Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
Апендыцыт. Запаленне апендыкса.
У бальніцы Сашку агледзеў спачатку адзін доктар, потым другі, параіліся між сабой і сказалі, што хлопчыка трэба класці на аперацыю: у малога апендыцыт. В. Хомчанка.
АПЕРАТЫЎНЫ // АПЕРАЦЫЙНЫ
Аператыўны. Здольны хутка і правільна выконваць практычныя задачы; дзейсны.
Нашаму ж часопісу сапраўды патрэбна была аўтамашына
для аператыўных выездаў у раёны, для больш непасрэднай сувязі з моладдзю калгасаў і саўгасаў. А. Кулакоўскі.
Аперацыйны. 1. Прызначаны для аперацыі, звязаны з аперацыяй.
С і н о н і м: хірургічны.
Калі іх, бацькоў, упусцілі ў аперацыйны пакой,— маці з плачам кінулася да стала. ЯБрыль.
2. Прызначаны для непасрэднага, практычнага ажыццяўлення чаго-н.; звязаны з баявымі дзеяннямі.
Чуліся галасы, што наспеў ужо час аб’яднаць усе атрады адзіным аперацыйным цэнтрам, падпарадкаваць баявую дзейнасць усіх атрадаў адзінаму аперацыйнаму плану. М. Лынькоў.
АПЛАТА // АПЛАТКА
Аплата. Пакрыццё якіх-н. выдаткаў; выплата; грошы, якія выплачваюцца за што-н.
На змену працадню з «палачкай» прыйшла грашовая аплата, загарэліся ў хатах электрычныя лямпачкі. Звязда.
Аплатка. Капсула з лякарствам; аладачка для прычасця (у католікаў).
[Нехта] прадаў [ордэны і медалі] разам з бляшанкамі «кількі ў тамаце», фотаапаратам «зеніт», халвой, пліткамі шакаладу, аплаткамі валідолу, прасамі, кававаркамі, пральным парашком і інш. ЛіМ.
АПОЕНЫ // АПОЙКАВЫ
Апоены. Напоены больш, чым трэба, празмерна.
Апоенае цялё не выганялі на пашу.
Апойкавы. Які мае дачыненне да апойкі — шкуры малочнага цяляці; зроблены з такой шкуры.
Апойкавая шкура. Апойкавыя боты.
АПОЛАГ // АПОЛАК // АПОРАК
Апблаг. Кароткае алегарычнае апавяданне з жыцця жывёл ці раслін, якое мае выразна выказаную мараль.
Павучальны аполаг. Цікавы аполаг.
Апблак. Крайняя з бервяна дошка, выпуклая з аднаго боку.
Тут, пры дарозе, на грудку, і закапаў [салдата], паставіўшы на свежай магілцы збіты са старых, але пагабляваных аполкаў невысокі крыж. В. Адамчык.
Апбрак. звычайна мн. а п о р к і. Стары бот з адрэзанай халяваю.
Яшчэ трэба такую далячынь тэпаць па раскаўзанай восеньскай дарозе, мясіць густую гразь парванымі чаравікамі альбо нейкімі апоркамі, з якіх вытыркаюцца пальцы. ЯСіпакоў.
АПТЫМАЛЬНЫ // АПТЫМІСТЫЧНЫ
Аптымальны. Найбольш спрыяльны для чаго-н., найбольш адпаведны чаму-н., найлепшы.
Чым бліжэй будуць умовы ўтрымання і кармлення жывёлы да аптымальных, тым больш верагодна наблізіцца да высокіх паказчыкаў прадукцыйнасці. Полымя.
Аптымістычны. Поўны аптымізму, жыццярадасны.
Развязка «Раскіданага гнязда» глыбока аптымістычная. М. Ярош.
АПТЭКАРСКІ // АПТЭЧНЫ
Аптэкарскі. Які мае адносіны да аптэкара; які належыць аптэкару.
Аптэкарская работа. Аптэкарскі халат.
Аптэчны. Які мае адносіны да аптэкі.
Знайшлося месца аптэчнаму кіёску, дзе прадаваліся таксама настоі і адвары гаючых траў. А. Дзялендзік.
АПУХА //АПУШЫНА
Апўха. Футравая абшыўка па краях адзення ці абутку.
Апуха даражэй кажуха. Прымаўка.
Апўшына. Дошка па краях даху, страхі.
I тонуць асверы, пярэплаты, рогі апушын за пылам дарожным, за шэрым пакатам гары. М. Танк..
АРАЛА // РАЛА
Арала. Уст. паэт. Прылада для ворыва, саха.
Хіба тут цесна? свету мала? Няма работы для арала ці для сярпа, або для коскі? ЯКолас.
Рала. 1. Адгалінаванне ствала дрэва; тоўсты сук.
