Слоўнік паронімаў беларускай мовы
Выдавец: Народная асвета
Памер: 478с.
Мінск 1994
УГРЭЦЬ // УЗГРЭЦЬ
Угрэць. Разм. 1. каго-што. Зрабіць цёплым, нагрэць, сагрэць.
Як натапілі добра печку, дык і ўгрэлі хату.
2. без дап. Прыгрэць.
Угрэла сонца. Жней чародкі ідуць паважна, як лябёдкі. Я. Колас.
3. каго-што. Упарыць, моцна ўтаміць.
Цяжкая паклажа на возе добра ўгрэла каня.
4. каго, па чым і без дап. Груб. Ударыць чым-н., агрэць.
Сабака, згледзеўшы гаспадара, з усіх ног кідаецца ў бульбоўнік. Нібы ведае: лепей быць далей ад гэтага панурага і злоснага чалавека — нізавошта можа ўгрэць ботам. Б. Сачанка.
Узгрэць. каго. Разм. Даць спагнанне за якую-н. правіннасць; моцна пабіць.
— Ну, вы мяне ўзгрэлі на сходзе, дык я гэта памятаю. А. Кучар.
УДАЛЫ // УДАЧЛІВЫ // УДАЧНЫ
Удалы. S. Які завяршаецца ўдачай; паспяховы, удачны.
Рэйд той наш, па сутнасці першы, быў удалы. I. Шамякін.
2. Вельмі добры.
Здаецца, ні адзін год не была такая ўдалая сенажаць! М. Нікановіч.
3. Здатны на ўсё, спрытны, умелы.
— Чыста ў вас, хораша. I няўжо ж гэтак у вас штодзень? Ці можа жонка ваша такая ўдалая гаспадыня? ЯКолас.
4. Смелы, адважны, храбры; хвацкі.
— Каб была пры мне дружына юнакоў — хлопцаў удалых, ускалыхнуў бы я Карпаты. А. Бажко.
Удачлівы. Такі, справы якога заўсёды завяршаюцца ўдачай, якому ва ўсім вязе, спадарожнічае ўдача.
Ляўчук не ўкладваў у гэта паняцце [быць чалавекам] якога складанага ці філасофскага сэнсу, гэта ў яго фармулявалася проста: каб быў добры, разумны і ўдачлівы, але не за кошт другіх. В. Быкау.
Удачны. 1. Які адпавядае неабходным патрабаванням; добры, удалы.
Кожнай гаспадыні хочацца, каб хлеб, асабліва калі ён са свежага каласка, быў вельмі ўдачны. М. Арочка.
2. Які завяршыўся ўдачай; паспяховы.
Пад .. кіраўніцтвам [Канстанцінава] патрыёты правялі шмат удачных засад, і слава пра канстанцінаўцаў пракацілася па раёну. А. Дзенісевіч.
УДОЙ // УДОЙЛІВАСЦЬ / УДОЙНАСЦЬ
Удой. Колькасць малака, надоенага за адзін раз ці за які-н. перыяд.
3 Апенькіным мы сёння сумесна праглядалі рацыён, і ён застаўся задаволены маёй раскладкай, тым больш, што ўдоі за апошнія два тыдні ў нас прыкметна павялічыліся. А. Васілевіч.
Удойлівасць. Toe, што і ўдойнасць.
Высокая ўдойлівасць каровы.
Удбйнасць. Здольнасць жывёлы даваць тую ці іншую колькасць малака (удой).
Сінонім: малочнасць.
Правільны догляд за каровамі амаль удвая павысіў іх удойнасць. Полымя.
УДУМАЦЬ // УЗДУМАЦЬ
Удўмаць. што. Разм. Надумаць, прыдумаць што-н.
Я паціснуў плячыма: што сталася сёння з жонкаю? — Ты нешта ўдумала сабе? Б. Сачанка.
Уздўмаць. 1. Нечакана задумаць, захацець зрабіць што-н.
