Слоўнік з малюнкамі
Мікола Яленскі
Выдавец: Народная асвета
Памер: 264с.
Мінск 1994
встреча — сустрэча (на сустрэчы)
— Што там у лесе адбылося? — Звычайная сустрэча з лосем.
встречать — сустракаць
Зачуўшы татаў ход знаёмы, малыя з хаты высыпалі, за брамай бацьку сустракалі.
Якуб Колас
вторннк — аўтбрак
Прапусціць хацеў урок першакласнік Ігарок — і будзільнік у аўторак перавёў мінут на сорак.
У. Скарынкін
второй — другі
Другі дзень тыдня — аўторак.
второстепенные члены предложенмя — даданыя члёны сказа
Азначэнне, дапаўненне, акалічнасць —
даданыя члены сказа.
в
вчера, вывеска, выговор, вызывать, выключатель, выпачкать, высота, вьюн
вчера —
Таго, што было ўчора, ніколі не вернеш.
вывеска— да (на шыльдзе)
На шыльдзе надпіс: «/Лагазін «Ласунак».
Тут прадаюцца цукеркі, пячэнне, пернікі.
выговор —
За дрэнны ўчынак — вымова.
Такая строгая ўмова!
вызывать —
Вучня выклікалі да дошкі.
А ён апусціў галаву і маўчыць.
Здагадаліся чаму?
выключатель — ’ (у выключаль-
ніку)
Выключальнік— святла начальнік.
выпачкать —
Запэцкаў рукі, твар і стаў, як камінар.
высота — (у вышыні)
У вышыні блакітнай звініць жаўрук вясёлы.
выон —
Піскун на патэльні пішчыць.
галка, галстук, гардероб, гвоздь, где, где-то
галка — блка [на каўцы, на галцы)
У коміне каўкі звілі гняздо. Цяпер толькі і чуеш іх «каў-каў». Ды і ў печы запаліць няма як: дым не ў комін, а ў хату валіць. Бадай вас, каўкі! Адно гора з вамі.
галстук — гальш^ук
Татаў гальштук завяжу, быць як тата хачу.
гардероб — гардэрбб ад (у адзёжні)
У адзежні распранаюць верхняе адзенне.
гвоздь — (на цвікў]
Рот разявіў чаравік:
— Згубіў цвік! Згубіў цвік!
где — дзе
I дзе на свеце ёсць такая, як Нёман, рэчанька другая?
Якуб Колас
где-то — дзёсьці
Толькі зрэдку дзесьці гром прабяжыць з пустым вядром. В. Зуёнак
г
Геннаднй, гербарйй, глагол, глаза, гласный 38
Геннадмй — Генадзь (у Генадзя)
Ля Яўгена села Лена.
Ля Генадзя села Ядзя.
Каля Зосі — два Антосі.
Каля Надзі — два Аркадзі.
Колькі тут дзяўчат усіх?
Колькі хлопчыкаў пры іх?
Н. Парукаў
гербармй — гербарый, траўнік (у гербарыі, у траўніку)
Траўнік збірай, але і траўку шкадуй.
глагол — дзеяслбў
Дзеяслоў абазначае дзеянні.
Птушкі ўтвараюць дзеясловы — пяюць, шчабечуць, свішчуць і крычаць.
В. Гардзей
глаза — вбчы
А вочы шэры, невялічкі, глядзяць прыветна, як сунічкі, але раптоўна і адразу не расчытаеш іх выразу.
Якуб Колас
гласный — галбсны
Галосныя гукі [a], [o], [э], [ы], [у] утвараюцца з дапамогай голасу.
Галосныя гукі можна спяваць.
39 глупый, глухарь, глухой согласный, глянуть, говядйна, голавль
глупый (глупая) — дурны (дурная) — Куды ты лезеш? Ось дурная! — Кандрат з пчалою размаўляе.
Якуб Колас
глухарь — глушэц (на глушцы)
Глушэц чым далей, то ўсё болей дзесь на суку за тоўстай хвояй рассеўся важны і балбоча, а як спявае — плюшчыць вочы.
Якуб Колас
глухой согласный — глухі зычны
Глухія зычныя гукі: [n], [х], [т], [ч], [ш], [с], [к], [ф].
глянуть — зірнўць
Пацмакаў дзядзька і ўсміхнуўся, зірнуў на хлопцаў, адвярнуўся, і тут, нічога не сказаўшы, як плюне дзядзька, пажаваўшы!
Якуб Колас
говядмна — ялавічына
Ялавічына — мяса каровы. 3 ялавічыны робяць смачныя катлеты.
голавль — галавёнь (аб галаўні)
Тугадум галавень
думку думаў цэлы дзень.
Валянціна Коўтун
голубйзна, голубйка, голубой, гордйться, горевать 40
голубмзна — (у блакіце)
У блакіце неба жаўранак спявае.