Ад вуліцы перад хатай разложыста стаяў клён з аднаго боку і ніцая бяроза з другога. У ёй, у дупле, ніжэй рала, жыла шпачыная сям’я. А. Жук.
2. Уст. Старажытная прылада для ворыва (з тоўстага сука).
To быў адзіны спосаб, які ведалі жанчыны: баразною, ралам, абведзеным наўкруга іх вёскі, ратаваць сябе, сваіх дзяцей, сваіх мужоў ад вятрыска, што мог навеяць на іх сяло мор — чорную смерць. А. Лойка.
АРАШАЛЬНЫ //АРАШОНЫ
Арашальны. Які звязаны з арашэннем; прызначаны для арашэння.
Над капустай шэрым алавяным бляскам адсвечвалі трубы арашальнай сістэмы. М. Ракітны.
Арашбны. Увільготнены, напоены вільгаццю; паліты (дажджом, вадою).
Маладая трава, арашоная дажджом, здавалася аксамітнай.
АРДЫНАРАЦ//АРДЫНАТАР
Ардынарац. Ваеннаслужачы пры камандзіру або пры штабе для сувязі, выканання асобных даручэнняў і асабістых паслуг.
Адным словам, хлопец быў таварыскі, як цяпер кажуць, камунікабельны. Такіх любяць камандзіры і бяруць іх ардынарцамі, пісарамі. В. Хомчанка.
Ардынатар. Доктар бальніцы, клінікі, які лечыць пад кіраўніцтвам загадчыка аддзялення.
Пасля заканчэння медінстытута ён першы год працаваў у паліклініцы ардынатарам.
АРЭАЛ // АРЭОЛ
Арэал. Спец. Вобласць натуральнага пашырэння якога-н. віду, сямейства жывёл, раслін і інш.
Арэал сумчатых з часоў асваення еўрапейцамі Аўстраліі і Амерыкі вельмі зменшыўся. БелСЭ.
Арэбл. 1. Светлы круг вакол чаго-н., падобны на ззянне.
Высокі слуп святла, што маячыў недзе ўперадзе, пачаў набліжацца, ярчэць, і праз некалькі імгненняў у мігатлівым туманным арэоле весела заблішчала рознакаляровымі агнямі навагодняя ёлка. В. Палтаран.
2. перан. Атмасфера славы, бляску, пашаны, якая акружае каго-што-н.
У першыя хвіліны пакупка дае яму сапраўднае задавальненне, акружае арэолам перавагі над зняслаўленым сапернікам. Д. Гальмакоў.
АРЭШКАВЫ // АРЭШНІКАВЫ
Арэшкавы. Разм. Зроблены з арэшыны.
Арэшкавы кій.
Арэшнікавы. Які мае адносіны да арэшніку, ляшчынніку.
Арэшнікавы зараснік.
АСАБІСТЫ // АСАБОВЫ // АСАБЛІВЫ
Асабісты. Які належыць пэўнай асобе, прызначаны для яе; звязаны з канкрэтнай асобай.
3 лёсам краіны непарыўна звязваецца і асабісты лёс чалавека. М. Барсток.
Асаббвы. Які выражае граматычную катэгорыю асобы.
Памылкі ў выкарыстанні асабовых займеннікаў дапускаюць не толькі пачынаючыя аўтары, але і вопытныя літаратары. М. Цікоцкі.
У выразах: асабовы склад, асабовы рахунак, асабовая справа.
Асабовы склад — склад асоб (рабочых, служачых) якой-н. установы, прадпрыемства, вайсковай часці і г. д.
3 розных месц паведамлялі адно: увесь асабовы склад вучылішча пераведзены на караблі Балтыйскага флоту. Б. Стральцоў.
Асабовы рахунак — рахунак, адкрыты на пэўную асобу.
Зробяць і запішуць кошт работы на асабовы рахунак члена арцелі. Беларусь.
Асабовая справа — папка з дакументамі якой-н. асобы, што працуе ў дадзенай установе.
Асабовая справа заўсёды захоўваецца ў аддзеле кадраў.
Няправільна. Ен.. адгарнуў тонкую сінюю вокладку папкі і зірнуў туды. Я зразумеў, што гэта мая асабістая (трэба: асабовая) справа ў яго на стале. А. Кулакоўскі.
Асаблівы. 1. He падобны да іншых; не такі, як усе; адметны.
Меў асаблівы выгляд кожны, ды лёс аднолькавы затое. У. Дубоўка.
2. Больш значны, чым звычайны.
I, не чакаючы асаблівага запрашэння, Міколка важна ўсеўся ў крэсле, ля стала. М. Лынькоў.
Няправільна. Усе мы, хто асабліва (трэба: асабіста) ведаў Мікалая Мацвеевіча і каму давялося сустракацца з ім па службе, былі ў палоне яго асабістай абаяльнасці. Полымя.
АСВЕТЛЕНАСЦЬ//АСВЯТЛЕННЕ
Асвётленасць. Ступень асвятлення якой-н. паверхні, прасторы.