С і н о н і м: надумаць.
Мажэйка вырашыў рашуча адбівацца ад усіх, хто ўздумае на яго нападаць. У. Шахавец.
2. Разм. Успомніць, прыпомніць.
Хацела запрасіць: «Прыходзьце вы да нас», але ўздумала, што не яна гаспадыня тут,— Ядзя павінна запрашаць. Е. Лось.
УДЫХНУЦЬ // УЗДЫХНУЦЬ
Удыхнўць. што. 1. Набраць у лёгкія паветра пры дыханні; проціл. выдыхнуць.
Як хораша выйсці на двор і на поўныя грудзі ўдыхнуць свежае, крыху роснае ранняе паветра. П. Ткачоў.
2. перан.; у каго-што. Напоўніць, усяліць, заставіць пранікнуцца чым-н.
Удыхнуць новыя сілы. Удыхнуць надзею.
Уздыхнўць. 1. Зрабіць уздых, уздыханне.
Ен моўчкі тупаў услед і час ад часу чамусьці ўздыхаў. /. Чыгрынаў.
2. Перадыхнуць, адпачыць.
— Знайсці то знайшоў, ды вельмі ж занятыя яны: і днём і ноччу на будоўлі, уздыхнуць няма калі. А. Кулакоўскі.
УЕЗД // УЗ’ЕЗД
Уёзд. Месца, праз якое ўязджаюць куды-н.; заезд.
Пры ўездзе ў вёску на высокай маляўнічай арцы віселі лозунгі. Л. Гаўрылкін.
Уз’ёзд. Месца, дарога, па якой уз’язджаюць на што-н., куды-н.
На паваротцы дарогі, дзе пачынаўся ўз’езд на бераг, Каваль заўважыў Паліну. А. Савіцкі.
13 С. М. Грабчыкаў
385
УЕСЦІСЯ // УЗ’ЕСЦІСЯ
Уёсціся. 1. Глыбока пранікнуць, упіцца ў што-н. (пра фарбу, пыл і інш.).
У лазні Сымон старанна мыў рукі, бо ў іх яшчэ ў першы дзень работы ўелася смала. А. Чарнышэвіч.
2. Урэзацца, упіцца.
Моцна скруцілі Міколку рукі назад, аж уеліся рамяні ў цела. М. Лынькоў.
3. перан. Разм. Надоўга застацца ў памяці, сэрцы і г. д.
Звон ходзікаў на ўсё жыццё ўеўся ў памяць Аксёну. /. Дуброўскі.
Уз’ёсціся. Разм. Раззлавацца, накінуцца на каго-н. з папрокамі, абвінавачаннямі, пагрозамі; пачаць помсціць каму-н.
— Добра зрабілі, што не задзіраліся з .. [жулікамі], бо гэтая шайка, калі б уз’елася, нарабіла б вам бяды. М. Машара.
УЕХАЦЬ // УЗ’ЕХАЦЬ
Уёхаць. 1. Заехаць унутр чаго-н.; прыехаць куды-н.
У пачатку жніва, неяк раз раніцай, у Бярозаўку ўехалі тры параконныя салдацкія брычкі. А. Васілевіч.
2. Разм. Праехаць які-н. шлях, ад’ехаць якую-н. адлегласць.
За дзень мы ўехалі больш за сто кіламетраў.
3. перан. Увайсці ў што-н. мяккае, сыпучае; асесці, спусціцца; угрузнуць.
Цяпер хатка ўехала ў; зямлю, асунулася і выглядае побач з новым зрубам кучай парахні. С. Александровіч.
Уз’ёхаць. 1. Заехаць на больш высокае месца.
Бомба трапіла ў наплаўны мост тады, калі санітарны аўтобус з раненымі паспеў ужо ўз’ехаць на бераг. В. Хомчанка.
2. Наехаць на каго-што-н.
