Слова аб роднай прыродзе
Пісьменнікі і паэты Беларусі аб прыродзе
Выдавец: Народная асвета
Памер: 272с.
Мінск 1989
з аповесці «Вяснянка»)
Незадоўга перад вечарам сабралася на дождж. Хмары доўга хадзілі навокал, збіраліся і разыходзіліся і зноў збіраліся і набрынялі дажджавым пылам. Прыпякала яшчэ мацней, і парнасць, што насычала паветра, была цяжкай і духмянай. Нарэшце на паўднё
140
вым захадзе густа засінела, адтуль прабег слабы свежы ветрык, і хутка сіні кавалак неба ператварыўся ў навіслую свінцовую хмару. Яна шырылася і расла, як вялізны ветразь, раздзьмуты ветрам. Сонца схавалася. Па полі пабеглі палахлівыя цені, змяняючы і блытаючы колеры. Поле прытаілася ў чаканні, а хмара набліжалася і цямнела, і час ад часу блакітныя ніці маланкі пранізвалі яе...
Хмара нібы расшчапілася маланкай, прагучаў магутны ўдар грому, і дождж лінуў — густы і цёплы. ІІІэрая сцяна паўстала вакол... Шпаркія густыя струмені злучылі хмары з зямлёй, адскаквалі ад прасохлай глебы, рассыпаліся, і светлы пыл паўставаў над полем, засцілаючы зеляніну...
Дождж перастаў гэтак жа нечакана, як і пачаўся. Разарваная хмара ссоўвалася за дальні лес, і неўзабаве сонечны бляск зноў заліў поле. Яно цяпер дымілася лёгкім туманам, і пасвятлелая зеляніна ажывала, выпроствалася і прагна ўбірала вільгаць. Усё нібы змянілася ўвачавідкі: рунь пагусцела, стала больш красак на ўзмежку, а дальні ўзгорак, на якім быў пасеяны авёс, засінеў, нібы хто пафарбаваў яго.
УЛАДЗІМІР дубоўка
ДОЖДЖ У МАЗЫРЫ
Павольна, ціха над зямлёй, Нібы валы, бліжэюць хмары. Дзе — чарадой, дзе — грамадой, Дзе — падабраныя да пары.
На небе месяц, як пастьір, На плечы ўскінуўшы сярмягу, Зганяе хмары ўсе ў Мазыр, Каб паратунак даць на смагу.
Магчыма, там грыміць пярун? Ці дзе варочаюцца жорны? Ці, можа, ляскае бізун За даляглядам цьмяначорным?
Туды і месяц наш нырнуў, Сярмягай да вушэй закрыты. А цераз цемруцемніну Паліўся дождж, як цераз сіта.
141
He спіць ніхто у Мазыры. Глядзяць усе праз вокны, дзверы, Як неба шле людзям дары Без ліку, без ніякай меры.
Знікае смага тая скрозь, Што панавала тут праз лета.
А дождж, як наймілейшы госць,— Вясёлы госць! — ідзе над светам...
3 высокіх дрэў знікае пыл, Знікае з вуліц брукаваных.
У Прыпяць пыл увесь паплыў Завулкамі, як рукавамі.
Калі спыніўся дождж зусім,
А ён спыніўся каля золку, Ў праменні ясным, залатым Устала сонца над узгоркам.
Тады Мазыр ва ўсёй красе Раскінуўся перад вачыма.
Тады пазналі мы усе:
Быць прыгажэйшым — немагчыма!
ЯНКА СІПАКОЎ
ПРОСТА РАДАСЦЬ
(Урывак з аповесці «Усе мы з хат»)
Хораша вось так, стаміўшыся, глядзець, як плывуць каля сонца і імкліва наплываюць на яго белыя, светлыя і чыстыя хмаркі, калі нават здаецца, што бягуць не яны, а само сонца, спяшаючыся, коціцца ў другі бок па блакітным небе — яно ўсё вышэй і вышэй, небасхіл усё далей і далей,—■ хораша тады, зажмурыўшыся, ляжаць у траве пасля ўтомнай дарогі ці пасля цяжкай працы, ад якой нават сам адчуваеш, як наліваюцца мускулы і труцца аб сарочку,— хораша вось так, расслабіўшы ногі, якія аж гудуць, ляжаць на спіне ў атаве і думаць — ляніва і няспешна,— ці пра тое, што ў цябе незваротна прайшло, мінула і зараз дзесьці вельмі далёкадалёка; ці пра тое, што яшчэ будзе і што зманліва дражніцца наперадзе; ці нават пра тое, што здарылася менавіта
142
сёння, толькі што; перабіраць у паспакайнелых і пацішэлых думках нейкі год, гадзіну ці, можа, усяго толькі невялічкую ўспышку часу. А можа, і наогул нічога не думаць, а проста вось так цешыцца, што ляжыш у гэтай ціхай і зялёнай траве, якая адскочыла пасля касьбы, проста дыхаць гэтым карагодам блізкіх да восені пахаў — прымятай травы, ціхага сонца, блізкай вады і далёкага блакітнага нсба — і ўсміхацца, што цябе не баіцца матыль, які сеў ледзь не пад самым тваім носам на травіну, спакойна разглядаць зблізку яго трапятлівае, далікатнае крыло і радавацца цішыпі.
