрыльным выглядзе невялікая доза лякарстваў.
Ампула з глюкозай.
АНТАРКТЫЧНЫ // АРКТЫЧНЫ
Антарктычны. Звязаны з паўднёвай палярнай вобласцю зямнога шара.
Галоўны раён кітабойнага промыслу—антарктычныя воды. /. Вітвер.
Арктычны. Звязаны з паўночнай палярнай вобласцю зямнога шара.
На атамным ледаколе можна лёгка зрабіць запасы паліва для аднаго-, двухі нават трохгадовага рэйса ў арктычных морах. Беларусь.
АНТРАКТ // КАНТРАКТ // КАНТАКТ
Антракт. Перапынак паміж актамі спектакля або аддзяленнямі канцэрта.
Яны сустрэліся нечакана праз многа-многа год у тэатры. У час антракту сядзелі насупраць адно аднаго за маленькім чырвоным столікам у буфеце. А. Жук.
Кантракт. Пісьмовы дагавор, пагадненне двух бакоў з узаемнымі абавязацельствамі.
Кантракт яшчэ не быў падпісан, але ўсё было згаворана. КЧорны.
Кантакт. 1. Цесная ўзаемасувязь, узгодненасць у дзеяннях; узаемаразуменне.
Кантакт спявачкі з залай узнікае адразу, з першага слова песні, і мацнее з кожным тактам. В. Вольскі.
2. Злучэнне двух электрычных праваднікоў; месца такога злучэння.
Рукі пачалі таропка бегаць па прыёмніку, абмацваючы кантакты. У. Краўчанка.
АПАРТУШСТЫЧНЫ // АПАРТУНІСЦКІ
Апартуністычны. Які мае адносіны да апартунізму.
Апартуністычная палітыка.
Апартунісцкі. Які мае адносіны да апартуністаў.
Апартунісцкая група.
АПЕНДЫКС // АПЕНДЫЦЫТ
Апёндыкс. Чэрвепадобны адростак сляпой кішкі.
Рэгістратарка .. пачала супакойваць, гаворачы, што аперацыя лёгкая і вельмі ўжо трывожыцца не трэба. У Амерыцы вунь як народзіцца дзіця, дык яму адразу і апендыкс выразаюць, для прафілактыкі. В. Хомчанка.
КНІГІ ОНЛАЙН