Толькі ржавая сетка-агароджа ў адным месцы была парвана — на яе, па ўсім відаць, уз’ехаў танк. Б. Сачанка.
/ УЖЫВАЛЬНЫ // УЖЫБАНЫ // УЖЫТНЫ // // УЖЫТЫ // УЖЫЎЧЫВЫ
Ужывальны. Які часта, шырока ўжываецца; агульнапрыняты.
Найбольш ужывальнымі суфіксамі назоўнікаў жаночага роду з’яўляюцца наступныя: -к-а, .. -антк-а, -янтк-а .. Граматыка беларускай мовы.
Ужываны. Які ўжо быў ва ўжытку; якім карысталіся.
Кастусь і Мікола пачалі мыпца пад умывальнікам, які быў
прыладжаны да павеці. Каля яго вісеў яшчэ чысты, але ўжываны ручнік. М. Машара.
Ужытны. Тое, што і ў ж ы в а л ь н ы.
Часта ўжытнае слова.
Ужыты. Выкарыстаны, скарыстаны; прыменены.
Зброя не была ўжыта.
Ужыўчывы. Які ўмее лёгка ўжывацца, жыць у згодзе, ладзіць з другімі.
Калі людзі трапляюць ужыўчывыя, аднолькавых. поглядаў, яны робяцца сапраўды блізкімі і шчырымі таварышамі. М. Машара.
УЗБАГАЦЕЦЬ // УЗБАГАЦІЦЬ
Узбагацёць. Разм. Разбагацець, стаць багатым.
— Узбагацела, гадаўка, бацьку пахаваць не прыехала. А. Чарнышэвіч.
Узбагаціць. каго-што. 1. Зрабіць багатым, заможным.
— Ратуйце... Усё жыццё дзякаваць буду, узбагачу... Усё аддам. /. Шамякін.
2. перан. Зрабіць больш разнастайным па саставу, багатым па зместу і г. д.
Назіранні далі мне шмат цікавага, і жыццё на возеры ўзбагаціла мяне новымі ведамі і ўражаннямі. В. Вольскі.
УЗБРАЕННЕ//УЗБРОЕНАСЦЬ
Узбраённе. Зброя і боепрыпасы, прызначаныя для вядзення вайны, для -бою.
I ўжо ў самыя апошнія дні перад вялікімі баямі атрада на пераправах група партызан Бумажкова правяла патайнымі дарогамі з нямецкага акружэння полк з усім узбраеннем. КЧорны.
Узброенасць. 1. Забяспечанасць арміі ўзбраеннем.
Высокая ўзброенасць арміі.
2. Забяспечанасць якімі-н. прыладамі, прыстасаваннямі, матэрыяламі, сродкамі і г. д.
Тэхнічная ўзброенасць.
УЗБУДЖАЛЬНАСЦЬ // УЗБУДЖАНАСЦЬ // // УЗБУДЖЭННЕ // УЗБУДЛІВАСЦЬ
Узбуджальнасць. Здольнасць прыходзіць у стан узбуджэння, хвалявання.
Празмерная ўзбуджальнасць хлопчыка.
Узбўджанасць. Усхваляванасць, узрушанасць.
Золатаў, напэўна, выдаў бы сваю ўзбуджанасць тым, што крочыў бы па пакоі, каб знаходзіўся ў прасторным кабінеце.
1. Шамякін.
Узбуджэнне. Стан актыўнай, напружанай нервовай дзейнасці; хваляванне.
Першае нервовае ўзбуджэнне прайшло, але мае сябры паводзяць сябе трывожна. С. Александровіч.
Узбўдлівасць. Спец. Здольнасць рэагаваць на ўздзеянне раздражняльнікаў.
Узбудлівасць клетак жывой тканкі.
УЗБУЙНЕЦЬ // УЗБУЙНІЦЬ
Узбуйнёць. Стаць больш буйным, павялічыцца.
[Каласы] узбуйнелі ўдвая, набрынялі, наступі — пырснуць крухмалам. /. Пташнікаў.
