Слова аб роднай прыродзе
Пісьменнікі і паэты Беларусі аб прыродзе
Выдавец: Народная асвета
Памер: 272с.
Мінск 1989
акол травіцы роснай рай I бярозак белая сям’я.
Мой чароўны беларускі край, Бацькаўшчына светлая мая!
I бальшак i лес — усё спавіта Душнаю зялёнаю смугой.
ВЕРА ВЯРБА
* * *
Схіляецца ніва да самай зямлі, У кветках паснулі ад спёкі чмялі,
На лапах замшэлых калышацца бор, I пахам дурманіць духмяны чабор.
Як добра стаміцца ад цяжкіх дарог, Схіліцца ў знямозе пад елку на мох
I слухаць так прагна, і соладка сніць, Як срэбны жаўрук над палямі звініць.
Хвалюецца жыта у спелай красе, Чмель з вусаў пылок асцярожна трасе...
Зямля залатая з цяжарам палёў I з пошумам рэчак і цёмных бароў, Паслухай маленькага сэрца любоў!
ПЯТРО ГЛЕБКА
НА ПАЧАТКУ ЛЕТА
Я не знаю месяца
Больш за май шчаслівага, Калі пушчы цешацца 3 гоману шумлівага;
Калі вербы ніцыя Рвуцца ўвысь галінамі; Калі скрозь пшаніцаю Пахне над далінамі...
91
Але новы сёлета
Подых на аселіцах: Юны чэрвень молада Больш за май вяселіцца.
Травы пахнуць кветкамі, Кветкі пахнуць зорамі, Зоры над палеткамі — Лесам і азёрамі.
I наўсцяж краінаю, Радасць услаўляючы, Песні салаўіныя Льюцца не сціхаючы.
Нівы пладавітыя
Шэпчуць грузным коласам, Людзі працавітыя
Кажуць дружным голасам:
— Лета, болей шчаснага, Доля не адзначыла, Сонца, болей яснага, Беларусь не бачыла!
АНАТОЛЬ ВЯЛЮПН
ЛЕТА
Разамлелі ад спякоты сосны.
I гараць, нібы пустынь пяскі, Жоўтыя аголеныя дзёсны Абмялелае ракі.
Перакаты плыткія іскрацца Вогненнымі дыскамі святла. Жоўты рай, дрымотны рай акацый Паланіла рупная пчала.
I бальшак і лес — усё спавіта Душнаю зялёнаю смугой: Небывалае красуе жыта, Сонца засланяючы сабой.
92
I вятрак далёкі ў ціхім полі Пахавалі хвалі збажыны; Крыламі махаючы паволі, Над зямлёй павіслі каршуны.
Адвячоркам падае барометр. Наплываюць хмары спакваля. У вятрах, У клубах пылу, Громе
Страпянецца чэрствая зямля.
I, як друг, даўно нябыўшы ў краі, Загрукоча ў вокны спорны дождж. I адрэжа хмар цяжкі акраец Кожнай ніве бліскавіцы нож.
Падстаўляй далоні вадаспаду, Слова цёплае сябрам скажы: — Хай для нас
Па нашаму раскладу
Смаліць сонца і шумяць дажджы!..
ПЯТРУСЬ БРОЎКА
ЛЕТА НАБІРАЕ СІЛЫ
(Урывак з рамана «Калі зліваюцца рэкі»)
Лета набірала сілы. Калі глянуць цяпер з Антонавага лугу на Доўгае, дык возера, здасцца, ляжыць у нейкай цудоўнай аправе. Яно паглядае, як сіняе вока, з бязмежнага зялёнага прастору зямлі. А як добра ў чэрвёні ў жытным! Гамоняць і гамоняць пад ціхімі павевамі ветру лёгкія яшчэ каласы з жоўтымі пяшчотнымі завушніцамі на іх. Яны нібы цягнуцца да празрыстага неба і просяць спагады ў прыгожыя часы свайго красавання. I хоць няма ні зярняці ва ўсім гэтым хвалюючым моры, а ўжо чуецца ледзьледзь хлебны пах, які так прыемна казыча ноздры. Больш як у другую пару года ўпрыгожана зямля ў гэты час. Толькі дзенідзе ляжыць адзінокі шэры лапік зямлі, пакінуты на папар. А так, у які бок ні пойдзеш, усё гамоніць з табою. Густы цёмназялёны ячмень з сінім налётам фанабэ
93
рыста распускае пушыстыя вусы. Авёс шамаціць галінкамі, нібы адмысловымі ценькімі каралямі. Доўгімі зялёньгмі шнурамі выцягнулася бульба. Толькі расплюшчвае блакітныя вочы лён, а на сенажацях кветак, што і не пералічыць...
