КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Адсылка: Стрыйк., с. 396. Новыя Трокі, або Трокі — горад, заснаваны ў другой палове XIV ст. Кейстут пабудаваў гам замак і перанёс туды сталіцу са Старых Трокаў. Паводле высноваў, якія можна зрабіць з карэспандэнцыі філаматаў, гэты верш мае пэўныя аўтабіяграфічныя рысы. Вечарам 10 ліпеня 1823 г. Адам Міцкевіч і Ян Чачот прыйшлі з Вільні пехатою ў Трокі, каб адведаць прэзідэнта філаматаў Юзафа Яжоўскага, які жыў у кляштары троцкіх бенедыктынцаў. Утраіх («тры ліцьвіны») плавалі на лодцы па троцкім возеры. Гэта былі апошнія шчаслівыя хвіліны, праведзеныя ў гурце блізкіх сяброў перад арыштамі. XXXVI. ПРА КНЯЗЬКОЎ КАРЫЯТАВІЧАЎ У ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1331) Мужка 8. Купрыжташ Верш Я, Чачога Гкрак;іад К. Цшркі Ветчна Хго пустзльняй край свой зро-біць, той к® вврт і згадю. V » * • Хтожяге ўзвы-сіць. будуць помкМь і нашчад- Хто пустэльняй край свой зробіць, Той не варт і згадкі. Хто ж яго ўзвысіць, будуць Помніць і нашчадкі. Як прагнаў Альгерд татараў Аж пад Волгу ў поле, Карыята за геройства Даў сынам Падолле. I яны — ад стрэл ды мечаў Хеўры ваяўнічай — Заснавалі замкі: Бэкат, Смотрыч над Сматрычай. На рацэ той, дзе ўвесь бераг Камянямі скуты, Карыятавічы ўзнеслі Камянец славуты. Меджыбож і Церабоўля, Вінніца з Браславам Па-над Бугам — гарады іх, Помнік іх і слава. Так князі з Новагародка Дзеялі ў Падоллі. He забудуць слаўных дзеяў Іхніх тут ніколі. Хай жывуць у гарадах іх Людзі ўсе шчасліва, I сыноў тых Карыята Памянуць зычліва. Адсылка: Стрыйк., 416-418. Карыятавічы — унукі Гедыміна, дзеці яго сына Карыята Міхала, які ўладарыў у Наваградку. Гэта — Юрка, Аляксандр, Тодар і Канстанцін. У 1363 годзе яны дапамаглі Альгерду разбіць татараў пад Сінімі Водамі, за што атрымалі ва ўладанне Падолле (на Украіне). Гэта былі яшчэ часы Гедыміна. Бэкат, Смотрыч (над ракой Смотрыч) — гарады на Украіне, якія ўтварыліся вакол пабудаваных Карыятавічамі замкаў. XXXVII. ГАШТОЛЬД ГІЁТР I БУЧАЧКА У ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1332) Верш Я Hawa Муате В. Купрыянвіяя Пераклад С. Судніка Энзргічна На Лі тве што не адалепэ крыжацкая о ла, гое 5учачча сумела з усме-шкаю мілай. На Літве, што не здалела Крыжацкая сіла, Тое Бучачка сумела 3 усмешкаю мілай. Мужа-суджанца Гаштольда Каханнем — не мусам 3 вераю святой з’яднала I збаўцам Хрыстусам. Ён францісканцаў да Вільні 3 Мазоўша паклікаў, Там, дзе кляштар той на сёння, Паставіў капліцу. Толькі, як з Вільні ад’ехаў, Народ збунтавалі, Волхвы распятых манахаў У Віллю скідалі. А на той горцы высокай, Вілейка што ліжа, ГІамяткай смяротнай мукі Паўсталі тры крыжы. Зноўку Гаштольд вёз манахаў У касцёл Пяскоўскі, Дзе й да сёння благаюць Аб ласках нам боскіх. Покуль ад смертнай сляпоты Люд вочы расшорыць, Колькі ж сваіх дабрадзеяў Няўдзячны заморыць? Слепні і тыя, што праўду Праз гвалт пашыралі, Веру ліцьвіны не з гвалтам — 3 каханнем прымалі. Адсылка: Стрыйк., с. 423. Гаштольд — стараста Камянца Падольскага, пазней ваявода віленскі. Жыў у часы княжання Альгерда. Паходзіў з роду вяльможаў ВКЛ, магчыма, быў нашчадкам Гаштольда, апісанага ў баладзе №ХХІІ. Высокага паходжання панна Бучачка, з польскага княжацкага роду, магла ўзяць шлюб толькі з хрысціянінам. Пры хрышчэнні Гаштольд атрымаў імя Пётр. Гэта былі япічэ часы Гедыміна. Каталіцкія манахі-францісканцы прыбылі на Літву ў канцы XIII ст. з Полыпчы. 