Узбуйніць. што. Зрабіць больш буйным па памерах, аб’ёму і г. д.
Узбуйніць калгасы. Узбуйніць фермы.
УЗЛАЖЫЦЬ // УЛАЖЫЦЬ
Узлажыць. што. 1. Палажыць на што-н., паверх, на верх чаго-н.
Кастусь памог узлажыць мяхі на воз. С. Александровіч.
2. перан. Даручыць каму-н. якія-н. абавязкі.
Узлажыць адказнасць за правядзенне работы на брыгадзіра.
Улажыць. каго-што. 1. Палажыць, змясціць унутр чаго-н.
С і н о н і м: укласці.
Напісаўшы пісьмо, Ганка ўлажыла яго ў канверт.. >7. Бяганская.
2. перан. Патраціць, расходаваць на што-н.
Казалі, што Ева расчала рубіць вясной вялікі дом, восем на дзевяць, каб улажыць усе тыя лішнія грошы, якія яна атрымала сёлета за лён. Я. Ермаловіч.
3. Надаць каму-н. ляжачае становішча, памагчы легчы; прымусіць легчы.
Дзеда ўлажылі ў пасцель, паставілі на тумбачку бутэлечкі з лекамі, шклянку з вадой. В. Хомчанка.
4. Разм. Забіць.
Раптам зводдаля, адтуль, куды напрасцяк імчаўся бяляк, пачуўся стрэл, і Мікола ўбачыў, як далёка нехта з яго сяброў усё-такі ўлажыў небараку. У. Краўчанка.
УЗЛАМАЦЬ // УЛАМАЦЬ
Узламаць. 1. Ломячы, разбіць, адкрі,іць што-н. замкнутае, запёртае.
Ігнась сякерай узламаў замок, і жудасць ахапіла яго. А. Чарнышэвіч. II Праламаць, разламаць. У вагоне нумар дзесяць палонныя ўзламалі сцяну і выскачылі на хаду. М. Лупсякоў.
2. Зрабіць прарыў у чым-н., парушыць што-н.
Узламаць абарону праціўніка.
Уламаць. Разм. 1. што. Праламаць; зрабіць пралом.
Уламаць страху.
2. што. Ломячы, аддзяліць частку ад чаго-н.
С і н о н і м: адламаць.
Уламаць хлеба.
3. перан.; каго. Пераканаць, з цяжкасцю ўгаварыць згадзіцца з чым-н.
— Праўду кажучы, мы са старшынёй калгаса добра-такі ўспацелі, пакуль уламалі Бандарэнку: не хацеў дапускаць Васіля да руля. М. Даніленка.
УЗЛЕГЧЫ // УЛЕГЧЫ
Узлёгчы. Налегчы, наваліцца на каго-што-н.
Хлопец адразу падышоў да агароджы і ўзлёг на яе грудзьмі. Чорны.
Улёгчы. Разм. 1. Поўнасцю аддацца якой-н. справе.
Ціхон прамаўчаў, выкарпаў з гэбля стружку і зноў улёг габляваць. М. Лобан.
2. Кінуцца наўздагон за кім-чым-н.
I раптам пад самымі нагамі прашмыгнула рудая вавёрка. Нават не памятаў Алесь, як улёг за ёй. М. Ваданосаў.
3. Пачаць заляцацца да каго-н.
He на жарты |Галаўня] улёгза Клавай. М. Гродкеў.
УЗЛЕЗЦІ // УЛЕЗЦІ
Узлёзці. на што. 1. Залезці, узабрацца на што-н. высокае, на верх, на паверхню чаго-н.
Вязень узлез на столік, што стаяў пад акенцам, узяўся рукамі за краты, упёрся ў іх галавой і прагна глядзеў на турэмны двор. В. Таўлай.
2. Разм. Надзецца, налезці (пра адзенне, абутак).
КНІГІ ОНЛАЙН