А што гэта такое, цішыня? Можа, яна — якраз вось гэты бязгучны супакоены шум трапяткіх матылёвых крылляў, якія лёгка і даверліва дакранаюцца павстра — нібыта і самі яны тое паветра? А можа, гэта якраз той зялёны трэск, з якім выпростваецца прымятая нашымі нагамі трава, ад якога, магчыма (а чаму не можа быць і такое!), глухнуць маленькія мурашы? А можа, цішыня якраз і ёсць тое шухкае пазвоньванне, вельмі ж падобнае на пазвоньванне льдзінак у карытцы з бярозавікам, пазвоньванне, з якім віруе ў галінах незаўважны пад карою напорысты сок.
Вось так во рынешся дзенебудзь пасярод лугу ці на беразе рэчкі ў шчыкатлівую траву, зарыешся ў яе носам ці падкладзеш рукі пад галаву, будзеш ляжаць доўга, не варушачыся, не спрабуючы нават адхінуць травіну, якая казыча ля носа, неяк ляніва ўсведамляючы, што на гэты час ўсё: і машыны, і спрэчкі, і нарады, і штодзённая мітусня — асталіся недзе далёкадалёка і ўжо вось тут, у траве, яны ўяўляюцца, як нешта нерэальнае і неакрэсленае; будзеш ляжаць і аж захлёбвацца ад замілавання да зямлі, да травы і нават да самога сябе, будзеш як заведзены паўтараць адно і тое — сваю даўнюю думку, якая нібыта і стала ўжо тваёю нейкаю праграмаю — маўляў, па зямлі трэба хадзіць толькі пехатою і басанож; будзеш ляжаць і як не спяваць ад усведамлення, што, нарэшце, не размінулася з табою шчасце і падпільнавала вось тут, на далёкім ад бойкіх дарог лузе.
А потым спахопішся — якое там шчасце! Проста табе прыемна — і ўсё. Бо шчасце — гэта заўсёды нешта недасягальнае. Яно — толькі наперадзе. I калі ты дасягнуў, дамогся таго, чаго так ужо да няўсцерпу чакаў,— табе робіцца вельмі ж ужо радасна, і ты, задаволены і зняможаны, лічыш, што гэта і ёсць шчасце.
143
А пройдзе час, і зноў заўважаеш, што гэта шчасце блякне, робіцца будзённым жыццём, а ты, нудзячыся ад яго, пачынаеш сумаваць і тужліва чакаць нечага такога, што яшчэ наперадзе, што непазнана, як музыка, турбуе цябе і прымушае шчымець сэрца. Шчасце — гэта не тое, чаго ты дасягнуў. Відаць, шчасце нельга ўзяць у рукі і разгледзець, бо шчасце — гэта заўсёды лінія гарызонта: а на яе не наступіш нагою.
А гэта проста радасць. Радасць чалавека, якому ўсё ж сядытады не шкодзіць пабыць толькі самнасам з сабою. I яшчэ — з цішынёю.
Але і пастаянна чалавек таксама не можа жыць у радасці, бо той, хто ніколі не ўведаў, што такое расчараванне, сум, боль, сумненне, мусіць, не можа быць ні радасным, ні, тым больш, шчаслівым: адкуль яму будзе знаёма тая змена настрояў — ад балючага да прыемнага,— якая, можа, ужо сама па сабе і ёсць радасць.
Кожны бачыў, як узыходзіць сонца,— а гэта ўжо радасць; кожны ведае, як пачынае варушыць зямлю расток,— гэта таксама радасць; кожны чуў, як шумліва перагаворваюцца паміж сабою дрэвы і пераспеўваюцца птушкі,— і гэта таксама радасць. Ды яшчэ якая!
А я ж яшчэ бачыў вясёлку над лугам, напалоханым толькі што адшумелым ліўнемнавальніцаю. Бачыў, як лопаецца пупышка, чуў, як крэкча мурашка, напінаючыся над ігліцаю. I хто можа сказаць мне, што я не ведаў радасці?
Да таго ж і чаканне радасці — само па сабе ўжо радасць...
Маё вялікае і даўняе жаданне — ва ўсім будзённым бачыць урачыстасць і радавацца ўжо нават аднаму таму, што мы, людзі, сварачыся і мірачыся, лаючыся і сябруючы, усё ж жывём на гэтай цудоўнай зямлі.
