КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
X . НЖЕ 8 =ЗІ= Е^ЕЕ. ЗІЕ V ~~ Г -, л. .. ...| .^ Дам гро аныы змй’ рдаеаў, у. хто ру. ца paw сг» цца іфагнуу на ^■І=^ ' ■ J е> ' ~! • ; ; ? , I « крушнях туг ж» ўпа- вд,ў Крыжак Літву два разы штогоду Нападам грозным змардоўваў, Усіх, хто рыцарам стацца прагнуў, На крушнях тут жа ўпасоўваў. Калі ж прыйшоў сам граф фон Ганаву, Яго ўпасоўваць схацелі ў Гародні, Пад збітых стогн, на трупах паганскіх, Каб замак быў ім паходняй. Шатландцы едуць, з імі ангельцы. I немцы вялікай грамадай, He з апостальскай ласкаю ў сэрцы, А перш-наперш з хціваю здрадай. Ды толькі здаля вежы Гародні Прабліснулі, здань іх зводзіць... Там з хлебам-соллю, з крыжам збавення Пасольства з брамы выходзіць. На тварах сорам лёг на крыжацкіх, А гневам госці ўскіпелі: Навошта клікаць, бы на паганцаў, Як хрысціян біць хацелі. Няслі ад Горадні нехта сорам, А нехта гнеў і пагарду, Так Патырг мудры, замка староста, Збіў з немцаў пыху без гвалту. I хоць жа Кейстут, бацька Патырга, Меў з тога гумор не найлепшы, Ды Патырг тым шмат болей дамогся, Чым нават немцаў пасекшы. Адсылка: Нарбуг, т. V, с. 130, пар. 1254. У апісаным акрэсе часу Горадня падлягала ўладзе Трокскага княства Кейстута, які каштэлянам тамашняга замка прызначыў свайго сына Патырга, але пазней адабраў у яго права кіравання Горадняй. Нарбут выказвае здагадку, што за манеўр, апісаны ў гэтым творы. Нарбут, спасылаючыся на Фохта, піша, што гэта меў быць граф фон Ганаў (Ганаў — месца над Майнам) -— Ульрых IV. XLI1. БІТВА ПАД РУДАВАЙ У ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1370) Всрш Я. Чдема В. Купрыяненю Лераклад С Судшка Рашуча -.U • І . , Л Я U ' S Князь Кейсгут нз-марна слоаа не эзў нн кояі: . 4Т '9^1 9 9 * W ду ў вас у Пру- сах госцем на дь мсвым ло~ о Лі. I 9 f . • Князь Кейстут намарна слова He казаўніколі: — Буду ў вас у Прусах госцем Па зімовым полі. Зімка поле пабяліла, Рэкі лёдам сцяла, I Кейстут з Альгердам рушыў 3 сілаю нямалай. Моўчкі ўпаў пад Каралевец — I ўжо пад Рудавай. Там сцяліся з крыжакамі Бітваю крывавай. He пашчасціла ліцьвінам, Бітву ж бо прайгралі, Толькі тое суцяшае, Слова што стрымалі. Так бывае, што прыплаціць Рыцар за размову, Галавой наложыць — толькі Датрымае слова. Адсылка: Нарбут, т. V, с 178-188, пар. 1275 і 1276. Рудава — гістарычная вобласць у Самбіі, 18 км на поўнач ад Каралеўца, цэнтр — Рудаўскі замак. Нарбут апавядае, што Кейстут з Альгердам пры падтрымцы Ягайлы і Вітаўта рушылі з войскам у бок Рудавы. Бітва з крыжакамі разыгралася 18 лютага 1370 г. Абодва баю панеслі вялікія страты. Гістарьгчныя сведчанні вельмі па-рознаму ацэньваюць вынікі гэтай бітвы. Нарбут сцвярджае, што ліцьвіны калі не перамогу, то немалую карысць вынеслі з бітвы пад Рудавай, дзе выбілі шмат крыжацкіх военачальнікаў і ўзялі немалую здабычу. XLIII. ВАЙШВІЛА Ў ЧАСЫ АЛЬГЕРДА (1370) Верш Я Чачота Музыкз В. Куйрыхненкі fc-рамад С. Судкіка Налеўна Віся, песня, над магілай, Дзе бясстрашны лёг Вайшвіла. На Літве, што памяць мае, Цснь яго хай суцяшае. Згінуў недзе над Тарнавай, 3 крыжакамі біўся жвава. Як Кейстут адходзіў з войскам, Схіндэкопфа збіў геройскі. Звёў са свету вераломцу, Што крыві папіў бясконца Ў Баербургу і ГІастове, Там зляцелі ўсе галовы. Меўся знішчыць шчэ Літавы, Як вяртаўся з-пад Рудавы, Ды страла з