Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
Сыціць квас.
СЫЧАЦЬ // СЫЧЭЦЬ
Сычаць. Разм. Станавіцца сытым; сыцець.
I ёсць жа прыказка такая: «Кляні ты пана — пан сычае!» fl. Колас.
Сычэць Утвараць глухія гукі, якія нагадваюць працяжнае вымаўленне гука «с».
Гусак вкцягвае шыю, грозна сычыць на хлопчыка: не падыходзь да малых гусянят.
СЯДЗІБА // СЯЛІБА
Сядзіба. Жылыя і гаспадарчыя пабудовы разам з садам, агародам (звычайна ў сельскай мясцовасці).
Тое, што яшчэ здаля звярнула на сябе іх увагу, зблізку аказалася нейкай будынінай — ускраіннай сядзібай вёскі або якім хутарам. В. Быкаў.
Няправільна. Каля вёскі Койтава Віцебскага раёна ёсць сядзіба (трэба: сяліба) Здраўнева. Яна звязана з імем выдатнага рускага мастака Рэпіна. Тут на маляўнічым беразе Заходняй Дзвіны мастак жыў з 1892 па 1900 год. Полымя.
Сяліба. Невялікі населены пункт у сельскай мясцовасці.
Яна сустрэла яго пад крайняю ад Вуглоў ліпай, у самым далёкім кутку сялібы. fl. Брыль.
Няправільна. Калі герой намерваецца падпаліць сялібу (трэба: сядзібу) аб’ездчыка, у чытача ўзнікае ўяўленне аб ім як аб чалавеку, у якога стыхійныя інстынкты ў часы глыбокага ўзбуджэння могуць узяць верх над свядомасцю. Д. Гальмакоў.
СЯДОК // СЯДУН / сядура
Сядбк. 1. Коннік, верхавы; той, хто едзе на матацыкле, веласіпедзе.
Праз якую хвіліну два ці тры матацыклы ўжо кульнуліся ў канаву, адзін стаяў на сярэдзіне, пакінуты седакамі, толькі задні, спрытна завярнуўшыся, паімчаў па дарозе ўгору. В. Быкаў.
2. Той, хто едзе ў якой-н. павозцы, санях, карэце.
Карэта рушыла. Сядок усміхнуўся, прыкрыў ногі .. і адхінуў фіранку са слюдзянога акенца. У. Дараткевіч.
Сядўн. Разм. Нерухавы, пасіўны, бяздзейны чалавек; дамасед.
Прырода быццам знарок імкнулася ва ўсім падкрэсліць непадобнасць Мішы да Гены. Калі Гена рухавы, імклівы, дык Міша сядун. Любіць чытаць і за кніжкай можа прабавіцца цэлы дзень. А. Марціновіч.
Сядўра. Разм. Тое, што і с я д у н.
Гэтае мясцовае слова «сядура», распаўсюджанае сярод насельніцтва Калінаўшчыны, Злобін нярэдка ўжываў, калі гаварыў пра якога-небудзь чалавека-маруду. М. Ткачоў.
т
ТАЕМНЫ // ТАЙНЫ // ТАЯМНІЧЫ
Таёмны. 1. Скрыты, невядомы, непрыкметны для іншых.
Калі б толькі Альміна ведала, што сваімі словамі ў каторы раз дакранаецца ў маёй душы да таго таемнага і балючага, пра што нікому не гаварыў і не мог сказаць. В. Гігевіч.
2. Загадкавы, акружаны тайнай; не зусім усвядомлены, няясны.
Насіліся па лесе нейкія таемныя гукі, пагрозліва шумелі верхавіны ялін, і абамшэлыя ствалы гудзелі працягла і сумна. М. Лынькоў.
Тайны. 1. Які з’яўляецца тайнай, скрываецца ад іншых, вядомы нямногім.
I вось на тайную сходку у ціхі лясок на Няве — жывая людская паводка на плошчу няспынна плыве. М. Смагаровіч.
2. Звязаны з сакрэтнасцю; прызначаны для вядзення сакрэтных спраў, для сакрэтнай службы.
На двары пан убачыў свайго цівуна, акружанага такімі ж тайнымі агентамі Лелякова. А. Якімовіч.
Таямнічы. 1. Поўны таямніцы, непазнанага, невядомага; загадкавы, незразумелы.
Кожны раз, калі Яўген Іванавіч браўся ажывіць новы прыбор, ён адчуваў, што наперадзе шмат чаго загадкавага, таямнічага. М. Гроднеў.
2. Які сведчыць пра наяўнасць таямніцы, сакрэтнасці.
Пры сустрэчы з калегам ён надаваў свайму твару таямнічы выгляд і ціхенька апраўдваўся. А. Пальчэўскі.
ТАКТОЎНЫ // ТАКТЫЧНЫ
Тактоўны. Які валодае тактам, захоўвае правілы прыстойнасці ў адносінах да каго-чаго-н.