ПЯТРУСЬ БРОЎКА
дождж
А ні расы каторы дзень. Пад сонечны касцёр Сады, спавітыя ў сухмень, Ранялі свой убор.
144
Hi месца засені.
Прынад
He захаваў і лес.
Тарфянішчаў багністы чад Змяёй у грудзі лез.
3 балотаў высыпала тля
I мірыяды мух...
На часткі трэскала зямля, Абходзячы свой круг.
Але ўсплылі грамады хмар Кірункамі вятроў, Дыхнула вільгаццю у твар 3пад хмараўкараблёў.
I вось на нівы, на кусты, На жаўталісце, скрозь — Ударыў колкі і густы, Нібы іголкі, дождж.
Прабіўшы плыні духаты, Пайшлі расліны ў рост...
I птушак жоўтыя раты Лавілі неба з гнёзд.
Маланкі стрэламі ўстаюць, У бубен сыпле гром...
I я, захоплены, стаю, Абдожджаны кругом.
Часамі рукі працягну, Нібы хачу ў палёт.
Набраклі мускулы.
Спіну
Пасек крамністы шрот.
Да хмар імкнуся, крычучы Ад свежых, поўных сіл: — Сячы смялей,
У твар сячы, Змяці дашчэнту пыл!
Памкнецца ўгору творчы сок, 3 ім разам паплыву...
Цераз вясёлкі бачыць зрок Зялёную траву.
145
ПІМЕН ПАНЧАНКА
* * *
Дождж ідзе праменісты і дробны, Пахнуць мятай мокрыя лугі.
Вось ён, свет, як сэрца, непадробны, Да дажджынкі кожнай не глухі.
Росная зялёная айчына!
На цябе, паўнюткую святла, Пазіраюць круглымі вачыма Птушаняты з цёплага дупла.
3 гнёздаў мы даўно павыляталі, Ды не развучыліся глядзець, Як па спелым полі, па атаве Дождж грыбны на дыбачках ідзе.
Самы раз цяпер з лазовым кошыкам Па сцяжынках рысяў і ваўкоў Выправіцца з раніцы на пошукі Маладых тугіх баравікоў...
Я стаю, гады свае гартаю,
I сціскае сэрца нейкі боль, Быццам я на месяц адлятаю, Быццам я лугоў не ўбачу больш.
He, не развітаюся ніколі
3 родным краем, дзе так светла нам. Проста я люблю яго да болю I з любоўю дзецям перадам.
КАСТУСЬ КІРЭЕНКА
ЛІВЕНЬ
Ен быў такім магутным, лівень, Што мог, здавалася, скасіць Дуб, як травінку, і ў парыве Маланкі ў небе пагасіць.
146
Размыў шляхі, прыбіў да долу Зялёных парасткаў узлёт, Прайшоў здаволены, вясёлы Ракой праз кожны агарод.
Калі ж зямля сказала «досыць», Каб сонца ззяла для сяліб,— Ен расчасаў яшчэ раз косы Бяроз, напіўся мёду з ліп
I, заглянуўшы ў вокны хаты, Цішком блукаючы ў лістах, Вясёлкай, яркай і стракатай, Над краем радасным устаў.
ПЯТРУСЬ БРОЎКА
кропля
Дождж прарваўся з ветрам
У спякоту, Па пясках ударыў Буйным шротам... За адно імгненне, За хвіліну
Перамыў лістоту на галінах, Пачапіў на кожнае іглінцы Па адной засмучанай Слязінцы.
Прашумеў. Суняўся.
Ціха стала.
I слязінка кожная зайграла. Колькі ў кроплю Фарбаў назаткана, Быццам свет увесь у ёй сабраны: Поле, Луг, Сады ўсяго пасёлка, I рака, I неба, I вясёлка!
147
ІВАН ПТАШНІКАЎ
ЖНІВЕНЬ ПАДЫШОЎ ДА СЯРЭДЗІНЫ
(Урывак з рамана «Мсціжы»)
Лета было гарачае і, здавалася, доўгае — не настане канца.
Жнівень падышоў да сярэдзіны; раніцай на лагу ўжо выпадала густая з начы раса, халодная, аж калола ў ногі. Ночы пачаліся ціхія, вільготныя і цёмныя. У цьмяным, як вокны здалёку ў хаце, дзе гарыць сляпая лямпа, без хмар небе, нізкім, навіслым, як старая дзіравая страха над вялікай пуняй, рэдка і скупа, што праз туман, мігнелі зоркі.
Млечны Шлях рабіўся сівы і расплываўся ўгары над усёй вёскай.
Кожную ноч падалі зоркі. З
КНІГІ ОНЛАЙН