Асветленасць паверхні вымяраецца светлавым патокам, падаючым на адзінку паверхні. Фізіка.
Асвятлённе. 1. Святло ад якой-н. крыніцы (сонца, лямпы, агню).
Лучына дыміць і чадзіць. Непрывычнаму чалавеку было б кепска пры гэтым асвятленні, а прывычнаму — лепей і не трэба.
3. Бядуля.
2. Тэхнічнае абсталяванне, якое дае святло.
Дубок асвойваў цяпер прафесію электраманцёра вузла, рамантаваў асвятленне дэпо, станцыйных стрэлак і семафораў. М. Лынькоў.
3. перан. Растлумачэнне, дэтальны разбор чаго-н.
Пачаць урок можна з асвятлення саміх фактаў біяграфіі. М. Барсток.
АСВЕТЛЕНЫ / АСВЕЧАНЫ // АСВЯТЛЯЛЬНЫ
Асвётлены. Які асвятлілі, зрабілі светлым, бачным.
А лес, асветлены і абагрэты сонцам, пазіраў зусім-такі весела. ЯКолас.
Асвёчаны. Тое, што і асветлены.
Асвечаныя зарой ствалы сосен чырванеюць, як золата. В. Хомчанка.
Асвятляльны. Прызначаны для штучнага асвятлення.
Белая асвятляльная ракета ўзвілася ўгору. У. Шахавец.
АСВЕТНІЦКІ // АСВЕТНЫ // АСВЕЧАНЫ
Асвётніцкі. Які мае адносіны да асветніцтва, асветніка.
Ахвярнаю асветніцкаю працай першадрукар [Скарына] узорваў культурную глебу Беларусі пад засеў гуманістычных ідэй, a Гусоўскі вырашыў увесці жыццё Беларусі і гісторыю ў пантэон гуманістычнай культуры Еўропы. У. Калеснік.
Асвётны. Які служыць асвеце, адукацыі.
Царскі ўрад прыгнятаў, а часам ліквідаваў мясцовыя школы, тэатры, розныя асветныя ўстановы. Пракошына.
Асвёчаны. Адукаваны, культурны.
Ну, вядома, на тое паслы пісьменныя, асвечаныя людзі, каб гаварыць усё больш па-кніжнаму. П. Пестрак.
АСВОІЦЬ// ЗАСВОІЦЬ
Асвбіць. 1. Навучыцца карыстацца чым-н.; навучыцца вырабляць што-н.
На кожным участку патрэбны былі тапографы, і я даволі скора асвоіў гэту спецыяльнасць. Ю. Гаўрук.
2. Уключыць у круг сваёй гаспадарчай дзейнасці; абжыць.
Асвоіць цаліну. Асвоіць фонды.
Засвоіць. 1. Успрыняўшы што-н. новае або чужое, зрабіць прывычным для сябе.
Вучні малодшых класаў павінны добра засвоіць правілы вулічнага руху.
2. Добра зразумеўшы што-н., запомніць, вывучыць.
Старанны вучань добра засвоіць курс сярэдняй школы.
3. Перапрацаваўшы, увабраць у сябе, спажыць (пра пажыўныя рэчывы).
Расліна засвойвае пажыўныя рэчывы з глебы.
АСЕЛІЦА // АСЕЛІШЧА
Асёліца. Наваколле паселішча.
Ужо на аселіцы стаялі бухматыя стагі сена, у садах пачалі гнуцца галіны ад цяжару яблык і груш. В. Гардзей.
Асёлішча. Месца, занятае пабудовамі, гародамі, садамі; месца жыхарства.
С і н о н і м: сядзіба.
Чалавек гэты быў рухавы і, напэўна, меў натуру, якая выпрацавалася пад уплывам таго, што ён не меў на свеце сталага аселішча. К. Чорны.
АСІРАЦЕЦЬ // АСІРАЦІЦЬ
Асірацёць. Стаць сіратою.
Ен асірацеў тады, калі яму было дваццаць год. Бацька і маці памерлі ў адно лета. К. Чорны.
Асіраціць. каго. Зрабіць каго-н. сіратою.
Некалі дзяліліся, не маглі падзяліць усяго па-людску — забілі роднага брата, самага старэйшага ў сям’і, асірацілі трое дзяцей. У. Дамашэвіч.
АСЛАБЕЛЫ // АСЛАБЛЕНЫ
Аслабёлы. Які стаў слабым, нядужым.
Адна качка хіснулася, нырае ўніз, няёмка махае аслабелымі крыллямі і, апісаўшы дугу, раптам шлёпаецца ў ваду. Я. Колас.
Аслаблены. 1. Пазбаўлены былой сілы.
Аслабленыя за зіму пчолы не могуць актыўна супраціўляцца ўзбуджальнікам хваробы. М. Шамяткоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