— Цябе выратавала тое, што ты аказаўся надзіва тактоўным чалавекам. Я. Рамановіч.
Тактычны. 1. Які мае адносіны да ваеннай тактыкі; які звязаны з вядзеннем бою.
Днём ён быў на тактычных занятках у першы.м батальёне. ККрапіва.
2. Які мае адносіны да сродкаў і прыёмаў грамадскай і палітычнай барацьбы.
Але ў сітуацыі, калі СД размножыла яго фатаграфію, самае правілыіае — знікнуць з горада на пэўны час. Гэта не ўцёкі — тактычнае адступленне, каб перагрупавацца. /. Шамякін.
ТАКСАЦЫЯ // ТАКСІЧНАСЦЬ
Таксацыя. Спец. 1. Устанаўленне таксы — дакладнай расцэнкі тавараў ці размеру аплаты за працу, паслугі.
— Учора таксама позна ішла, прыцемкам. Таксацыю піловачніку па кнігах шукала. В. Карамазаў.
2. Улік і матэрыяльная ацэнка лесу: вызначэнне запасаў драўніны, аб’ёму дрэў, прыросту і г. д.
— Адпачынку засталося тры дні,— кажу я.— А там работа. Адна таксацыя выматае дух. /. Навуменка.
Таксічнасць. Здольнасць выклікаць атручванне; ядавітасць.
Трэба ўлічваць, што ў сонечныя дні таксічнасць некаторых ядахімікатаў значна зніжаецца. Звязда.
ТАНКАВЫ // ТАНКІСЦКІ
Танкавы. Які мае адносіны да танка, звязаны з вырабам танкаў; які звязаны з падрыхтоўкай танкістаў.
Залпы і паасобныя стрэлы ўсё мацнелі, гусцелі і ўрэшце зліліся ў суцэльны гул. Святло трапятала на дрэвах, на тварах байцоў, на танкавых вежах. /. Мележ.
Танкісцкі. Які мае адносіны да танкіста, належыць яму або прызначаны для яго.
На маленькім хлопчыку быў танкісцкі шлем з тугімі рэбрамі. С. Грахоўскі.
ТАННЕЦЬ // ТАНЧЭЦЬ
Таннёць. Станавіцца больш танным, паніжацца ў цане.
С і н о н і м: дзешавець.
Ям, залітых вадой, на лузе з кожным годам больш ды больш. Сена ад гэтага не робіцца больш і дровы ў казённым ці ў купецкім лесе не таннеюць. Я. Брыль.
Танчэць. Разм. Станавіцца больш тонкім, танчэйшым.
Паступова вяроўка танчэла і заканчвалася тоненькім пяньковым хвосцікам з дзесяткамі вузельчыкаў. Я. Колас.
ТАРФЯНІК // ТАРФЯНІШЧА
Тарфянік. Залежы торфу, тарфяное балота.
Нядрэнная кармавая база, вялікія плошчы асушаных тарфянікаў былі багаццем калгаса і яго рэальным рэзервам. Звязда.
Тарфянішча. Месца, дзе раней здабывалі торф; асушанае балота.
Лета было сухім, без дажджынкі, зямля сасмягла, патрэскалася, лесавыя тарфянішчы парабіліся на порах. М. Лынькоў.
ТАТАЛІТАРНЫ // ТАТАЛЬНЫ
Таталітарны. Кніжн. 3 адкрыта тэрарыстычнай дыктатурай; фашысцкі.
Любы таталітарны рэжым трымаецца на хлусні, гэта яго афіцыйная ідэалогія, і любая праўда для яе небяспечная. А. Лукашук.
Татальны. Усеагульны, усеабдымны.
Татальная мабілізацыя.
ТАЎШЧЫНЯ // ТОЎШЧА
Таўшчыня. Велічыня папярочнага сячэння прадмета; размер у абхваце, па акружнасці; паўната.
Рады былі пераплецены між сабою, утвараючы калючую сцяну ў метр таўшчынёю. А. Ставер.
Тоўшча. Маса, пласт якога-н. рэчыва вялікай таўшчыні.
Праз зеленаватую тоўшчу вады быў відаць кожны каменьчык, кожная самая маленькая ракавінка. Я. Бяганская.
ТАФТА // ТАХТА
Тафта. Грубая шаўковая ці баваўняная тканіна з папярочнымі дробнымі рубчыкамі.
3 двара ў гэты час выйшла Ірачка, у клёшным вішнёвым плацці з тафты, з бліскучай брошкай — падарункам маладога, у туфліках на шпільках. В. Дайліда.
Тахта. Шырокая і нізкая канапа без спінкі.
Даша ўселася на тахту, скінула туфлі і падкурчыла пад сябе ногі. Я. Шарахоўск.і.