3 імем Г'аштольда прынята звязваць першыя спробы хрысціянізацыі Літвы. Як сцвярджае «Хроніка Быхаўца», ён запрасіў з Полыпчы 14 францысканцаў. У першай палове XIV ст. у Вільні пабудаваны ў гатычным стылі пабудовы кляштара францысканцаў. Пазней яны былі знішчаны пажарам і рэканструяваны. У XIX ст. там размяшчалася вязніца, у якой сядзеў і аўтар гэтых баладаў за сваю дзейнасць у Таварыстве філаматаў. У Вільні на гары, якая называлася Лысай або Крывой, як апавядаюць старыя хронікі, сем манахаў-францысканцаў прынялі пакутніцкую смерць ад рук ліцьвінаў, якіх яны прыбылі хрысціць. У памяць пра мукі манахаў там была пабудаваная каплічка, а пазней пастаўлены тры крыжы. Ад таго часу тую гару называюць Трохкрыжовай гарой. Гаворка тут пра касцёл найсвяцейшай дзевы Марыі, пабудаваны побач з кляштарам францысканцаў у першай палове XIV ст. Месца тое называлася «Пяскі». XXXVIII. IIPА ЗАЛОГУ Ў ПУЛЕНЕ Ў ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1336) Bcpta Я. Чачота Перакзад С. Судвіка Музыка В Куігрыя»см» Стрымача Смерць ад coра му яіай снейшо, і за га ньбу мука мільша. гагых прарілаў най^ершых дяя Пулена больш не ntшуць Смерць ад сораму знайснейша, I за ганьбу мука мільша... Гэтых правілаў найпершых Для Пулена болып не пішуць. Пры Альгердзе крыжаносцы Замак Пулен аблягалі, Маткі, дзеткі з наваколіц У фартэцу пазбягалі. Тысяч некалькі з залогай Адбіваюць штурм бясконцы, Ды адбіцца ўсё ж не могуць, Так крыжак іх сціснуў моцна. Сцены, вежы ападаюць, Пачынаюць рассыпацца. Ад таранаў, і гарматаў, I ад гвалту дзе схавацца? Скарб літва да куч скідае I распальвае кастрышчы, Жонак, дзетак забівае, I сябе ліцьвіны нішчаць. Немцы рынулі ў праломы, Дзе жывых не шмат засталі, Паляглі і тыя ў момант, А багацці дагаралі. Цвердзь пустою захапілі, Зваявалі край пустэльны, Бо ліцьвіны век лічылі Лёсраба за грэх смяртэльны. Адсылка: Стрыйк., с. 426; Нарбут, т. 4, с. 599, пар. 1178. Пры зліцці Нёмана і рэчкі Пунелы ёсць замкавая гара Пуня, якая тутэйшымі жыхарамі называецца Маргіра (Моргара), а ў літаратурных творах — Пулена. Стрыйкоўскі і Нарбут дасканала апісваюць крэпасць Пулену (Pullen, Pilonnen), акружаную глыбокім ровам і тоўстай сцяною. Залогаю крэпасці кіраваў адважны князь Маргір. Ліцьвіны біліся з крыжакамі ў абарону свайго жыцця, сваіх жонак і дзяцей, у абарону сваіх багоў і ўсяго, што ім было дарагім і святым. Аднак, калі страцілі надзею на ацаленне, распалілі велізарнае вогнішча і паўкідалі туды ўсё сваё дабро, а пазней самі сябе ўзаемна пазабівалі і спалілі. Нарбут лічыць, што гэты незвычайны, смелы, геройскі чын варты пяра Гамера ці Тацыта. Гэта былі яшчэ часы Гедыміна. Нарбут піша пра 4 тысячы абаронцаў замка, але агулам святы агонь узяў каля 12 тысяч ліцьвінаў. XXXIX. УЦЁКІ КЕЙСТУТА 3 МАЛЬБОРГА (1361) Bepui Я. Чмт Мушка В. Купрменажі Перакаад К. Цвір» Нэпэўна & X S v & h У Ой} быў му№ рам WH Кейбтут, як го лрыrwym дзля: у Шль* &> pry ?