голубмка ■— буякіг рніцы
Буякі растуць на балоце. Побач часта расце багун. Ад яго баліць галава. А думаюць, што буякі дурняць.
голубой — бланНны
Я вясну малюю, фарбаў не шкадую.
Колерам блакітным — неба, ручаіну.
А якую фарбу воблачку пакіну?
П. Прануза
горднться —
Хлопцы весела гукаюць...
Ганарацца сябрукі:
з іх кашолак выглядаюць маладзенькія грыбкі.
М. Гамолка
горевать — бедаваць
Коціцца крыніца, коціцца далёка, а над ёй бядуе вольха адзінока.
Янка Купала
41 горестно, горйзонт, горсть, господйн, госпожа, государство, готовйть, грач
горестно —
Вёска пустая. Гаротна пазірае кожная хата.
Хата без гаспадара — не хата.
гормзонт —
На небасхіле неба грае, ружавее. Сонца ўзнімаецца.
горсть — (у жмёні)
Ляшчыннік пасівелы замёрз было зусім. Арэхаў жменьку спелых збярэш цяпер пад ім.
В. Гардзей
господнн, госпожа —
Словы «спадар», «спадарыня» ўжываюць пры ветлівым звароце.
государство —
Рэспубліка Беларусь — наша дзяржава. Яна мае свой бела-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня».
готовмть — гатаваць
Мама гатуе смачны абед. He забудзь сказаць маме «дзякуй» за гэта.
грач — (на граку)
Гракі, вароны чарадою за свежай ходзяць баразною.
Якуб Колас
грнбы, Грйгорйй, гроза, гроздь, грустно 42
грмбы — грыбы (па грыбы)
Так стараўся ў лесе Тузік, назбіраў грыбоў ён тузін.
Сам грыбы перабірае, а якія — сам не знае, 3. Дудзюк
Грмгорнй — Рыгбр (аб Рыгбру)
Сядзіць за партаю Рыгор, чырвоны, нібы памідор.
Артур Вольскі
гроза — навальніца (аб навальніцы)
Я чую громы навальніцы, і шум глухі буйных дажджоў, і песні звонкія палёў.
Якуб Колас
гроздь — гронка (на грбнцы)
Пажаўцела лісце трапяткіх асін, чырванню палаюць гронкі арабін.
А. Дзеружынскі
грустно — сўмна, маркбтна
Крыху маркотна з непрывычкі, бо тут так ціха, глухавата: лясы, кусты і адна хата; тут жыць сапраўды страшнавата.
43 грустный, грязный, гусенйца, гусь, да, даже
грустный — сўмны, маркбтны
Маркотны асенні лес, сумны.
Быццам не хоча развітвацца з летам.
грязный — брўдны
3 бруднымі рукамі хвароба сябруе, ад чыстых — уцякае.
гусенмца — вўсень (на вўсені)
Ехаў вусень — не, не ў сне! — на капусным качане.
К. Камейша
гусь — гусь (бёлая гусь)
Гусь уранні выйшла з хаты, важна тупае лужком. А за ёю — гусяняты, дзе падскокам, дзе трушком.
да — так, алё, ага
Пастой, пан, прозвішча знаёма!
Ну, так: я чуў аб ім, вядома...
Якуб Колас
даже — нават
А з-за стала як уставалі, то нават трохі і стагналі.
дательный падеж —
К а м у? Чаму? — пытанні давальнага склону.
дважды —
На балоце, за ракою, і пытаюць: «Ква-ква-ква, жабкі не даюць спакою колькі будзе двойчы два?» Л. Рашкоўскі
дверь —
Ты за лета, Віні-Пух, так паправіўся, распух, ледзь прасоўваешся ў дзверы. Ну, прызнайся: еў без меры...
Н. Галіноўская
двнженме —
Які тут рух і беганіна!
Як ззяюць вокны магазінаў!
45 двоеточйе, двор, дворец, двоюродный, девочка
двоеточне —
Двукроп'е — знак прыпынку.
Ен ставіцца толькі ў сярэдзіне сказа.
двор — (на дзядзінцы)
На дзядзінцы ўюць дзяўчаты з красак, зелені вянкі.
Якуб Колас
дворец — (у палацы)
Расцерабіўшы сабе пляц, як горды пан, стаяў палац.
Якуб Колас
двоюроднын —
Генадзь і Арсе
девочка —
(дзяўчынцы)
Ксюшачка, Ксюшачка, вось табе падушачка.
Дарагой маёй дзяўчынцы
назбіралі па пярынцы
н — стрыечныя браты.
/ лчД
тыя гусі белыя, што па лузе бегалі
\ / I X.
П. Панчанка
дедушка — дзядўля (дзядўлю)
— Дзядуля, хто ў нас за мяне старэйшы?