ТВАРОЖНЫ // ТВАРОЖЫСТЫ
Тварожны. Які мае адносіны да тварагу, яго вырабу; прыгатаваны з тварагу.
Над застрэшшамі сушацца тварожныя сыры. Чорны.
Тварожысты. Знешне падобны на тварог.
Пры гэтай рэакцыі выпадае характэрны белы тварожысты асадак хлорыстага срэбра, які не раствараецца ў вадзе і разбаўленай кіслаце. Хімія.
тол // толь
Тол. Выбуховае рэчыва, якое выкарыстоўваецца ў артылерыі і падрыўной справе.
С і н о н і м: тратыл.
Мікола дастаў са снарадаў тол, складаў у кош і некуды адносіў. /. Новікаў.
Толь. Дахавы і ізаляцыйны матэрыял з асобага кардону, насычанага воданепранікальным саставам.
На даху, накрытым толем, нацерушылася ігліца. М. Даніленка.
ТОЛАВЫ // ТОЛЕВЫ
Толавы. Зроблены з толу; характэрны для толу.
Чаборавы водар перабіваў кіслы толавы пах, які кружыў галаву. А. Алешка.
Тблевы. Які мае адносіны да толю, звязаны з яго вытворчасцю; зроблены з толю.
Толевы завод. Толевы дах.
ТРАВЯНІСТЫ // ТРАВЯНЫ
Травяністы. 1. Які з’яўляецца травою, падобны да травы.
Травяністыя расліны. || У якім шмат травы. Жыта ўрадзіла рэдкае і травяністае. I. Сяркоў.
2. Які зарос густою травой.
Адзін край лугу стыкаўся з лесам, уразаўся ў яго, адхопліваючы дугаватыя лукі і павялічваючы свае травяністыя прасторы. ЯКолас.
Травяны. 1. Які мае адносіны да травы; з травы.
Пакуль данёс — вада крыху распляскалася, а ў вёдры апрача аўса ды травянога пылку насыпалася яшчэ багата нейкіх мошак, жучкоў, казявак. ЯСіпакоў. || Зроблены з травы. Будан з травяной стрэшкай. || Прыгатаваны з траў, на травах. Травяная мука. Травяны корм. Травяная настойка. || Які жыве ў траве. Травяная жаба. Травяное насякомае.
2. Які парос, пакрыўся травою.
На змярканні [хлопцы] прыйшлі да ракі. I паселі на травяным абрывістым беразе. ЯБрыль.
3. Характэрны для травы, зялёны (пра колер).
Гімнасцёрка травянога колеру.
ТРАК // ТРАКТ // ТРАКТАТ
Трак. Звяно гусеніцы ( у трактара, танка і пад.).
Карпенка не спускаў вачэй з калоны, якая ўсё расла і расла на дарозе, ужо чуваць было, як дрыжала зямля ад танкаў, як лескацелі іх цяжкія шырокія тракі. В. Быкаў.
Тракт. Шырокая праезная дарога.
С і н о н і м: шлях.
Ад станцыі да бальніцы было з вярсту, і вёў да яе самы сапраўдны тракт — вымашчаны брусчаткаю, абсаджаны маладымі таполямі. Л. Арабей.
Трактат. Навуковая праца, у якой разглядаецца асобнае пытанне, праблема; разважанне на спецыяльную тэму.
Газета застаецца газетай — не пацяшальнай чытанкай і не навуковым трактатам, а трыбунай мас і трыбунай для мас. Б. Стральцоў.
ТРАЛІЦЬ // ТРАЛЯВАЦЬ
Траліць. Спец. 1. Лавіць тралам — вялікай сеткай для лоўлі рыбы з суднаў.
Сёння першы выхад у мора. Дзень быў урачысты, як святочны. Пачалі траліць таксама ўдала — ні адзін трал не падымалі на борт пустым, у кожным было поўна рыбы. Звязда.
2. Вылоўліваць і знішчаць падводныя міны.
Траліць можна было толькі на сярэдняй і поўнай вадзе — пры адліве тралы чапляліся за грунт. Звязда.
Траляваць. Спец. Падцягваць, падвозіць спілаваны лес з месца нарыхтоўкі да дарогі ці да месца сплаву.
Быў бы жывы тата, ён даўно б новы дом збудаваў. Ен ужо тады пачаў траляваць бярвенне з лесу. А. Кудравец.
ТРАМБІН // ТРАМБОЗ // ТРАМБОН // ТРОМБ
Трамбін. Фермент, які выклікае згортванне крыві.
У крыві знаходзіцца некалькі розных ферментаў. Пры ўдзеле аднаго з іх — трамбіну — адбываецца згортванне крыві. Анатомія і фізіялогія чалавека.
Трамбоз. Працэс утварэння тромбаў у сасудах.
Яе [смерць] выклікала, мабыць, закупарка нырачных вен альбо трамбоз нырачных артэрыяў. А. Савіцкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