лур ая> цы ма~ пз-tkow npa$»&■ ём здо' л$ў. Ой, быў мулярам наш Кейстут, Як яго прыгнула доля, У Мальборгу мур вязніцы Малатком прабіць ён здолеў! Разам з Альфам, што служыў там, Дзёўб той мур штоноч зацята — Толькі б з сцен крыжацкіх воля Зоркай бліснула крылата! Ой, наш Кейстут крыжаком быў! Дзякуй Альфу — з ім праз гоні Кііязя ў белым з крыжам чорным Проста ў зоры неслі коні! На дарозе — Wer-da? — варта Супыніла іх у браме. Штосьці немцам Альф пабаіў, I — зноў гром пад капытамі! Ды не злодзей Кейстут: немцам Плашч іх белы з чорным крыжам, Коней іх — усё вярнуў ён, Нават шчыт з іх мечам хіжым. Пеша брыў ён да Мазоўша, Дзе жыла дачка Данута 3 князем Янушам. Іх замак У аблокі меціў крута. Шмат дачцы было ўжо ўцехі! Толькі Кейстут рваўся ў Трокі, Каб хутчэй сваёй Біруты Смутак-жаль іграгнаць глыбокі. Немцу ж дзякуй за гасціннасць Шле ў пісьме і абяцае: Калі ён магісзра ўловіць, To надзейней ухавае! Адсылка: Нарбут, т. V, пар. 1248. Кейстут (каля 1300 1382) — сын Гедыміна, князь ВКЛ. Усё жыццё змагаўся з крыжакамі. Каля 1361 г. трапіў у засаду і быў узяты крыжакамі ў палон. Прывезлі яго ў Мальборг (ці Марыенбург) да вялікага магістра Вінрыха фон Кніпродзе і пасля допыту пасадзілі ў надзейную вязніцу. Але наглядчык Альф аказаўся таксама ліцьвшам: яго яшчэ дзіцём паланілі крыжакі. Альф патаемна прынёс Кейстуту ў камору малаток, і той восем месяцаў прабіваў ім лаз у сцяне. Разам з Альфам, апрануўшыся ў белыя рыцарскія плашчы з чорнымі крыжамі, яны ўцяклі з крыжацкага замка. Wer-da? — Хто гэта? (ням.) XL. ПРА РАЗБУРЭННЕ КОЎНІ МАГІСТРАМ ФОН КШПРОДАМ У ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1362) Вфя Я. Чачота Пардалад С. Судгака Музызса В. Купрыяненкі Жаявййіва TSK іака- Не так жаль мне замак, Як шкада ваякаў, Што агонь паглынуў, Палены крыжакам. Там, дзе Нёман Віллю Туліць, абдымае, Стала ў Коўні цвердзь Грозная такая. Быў там мужны Гурда, Войдад — князь малоды, Як напаў на горад Вінрых фон Кніпрода. 3 сілай незлічонай Войскаў і таранаў Здабываў ён горад, Сцены тоўк і брамы. Толькі Войдад зГурдам Прыступ адбівалі, Як крыжакаў новых Гуфы падступалі. Хоць Альгерд з Кейстутам Падышлі ў падмогу, Супраць тое сілы He змаглі нічога. Полымем крыжакі Паляць праз праломы, I Іаляць горад, замак, Паляць людства ўдома. Што ўцякаць хацела, Меч крыжацкі пляжыць, Акрамя Вайдада, Ды з пачотам княжым. Тысяч тры ліцьвінаў Згінула ў пажары, Князь Кейстут заплакаў, А крыжак алтары Ўзнёс на папялішчы I імшу адправіў, Кроўю тых, што знішчыў, Бога ў небе славіў. He чак жаль мне замка, Як шкада ваякаў, Што агонь паілынуў, Палены крыжакам. Адсылка: Стрыйк., с. 356; Нарбут, т. 4, с. 108, пар. 1251 і наступныя. Стары замак у Коўні стаяў каля месца зліцця Нёмана і Віллі. Быў абкружаны вадою. Ад адной рэчкі да другой пракапаны глыбокі роў. Абаронныя сцены былі мураваныя. У 1362 г. крыжакі зруйнавалі замак з зямлёю. Гл. каментарый да № XXXIX. Гурда — сын Гінвіла, гедройцкага князя, военачальнік, жыў у часы Альгерда. Стрыйкоўскі піша, што моцна перажываў ён страту рыцараў, якія, ўмела баронячы замак, згарэлі ў полымі: «Не столькі замка шкада, як рыцараў, якіх паглынуў агонь...» Гэтая аповесць абапіраецца на адну з найстарэйшых беларускіх вайсковых песень. Яе словы: «Не так жаль мне замка...» — аўтар скарыстаў як эпіграф свайго верша. Войдад — сын Кейсіута. Падчас абароны замка Ковенскага разам з 36-цю баярамі трапіў у нямецкую няволю. Там быў ахрышчаны, атрымаў імя Андрэй і служыў пры двары Карла IV. Пазней кіраваў Полацкім княствам. Паводле Нарбута, загінуў у бітве над Ворсклай. Нарбут апавядае, што замак Ковенскі быў разбураны ў Вялікую суботу, таму наступным ранкам на крушлях крыжакі пабудавалі алтар, пры якім біскуп адправіў імшу і ўсе спявалі велікодныя песні. XLI. ПАТЫРГ КЕЙСТУТАВІЧ (1363) Вгрш Я Чачота Музмка В. Кунрыаненкі .Першшд €. Сўдаіка Памерна г-' К»ыжак Лн тву дв» ра зы штогоду на-