Слова аб роднай прыродзе
Пісьменнікі і паэты Беларусі аб прыродзе
Выдавец: Народная асвета
Памер: 272с.
Мінск 1989
дзежны жураў у дальняй вёсцы, і зубчасты край лесу, і бялявы дымок далёка, далёка, дзе праходзіць чыгунка. Нават бачыш, як трапечацца зжаўцелы ліст на бліжняй бярозе, як высока, высока ў небе ляціць няведама куды самотная павучынка. Над купчастай імшарынай пацешна ўзнімаецца бусел, паважна ляціць над полем, выцягнуўшы ўперад сваю задуменную дзюбу.
177
ПЯТРО ГЛЕБКА
КАНЕЦ ЛЕТА
Яблыкі даспелі... У ярах глыбокіх Дацвітае лета Цветам журавін. Адспявалі жнеі На палях шырокіх. Заспяваюць скора Ў небе журавы.
Заўтра нам у школу... Развітацца трэба 3 тымі, з кім гулялі Летняю парой:
3 нашым шумным лесам, 3 нашым сінім небам, 3 нашаю блакітнай, Быстраю ракой.
Мы ідзём на поле... Тонкім павучыннем I расой халоднай Крыецца прастор. Мы ідзём у пушчу... Быццам у кручыне, Галаву схіляе Старадаўні бор.
Мы ідзём да рэчкі... 3 намі па дарозе — 3 поўначы сцюдзёны Подых вецярка.
I пад ім на воды Ліст раняюць лозы, I шуміць маркотна Нашая рака.
Чуе, скора лёдам Будзе ўся адзета, На палях закружаць Белыя снягі...
178
Да спаткання ж, рэчка!
Да другога лета, Дарагія пушчы, Нівы і лугі!
Заўтра нам у школу...
За сталы, за парты Сядзем мы па класах, Будзем працаваць, Будзем весяліцца I вучыцца ўпарта, Будзем вечарамі Лета ўспамінаць.
КУЗЬМА ЧОРНЫ
ПОЗНЯЕ ЛЕТА
(Урывак. з рамана «Зямля»)
Пяць дзён свяціла сонца, дарогі ўсе пахлі вільгаццю пасля дажджоў — чорныя з жоўтымі адценнямі гліны. Іржышча было такое пустое і такое ціхае. I ад сонца здавалася шырокім усё: і глыбокае неба, і спустошаная на зіму ўраджаем зямля, і нават дробны камень пасярод палявой травы і зрэзанай саломы,— усё да туманавай сіні блізкіх лясоў, да рэчак і азёр, да дзеравянных хат і мураваных будынкаў, да ўсяго малога і вялікага, сярод чаго так пазнаны былі вялікія бунты радасці і смутку.
Позняе лета назаўсёды заснула на вясёлым іржышчы.
На выгане, на самых каляінах дарогі, на зарослых сухіх канавах цвітуць, шмат яшчэ, дзікія кветкі — пазгорталі па поўдні жоўтыя галоўкі і застылі так нерухома, надаюць яны зямлі выраз жывога твару, як і лагоднасць паблеклага ўвосень сонца.
Сіняватая ад глею дарога ідзе паміж тарфянога балота і поля. Цыбатыя птушкі скачуць між куп’я, скачуць, крычаць. Зусім блізка дабягаюць яны да падгнілых платоў, дзе дарога робіцца пыльнай і бруднай і дзе густа стаяць нізкія хаты; шмат іх паўрастала ў зямлю, шмат новых пахнуць яшчэ свежай смалою.
1/9
Двары каля хат застаўлены драбінамі, паабрасталі дрэвамі; малыя сады каля іх паціху абсыпаюць жоўтым лісцем стрэхі гумен. Сонца кіпіць на пярэстых колерах зямлі і дрэва. Вялікай лагоднасцю ляжыць дзень на зямлі. I на далёкі размах вакол пахне зямля і свеціць сонца.
ГЕНАДЗЬ БУРАЎКІН
ПОЛАЧЧЫНА
He шукайце красы за морамі, Узбярэжжаў з крыштальнымі зорамі,— Прыязджайце да нас на Полаччыну, Пахадзіце яе прасторамі.
Тут азёры, як неба, сінія, У чаротах чароды гусіныя, А на дне Млечным Шляхам свецяцца Трапяткія гурты язіныя.
Навальніцы грымяць над кручамі, 3 гор бягуць ручаі грымучыя, Тут ля Дрысы сасонкі звонкія, Над Дзвіною бары пявучыя.
Тут вясёлкай сонца акружана, Усміхаецца з кожнай лужыны. Тут на кожнага закаханага Салаўёў па чатыры тузіны.
Тут дзяўчаты ўсе — чарнабровыя, На палях ільны двухметровыя...