ІВАН ПТАШНІКАЎ
ВОЗЕРА НАРЭЧЧА
(Урывак з апавядання «На шчасце»)
Нарэчча — возера. Заўсёды нейкае ціхае і ласкавае, асабліва ад вёскі, ад якой яго аддзяляе цяністая і заўсёды прахалодная маладая дуброва. Сёння яно неяк яшчэ больш сцішылася. Можа ад спакою тоняў ці ад лагодных усплёскаў хваль у ветраны дзень і вунь тыя дубы, якім карціць з берага ўбачыць свае разгалістыя шаты ў люстранай глыбіні, выдаюць мяккімі і задуменнымі. Яны спачываюць, як і возера, як і рыбак, што развесіў невады пасля рыбнага дня; як і жанчыны, што вяртаюцца з поля, бо чутна іх песня зза далёкага бярэзніку — жніўная, працяжная, павольнаяпавольная... Яна плыве. Ад яе вее спакоем і нявыказанай радасцю. Яна нясе звыклыя надзеі чалавека поля, яго ўрачыстасць; нараджае ў думках аповесць аб нечым адвечным, шчырым і шырокімшырокім, бясконцым у сваім раздоллі і багацці... Гэта аповесць аб дарах зямлі і прыроды.
Гойдаюцца на ўзбярэжжы высокія лапкі мятліцы, бо не заснуў яшчэ нанач вецер. А каля зямлі нават не здрыгнуцца кветкі люцікаў і межыперсніцы. Але і без ветру яны губляюць сваю красупялёсткі. Шуршаць травы пад нагамі, шастаюць: жнівень занадта пасуравіў іх, такіх мяккіх і аксамітных у маі.
Дуброва застаецца збоку, за лугамі. Тут кусты — крывы і разгаты альшэўнік, з рэдкім голлем бярэзнік, дзенідзе жоўты. Торф, балота з гэтага краю. Даволі часта трапляюцца старыя асушальныя канавы; яны заплылі тванню і зараслі плывунамі.
Да Нарачанківёскі рукой падаць...
Сонца, занадта нейкае жывое і дрыготкае, за Нарачанкай запаліла лес. Пурпур і барва пажару дрыжыць па камлях, абнімае вершаліны, паўзе па зямлі. Чырвонае лона плыве золатам за горку на далёкія лугі, каб астыць там у халодным, як крынічная вада, тумане і вільготных начных росах.
94
...Спіць, стаілася возера, накрыўшыся коўдрайтуманам. Там, дзе днём гасцявала жніўная песня, ракоча матор, гучна, з нейкім бадзёрым перазвонам. Там жыты: яны пачынаюцца амаль адгэтуль. Мы — ля самага возера. Тут на зямлю апала дзённая цяплынь.
...Тут добра. За плячамі шваргочуць дзікія качкі, нават пралятаюць над намі. Калі глядзець на вёску, відаць густыя агні; за ёй патухае лясны пажар: пурпур палавее, затым шарэе. Яго паглынае блакіт і цемната.
ЯЗЭП ПУШЧА
НА ВОЗЕРЫ
На возера вечар зялёны Пад сонцам ідзе залатым; Таполі, і ліпы, і клёны У парку шумяць маладым.
На возеры лодкіматоркі
I вёсел вясёлы усплёс;
Ўсміхнуліся першыя зоркі, I вечар расінкі растрос.
А месяц рассыпаўся срэбрам
I свеціць з блакітнай гары; На выспах — бярозкі, і вербы, I песні вячэрняй зары.
Тут вербы схіляюцца нізка, Калі ім паклоніцца госць. Спявае на возеры Мінскім Мая і твая маладосць.
РЫГОР ІГНАЦЕНКА
ЗАЛАТАЯ ПАРА
Летам, куды ні кінеш вокам, зачароўвае зялёны прастор і прыгажосць.
У полі бяскрайнім морам бушуе жыта. Коцяцца пад лёгкім павевам ветрыка зялёныя хвалі, коцяцца і коцяцца, і няма ім ні канца, ні краю. I калі над гэтым жытнёвым морам раптам падымаецца, шырока распасцёршы пругкія крылы, сівы лунь, у нас яго называюць яшчэ
95
мышаловам, міжволі здасца табе, што гэта сапраўды мора, у якім дзесьці на небасхіле праплывае малюсенькі паруснік.
Узлескі і паляны патанаюць у белых карунках легкакрылых рамонкаў і амежніку, у бірузе лугавога льну і браткаў, у тонкім перазвоне ліловых званочкаў.