— Ну, твае мама і тата.
— А хто старэйшы за іх?
— Мы з бабуляй.
Максім Танк
декабрь — (у снёжні)
У снежні выпадае першы снег.
Снежань
з веямі ідзе, нам нясе кароткі дзень.
А. Дзеружынскі
делать — рабіць
3 аладкі дзядзька рабіў трубку, каб лепш здаволіць сваю губку.
Якуб Колас
дело —сг.рава
А чыгунок, бы пан пузаты, кіпіць, пыхціць, шуміць заўзята, бо не з вадою ён, а з сокам, ідзе тут справа ненарокам.
день рождення — дзень нараджэння, імяніны
Казёл казе на імяніны прынёс чырвонай канюшыны. Каза з дакорам паглядзела і канюшыну тут жа з'ела.
В. Гардзей
дергач — драч (аб драчы)
Стары драч горла драў і няспынна крычаў.
А. Дзеружынскі
деревня — (па вёсцы)
Як толькі вясновы засвеціцца дзень, дзядуля з кіёчкам па вёсцы ідзе.
А. Ставер
дерево — дрэ^а
Залысіў дзядзька дрэва злёгку (сякера востра, кара крохка), зрабіў заруб, латак прыправіў, а пад латак гаршчок паставіў.
д
деревянный, держать, дёрн, детскйй, дешёвый, дйван
деревянный —
Дожджык, дожджык, секані, мы паедзем на кані, на кіях драўляных, з вербаў наламаных.
М. Хведаровіч
держать —
А маці слухае маўкліва, аб чымся думае тужліва; сказаць штось хоча і ўздыхае, штось за язык яе трымае.
Якуб Колас
дёрн —
Дзірван пакрыў усё поле.
He арэ ніхто тут болей.
детскмй —
Галава баліць? He плач!
Мама ў нас — дзіцячы ўрач.
В. Лукша
дешёвый —
Хоць сшытак школьны вельмі танны, ты пішы ў ім старанна!
дмван — (на канапе)
На канапе сяджу, тэлевізар гляджу.
49 дйкйй кабан, дйчь, длйна, длйнный, дневнйк, до
дмкмй кабан — дзік (на дзікў)
Нацянькі ідуць дзікі грознаю ардою.
Есць у іх дзесь ля ракі месца вадапою.
X. Жычка
днчь — дзічына
Дзічыны ўсякай поўны лес!
длмна — даўжыня
Ці чуў ты ад каго-небудзь пра даўжыню твайго языка?
He чуў? Ну і добра!
длмнный — дбўгі
Доўгі дзень, цёплы дзень адплывае за аблокі.
Г. Бураўкін
дневнмк — дзённік (у дзённіку)
У дзённіку ўбачыш заўсёды пяцёрку.
I як не хваліць тут малога Рыгорку.
до — да
Ад дуба да дуба, ад зруба да зруба, ад палкі да палкі,
4. М. Яленск 1
ад галкі да галкі! Лічыся, лічыся, імчыся, імчыся...
Е. Лось
доброе утро — дббрай раніцы, дббрая раніца Словамі «добрай раніцы» пачынаецца дзень.
дождь (дожднк) — дождж
Дожджык, дожджык
дробненькі, будзь жа, дожджык, добранькі. А. Дзеружынскі
должен — павінен
Толькі там ісці павінен, дзе адзначан пераход... Калі ж ты без дысцыпліны, значыць, дрэнны пешаход.
Н. Галіноўская
должность — асада
Пасада майго таты — вядучы інжынер. .Татава пасада адказная.
донышко — дбнца (на дбнцы)
Сонейка-сонца, залатое донца, не хавайся ў бары, а гары, гары, гары.
Г. Іванова
дополненме —
Дапаўненне — даданы член сказа.
доска — дбшка (на дбшцы)
Костусь, мушу я прызнацца, ужо ўмеў на дошцы распісацца.
Якуб Колас
доченька — дачўшка [аб дачўшцы)
Кукавала зязюля у зялёным лесе, гадавала матуля дачушку Алесю.
Янка Купала
драчун — задзіра
Задзіра, як певень благі.
дрова — дрбвы (на дрбвы)
Хто пілуе дровы, будзе той здаровы.
П. Марціновіч
дрожжм — дрбжджы
Расце, як на дражджах.
друг — сябар (пры сябру)
Новых сяброў набывай, а старых не забывай.
дружба — сябрбўства
Сяброўства за грошы не купіш.
дружмть — сябраваць
Хай дзеці майго беларускага краю сябруюць з усімі народамі шчыра!
Эдзі Агняцвет
дырка — дзірка (у дзірцы)
— Змітрок! У цябе новыя штаны?
КНІГІ ОНЛАЙН