Тут пад кожным курганам і каменем — Ці быліна, ці казка чароўная...
ЮРАСЬ СВІРКА
РОДНЫ КРАЙ
Я чуў на Замкавай гары, Як хлопец незнаёмы Сябрам натхнёна гаварыў Пра Гродна і пра Нёман.
180
Ды я тут перабіў яго, Кажу пра ўзгоркі, лозы, Пра партызанскі наш Бягомль I пра раку Бярозу.
Там, каб хацеў, не адпачнеш: 3 суніцамі паляны...
У нас ніхто не абміне Зямлянкі партызанаў.
А сосны! Сосен ты такіх He бачыў, дружа любы. На дровы нельга рэзаць іх, Шкада іх і для зрубаў.
Напевам гонкая сасна
Мне сэрца чаравала.
I нездарма ж ідзе яна На скрыпкі і цымбалы.
Мінуўшы стройныя бары, Прайшлі б па мокрых кладках I паглядзелі б, як бабры Майструюць дружна хаткі.
Ласінай сцежкай да ракі Прайшлі б, дзе лозы гнуцца. Там раніцою шчупакі На ўсе жыўцы бяруцца.
I хлопца я не пазнаю, Крычыць зусім цвяроза: — Кідай ты практыку сваю, Паедзем на Бярозу.
Нябачна восень жаўцізною Лясы акрыла і лугі.
УЛАДЗІМІР ДУБОЎКА
ВОСЕНЬ
Набліжалася восень да нас Ціхутка.
Уцякала лета ад восені Хутка.
Пагубляла, ўцякаючы, лета Уборы.
А яны — у амшарах, у пушчы,— Як зоры.
Як чырвоныя зоры, каліна, Брусніцы.
Ў іх пра новае лета надзея Ільсніцца.
СЯРГЕЙ ГРАХОЎСКІ
АДШУМЕЛА ЛЕТА
Адшумела лета Роснымі лугамі, Апусцела поле, Нівы адцвілі. Праплываюць хмары Нізка над стагамі, I ляцяць у вырай 3 крыкам жураўлі. He сціхае вецер Над асеннім полем, За ракой
Рыбацкі аганёк патух, I ляціць паволі Ад старой таполі, Кружыць над дарогай Белыбелы пух.
183
На рабіне скачуць Шустрыя сініцы, Пад дажджом намоклі Клёны і дубы, Наліліся сокам Спелыя брусніцы, I каля дарогі Выраслі грыбы. Заліваюць пчолы Чыстым воскам соты, I да кожнай хаты Нашага сяла 3 дружнаю работай, 3 добрым умалотам, Выспеўшы на сонцы, Восень надышла. Кружыць вецер лісце, Завывае ў полі, Змоўклі перапёлкі, Жаваранак змоўк — Адшумела лета... Ды звініць у школе 1 за парту кліча Раніцай званок.
АНАТОЛЬ КУДРАВЕЦ
ІДЗЕ ВОСЕНЬ
(Урывак з рамана «Сачыненне на вольную тэму»)
Трэба быў мох на стопку. Ускінуў Ігнат стрэльбу на плячо, пайшоў паглядзець, дзе можна надраць. Мох адно, а яшчэ пацягнула пахадзіць па лесе.
Мох нагледзеў адразу, за выжарамі. Невялікая балацявіна, з лапік мо, а было таго моху — хоць вёскай вазі: чысты, доўгі, як лён. I мясціна пад’язная — на кані можна ўлезці.
Пайшоў далей па лесе. Чым болей хадзіў, тым болей дзівіўся, як папёрла ўгору маладняк. Асабліва на ўскрайках, у лагчынах, на расцяробах...
Стаяла тая пара, калі ў зялёны летні колер восень паволі пачынае ўплятаць свае жоўтыя ніткі. Іх яшчэ мала, іх яшчэ забівае зелень, але мінуць два тыдні — і яны адваююць сабе добрую палову зяленіва, а яшчэ
184
праз два тыдні запануюць кругом. Гэта была пара, калі лісце крапівы бярэцца белымі плямамі і пачынае пакрысе чарнець, яно і пячэцца ўжо слабей; яшчэ нядаўна ярказялёныя мярэжкі папараці пачынаюць блякнуць, а непаседлівы жаўцяк пачынае чырыкаць павосеньску сумна і сіратліва. I гэта тады, калі не ўсе арэхі яшчэ выспелі, на кустах маліны шмат буйных салодкіх ягад, а хмель толькі завязаўся ў зялёныя вузялкі. Восень у лесе ідзе знізу.