Хораша летам і на лузе. Сухое паветра моцна настоена на тонкім водары ружовай смолкі, на мядовым паху чырвонай канюшыны, на мятным халадку лугавой чыны, на духмянай дзяцеліне і дзягілі.
Хораша гэтай парой паляжаць у цяньку дрэў альбо асвяжыцца ў рэчцы. Але яшчэ больш прыемна прабрацца на світанні росным зараснікам вербалозу да схаванага пад покрывам белага туману азярца, што згубілася сярод шырокіх пойменных лугоў Бярэзіны, і бясшумна, так, каб не спудзіць птушку, якая яшчэ спіць у кусце, закінуць у нерухомую ваду вуды. Закінуць і моўчкі любавацца, як лёгкі, нібы пёрка, паплавок, пакалыхваючыся між зялёных лістоў лопуху, падплыве да яшчэ соннай лілеі і, спыніўшыся перад ёю, далікатна пачне раскланьвацца...
Вось зза лазняку выглянула вялізнае чырвонае сонца. Пасля яно падымецца над лугамі, і ўсё навокал — шэры хмызняк, высокі трыснёг над вадой, невыразна акрэсленыя ўдалечыні сілуэты адзінокіх дубоў — раптам паплыве ў нейкім казачным мроіве. I ты сам тады з вудай у руцэ, здаецца, плывеш у бязмежную ружовую далячынь...
Усё жывое на лузе зачаравана гэтай прыгажосцю. Адна толькі перапёлка ў роснай траве, не заўважаючы гэтага хараства, угаворвае цябе: «Спаць пара, спаць пара...» Дзівачка! Аб якім сне можа ісці гаворка, калі чалавеку цяпер і начамі не спіцца?..
Лета!.. Залатая пара...
ПАЎЛЮК ТРУС
НАД ВОЗЕРАМ
Возера дрэмле... Вербы зялёныя стан пахілілі на сонную гладзь, у постаці ціхай.
96
пад ночы апонаю, сны старажытнасці сняць. Ўдовыбярозы сваімі каралямі горда глядзяцца ў люстэрка вады; ззяюць крыштальнымі, дзіўнымі хвалямі, сцелюць на воду адбіткісляды. Месяцюнак, круглаліцы, бялявы, поглядам ніжа азёрную глыб, косы спусціўшы на ўдумныя з’явы, ціха плыве над разлогам сяліб. Зоры гараць панад возерам вольным, човен цалуе спакойную сінь, плаўна калышацца ўзмахам павольным, будзіць нямую, застыўшую плынь.
ЯНКА БРЫЛЬ
НА БЕРАЗЕ ВОЗЕРА
(Урывак з апавядання «Надпіс на зрубе»)
Паўднёвы бераг большай затокі... пакрыты вечна жывым сасновым шумам.
Хораша тут, калі бывае час палюбавацца!
Цяпер вось нізам сцелецца верас у румяным ранішнім святле, а над верасам — таксама ў сонцы — густа высяцца гонкія сосны. Добра ўзняць галаву, заглядзецца на іх шэразялёныя, са стальным адлівам, кучаравыя верхавіны на фоне цёплага блакіту і галубіных воблакаў. Сосны гамоняць. Нібы расказваюць чароўныя казкі маленства — адну за адной, нястомна і радасна, ціха і мудра, як гэта можа добрая, пагодлівая старасць. Возера сёння маўчыць. Каля нізкага берага,
4—1420
97
чыста пясчанага ці пабрыджанага рэдзенькай травой, ледзь чутна, раскошліва пахлёбвае хваля. Чайкі гуляюць над люстранай вадою, пікіруючы на спажыву, або садзяцца на вільготны, вылізаны прылівам пясок, толькі імі затупаны, пацярушаны іхнімі пёрцамі. Тут жа, выштурханая на бераг мноствам бурных прыбояў, парахнее, петрае на сонцы разбітая лодка. Па рыбацкаму звычаю лодкі пакідаюцца назаўсёды там, дзе іх засцігне апошняя бяда.
Далей на поўдзень — абрывісты бераг. Высокі, амаль з марскою галькай унізе, з мыльным намывам пены. Вада дні і ночы гадамі падточвае жоўтыя пласты пяску, які абсоўваецца, здрадліва агольваючы карэнне самых смелых соснаў, што густа выйшлі тут на край абрыву. Яны — вялікія і меншыя — адчаянна чапляюцца за абрыў, а потым усё ж такі падаюць...
А наверсе паранейшаму патрэскваюць пад нагамі дробнае сучча і старыя хрусткія шышкі. Па
КНІГІ ОНЛАЙН