рукі Вайшвілы Навылёт яго прабіла, Каб грашыць ён болып не мог. А злы дух каб хто сцярог, Дух Вайшвілы будзе там жа, Дзе нямчына ў землю ляжа. Віся, песня, над магілай, Дзе бясстрашны лёг Вайшвіла. На Літве, што памяць мае, Цень яго хай суцяшае. Адсылка: Нарбут, т. V, с. 174-188, пар. 1275 і 1276. Вайшвіла — паводле Нарбута, таленавіты ліцьвінскі ваяр, княжацкай крыві. Пад час вяртання войскаў Кейстута з-пад Рудавы над рэчкай Тарнавай Вайшвіла забіў крыжацкага военачальніка, але сам таксама загінуў смерцю мужных. Тарнава — вёска і рэчка з той самай назвай непадалёку ад Рудавы. Фоп Схіндэкопф — вялікі маршалак прускі, ваеначальнік войскаў крыжацкіх, загінуў у бітве пад Рудавай. Басрбург — замак над Нёманам, непадалёку ад Вялоны. Гістарычныя крыніцы падаюць, што Схіндэкопф спаліў замак і 900 замкнёных у ім ліцьвінскіх воінаў. ГІастова, Пустова — гістарычная літоўская вобласць над Нёманам ніжэй Нявяжы, цэнтрам быў замак з той самай назвай. XLIV. АЛЬГЕРД, ВЯЛІКІ КНЯЗЬ ЛІТОЎСКІ (1330-1345) Вйрві Я Чтхй Музыка П. Руса&а Шрхквад К Цніркі Рухаез л £ . W к» § t & * Л ■ * * v і $ » ■<■ V ■ ■■ Яг Як дзснзйьхйўр«нку ця«ка ап-оя мздадп* гд. так па »• гу і\яж~ ка усядапіь пес-няй му* xs то га. $ 4 V А* Н' гай. быў 6* «’Р я» с$м і». f l ^-,-,J’ *.<*** 4 * Ў • I * Люд дг « r* as Альчерда. ;км ay ч-я ў да. ст,зт прал 9Яw 6 свй' ю ПД' Ш8ну перадзў наш> чад* ку Як дагнаць жаўронку цяжка Арла маладога, Так паэту цяжка ўславіць Песняй мужа тога. Утаймоўваў крыжакоў ён, Розныя плямёны. У Альгерда ўрад быў мудры, Добрыя законы. А чужынец лез — дадому 3 роднай гнаў святліцы. Прысланяў сваё кап’ё ён Да яго ж сталіцы. Быў ён грозны, ды гатовы Да суседскай згоды. — He хачу, — казаў, — каб марна Кроў лілі народы. Каб усе былі такія, Што сядзяць на троне, На зямлі, крывёй палітай, Быў бы мір па сёння. Люд да іх, як да Альгерда, Жывучы ў дастатку, Праз вякі б сваю пашану Перадаў нашчадку. Адсылка: Нарбут, т. V, с. 26-240. Пра Альгерда гл. каментарый да балады «Альгерд і Марыя...». Гэта папраўдзе неардынарная асоба. Ён паспяхова змагаўся з крыжакамі, палякамі, татарамі, маскоўскім царом. Пад яго кіраўніцтвам тэрыторыя Вялікага княства Літоўскага падвоілася. Гады княжання Альгерда 1345-1377. Маецца на ўвазе паход Альгерда на Маскву, калі яго войскі нечакана з’явіліся на Наклоннай гары і вялікі князь маскоўскі Дмітрый Іванавіч вымушаны быў багатымі дарамі задобрыць Альгерда. Альгерд згадзіўся на мір. Пры гэтым ён сказаў маскоўскаму князю: «Хоць мы з табой памірыліся, але мне інакш не выпадае, як толькі прысланіць дзіду сваю да сцяны твайго горада Масквы, каб славу ўчыніць, пгго Вялікі князь літоўскі, рускі і жамойцкі Алыерд дзіду сваю да Масквы прысланіў». XLV. КЕЙСТУТ Вгрш Я Чачота Музыка В. Кулрыямеякі Ііераклад К Цвіркі Павольна • ІЗІЕ * * & Ой, бы-ло, ка» «. кейсіуіу не мк ла, ўжо-нкі уаяу Banды- Той Вай-дыпз s немцам свайго пана сватаў, Ой, было, казалі, Кейстуту не міла, Што сястру Ягайлы ў жонкі ўзяў Вайдыла Той Вайдыла з немцам свайго пана сватаў, Праз яго ж аднялі Полацк ад Вайдата. Ой не даспадобы ўсё было старому, Да Ягайлы ў Вільню заспяшаў ён з дому А перад сабою выправіў ён фуры, Добра прыхаваўшы трокцаў паміж скуры. Кейстут шапку князя ўсёй Літвы ўздзявае, А Ягайлу ў Крэва княжыць пасылае. Як пайшоў туды ён, дзе ўзняў бунт