Прыпыніўся закурыць ля прадаўгаватай зялёнабурай купіны. Паверсе яе, бы малюсенькія пікі на высокіх тоненькіх ножках, выкінуў угору спелыя галоўкі зязюльчын лён. Ігнат узяў адну галоўку, падкалупіў яе пазногцем, і на руку пасыпаўся далікатны жоўтазялёны пылок. Пайшоў далей, забыўшыся, чаго. Спыняўся, уражаны адкрыццём: колькі той зёлкі, а мае свой кубелец і накрыўку для яго, а пад ёю, як у скрыні мука, пылок... Ішоў Ігнат па лесе і раптам адчуў, як у нос тхнуў кволы пах цвітучага дзікага гарошку. Ажно спыніўся, азірнуўся кругом: нідзе нічога няма, толькі падвялае лісце пад нагамі. А пах стаяў, не даваў спакою. Узняў Ігнат вочы: ажно гэта перад ім маладая асінка, гэта яе недаўгавечнае лісце так пахне...
Ступаў Ігнат па мяккім моху, па сухім крохкім шыгаллі, слухаў галасы птушак і адчуваў, як на душу яго кладуцца спакой і лагода. Быццам была рана, смылела агнём, а гэта прамылі яе, змазалі ёдам, забінтавалі, і сцішыўся боль, закалыхаўся, і, здаецца, стала яшчэ лепей, як калі цела было здаровае.
3 такім улагоджаным настроем і павярнуў Ігнат дахаты.
СЯРГЕЙ ЗАКОННІКАЎ
РЭХА МАЎЧАННЯ
Іскрыцца іржэўнікам поле, Брыдуць лугавінай стагі.
Буслы над глухім наваколлем Адчайныя робяць кругі.
Крылом разганяючы скруху, Спрабуюць вярнуць добры дзень, Ды ў зоне — ні гуку, ні руху, Упаў на зямлю змрочны цень...
185
Машыны ў калдобах гайдае, I пыл, што падняўся з дарог, На скроні журбой асядае Усім, хто пакінуў парог.
Увішна праводзіць па колах Дазіметрам юны салдат, I доўжыцца шлях невясёлы У свет ад дзядоўскіх прысад.
А я, захліснуты адзіным Жаданнем, вярну з бальшака Туды — на малую радзіму Вялікага палешука.
У цішы музейнай нямееш, Здаецца, сядзіць за сталом
3 рукою параненай Мележ, Як птушка з падбітым крылом.
Сядзіць вечнай думаю скуты, Кругі пад вачмі наплылі, Душу разрываюць пакуты, Чужое маўчанне зямлі.
I ён не адкажа, што будзе, Пытальна глыбее пагляд — Ці вернуцца птушкі і людзі Да гнёздаў спрадвечных назад?
Даносіцца з нетраў туманных Праз даўкую чорную быль Тужліваадчайнае: «Гаанпоо...», Пяшчотнажывое: «Васііль...»
ІВАН КІРЭЙЧЫК
Л EC
Прыходжу ў гэты лес, Нібы дадому.
Прыходжу ў гэты бор, Нібы ў харомы.
Іду ў зялёнагулкае Падстрэшша, Спярша на ўзлессі
186
Выцершы падэшвы. I, зняўшы шапку, Смольны бор вітаю... He знімеш перад ім — Сама спадае!
Такі ён велічнавячысты I высокі —
Ў вяршалінах Гуртуюцца аблокі... Прыходжу ў гэты лес, Нібыта ў госці Да вельмівельмі Блізкага кагосьці.
Бо гэты добры, Гэты роднаблізкі Мне ласкай быў, Схіляўся над калыскай... Сплывуць гады, А мне не раз прысніцца, Як ён карміў мяне Грыбамі і суніцай. He, не частуючы — Ратуючы ад смерці Ў часы страшнейшага 3 страшнейшых ліхалеццяў... Прыходжу ў гэты лес, Нібы дадому,— I заклінаю лес
Ад буралому...
Нясу яму ў сабе Людскую веру,— I заклінаю лес Ад злой сякеры... Дзялюся з лесам Думкаю і марай,— I заклінаю лес мой Ад пажараў...
Ен кожнага прытуліць, Зразумее, А за сябе вось Пастаяць не ўмее. Балюча мне, Што лесавы вароты Адчынены, на жаль, I брудным ботам.
187
ПІМЕН ПАНЧАНКА
ПАСЛЯ АПОШНЯЙ НАВАЛЬНІЦЫ
Прайшла апошняя, з апошнімі грымотамі, На поўдзень па бярозавым шляху.
I стукаў дождж дажынкавы журботна Апошні раз у кожную страху.
Прайшла прысадамі. Апошнімі маланкамі Абпальвала кляновыя лісты...
Дзівіліся, аслепленыя, ранкам мы — У золаце дарогі і масты.
А цішыня такая нечуваная Апала на балоты і палі, Што кракне качка у трысці туманным,— За многа вёрст пачуе недзе
КНІГІ ОНЛАЙН