Дзімітрый, Адплаціла Вільня князю здрадай хітрай. Бо Ягайла шапку князя ўжо ўздзявае, Кейстута ж у Крзва ў путах адпраўляе. Аж чатыры дні там ён з чыёйсьці волі Прасядзеў у гэтай жорсткас няволі. Быў чатыры дні там, а ўначы на пяты Склеп глухі падземны адчынілі каты. Там і задушылі Кейстута старога, Што зрабіў для краю добрага так многа. Верны быў паганству ён, таму й самога Адвязлі, дзе попел цела Свінтарога. Там усклалі князя на касцёр высокі, I ў пламенні ўзнёсся Кейстут пад аблокі. Адсылка: Стрыйк., с. 466,467. Пра Кейстута гл. каментарый да песні «Уцёкі Кейстута з Мальборга». Вайдыла — прыбліжаны Ягайлы, з «плябеяў». Узяў замуж Ягайлаву сястру Марыю. Кейстут не любіў Вайдылу за яго інтрыгі. Вайдат (1342-1399) — сын Кейстута, княжыў у Полацку. У 1381 годзе Кейстут, схаваўшы сваіх вояў на вазах пад сенам ды пад скурамі, быццам падрыхтаванымі на продаж, выправіўся абозам на Вільню, заняў горад, а Ягайлу паслаў княжыць у Крэва. Як апавядае Стрыйкоўскі, у маі 1382 г. Кейстут выступіў у паход супраць свайго ўзбунтаванага пляменніка Дзімітрыя Карыбута Альгердавіча, які княжыў у Наваградку. У адсутнасць Кейстута Ягайла вярнуўся ў Вільню і заняў вялікакняскі пасад. Кейстута ж пасля яго вяртання і яго сына Вітаўта пасадзіў у Крэве ў вязніцу. XLVI. ГАННА ВІТАЎТАВА I ГЭЛЕНА АМУЛІЧОВА (1382) Верш: Я. Чачога Пгракгад К. Цвіркі Музыка В Купрыянеякі Стрымана к « * А* даяеяа ўсё кяханне замкі, ааgty для спагкзння еэрцау двух, што раіпучыла на злмлі пг хая сь ла. р«ла. Г>таж вышнула a а строга жо нка 8ітаў- Адалела ўсё каханне: Замкі, варту — для спаткання Сэрцаў двух, што разлучыла На зямлі ліхая сіла. Гэта ж вымкнула з астрога Жонка Вітаўта самога! Крэва князя ў склеп схавала, Згуба там яго чакала. Так, як Кейстута, хацелі Задушыць у змрочнай цэлі. Ліха сэрцам чула Ганна, Паляцела ў Крэва рана. 3 ёй — Гэлена. У скляпенні Вітаўт, у яе адзенне Апрануўшыся, паволі 3 брам ішоў насустрач волі. А Гэлена? У той цэлі Засталася ў падзямеллі. Вось прыйшлі па князя каты, Ад яго ж там — толькі шаты. Каты ў злосці ў той жа хвілі Служку верную забілі. Скажам ёй ухвалы слова: Чэсць табе, Амулічова! Пра Літву, пра Ганну дбала, Ім жыццё ахвяравала. Ганарыся слаўным чынам! Вітаўт век быў дзвюм жанчынам Вінен — Ганне і І'элене — За жыццё, за вызвалене. Адсылка: Стрыйк., с. 467; Нарбут, T.V, с. 303, пар. 1328. Ганна — жонка Вітаўта, выйшла за яго замуж каля 1370 г. Вітаўт (13501430) — вялікі князь Вялікага княства Літоўскага (1392-1430), сын Кейстута. Змагаўся за самастойнасць ВКЛ, супраць уплыву польскіх феадалаў. Пры ім Вялікае кііяства Літоўскае дасягнула найбольшых памераў, стала магутнай еўрапейскай дзяржавай. XLVII. РАЗЛАД ВІТАЎТА 3 ЯГАЙЛАМ Верш Я. Чачота Пфакдяд К. Цвіркі Мушка Я Купрыйнемю Ладкржлена Жах, каяі браты ўжо ўд> ме распачнуць сва рыцца, Еудае трэеці дом. ён хутка Sy мо ж» йраз ₽а ццз Жах, калі браты ўжо ў доме Распачнуць сварыцца. Будзе трэсці дом, ён хутка Можа й разваліцца. Калі Вітаўт з Ягелонам Бойкі распачалі, Крыжакі з агнём у дом наш Тут жа заспяшалі. Тры разы ў хаўрус наш Вітаўт 3 імі уваходзіў, 'Гры разы Жмудзь прадаваў ім I Літве тым шкодзіў, I братоў стрыечных Вітаўт Біў нелітасціва. Прад яго нападам Вільня Узнялася жыва. Ён не змог яе ўзяць сілай Нішчыў край вакольны. Здрадзіў брату, дык і здрадзіць Крыжакам быўздольны.