Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
Дарэчы, і Жан —В. Манаеў, са звычкамі удачлівага Фігаро, усё ж такі не пакідае вобразнай дамінанты Рыжага клоуна. Ягонае існаванне на сцэне — гэта бліскучы каскад пластычных, інтанацыйных і сэнсавых трукаў.
У фінале спектакля Караль нясмела вучыцца іграць новую для сябе ролю Гаспадара маёнтка, шчырага пана, і, як хлапчук, баіцца сваіх жа прамоў і загадаў.
Ну, а Жана (цяпер Яна) — напаткаў лёс усіх лакеяў — быць крывым, гіпербалічным люстэркам уласных гаспадароў. С зацятага франкамана — “заходніка” ён становіцца шалёным “патрыётам”, у якога прарываюцца як у Зноска — “савбура” мітынговыя, аратарскія заклікі, ён экзальтавана дэкламуе напышлівыя вершы пра хараство роднага краю. Усё гэта з бліскучай іроніяй, віртуозна ўвасабляе В. Манаеў.
Як належыць жанру, у “Ідыліі” ёсць свой ліхадзей, які напрыканцы спектакля сам сябе забівае і падае на спецыяльна падрыхтаваныя насілкі. Праўда, у выкананні Ю. Авяр’янава камісар зусім не злы, а абаяльны, нават прывабна
чріішюпк*
♦ )iuw mirth)
спявае оперныя арыі. Уласна кажучы, у гэтым спектаклі кожная роля, ці-то Навум (Г. Аўсяннікаў), ці-то жонка камісара (Л. Давідовіч) — яркая, амаль лубочная карцінка. Кожны персанаж мае свой “выхад”. Раскрываюцца яны, у асноўным, у другой дзеі, калі “клююць” на вуду Юліі — Югасі. Яны быццам спаборнічаюць адзін з адным у выказванні кахання і раўнівасці. I тут, канешне, няма роўных імправізацыі “ўзахлёб” Манаева — Жана.
Спектакль названы не звычайнай “Сялянкай”, як опера Манюшкі, а “Ідыліяй”, па назве твора Дуніна-Марцінкевіча (апошняга выдання). I сапраўды, музыка Манюшкі, амаль не захавалася, вычэрпваецца некалькімі нумарамі. У асноўным, музычная партытура створана нанава. Назва “Ідылія” мае адносіны не толькі да пастаральнага жанру, што заяўлены на праграмцы, але і дэманструе ледзь скептычны погляд стваральнікаў спектакля на поўную энтузіазму ідылічную карціну мінулага. Спектакль М. Пінігіна дэманстрацыйна прапануе тыя фарбы і адзенне, у якія мы сёння хацелі б апрануць, размаляваць нашу гісторыю. Таму Беларусь у пастаноўцы, як і належыць “цэнтру Еўропы”, займае цэлае зямное паўшар’е. Тон эстэтызаваных забаў пейзан і спадароў задаюць не толькі акцёры, але і жывапісныя “перспектыўныя’” малюнкі з німфамі, што гарэзнічаюць у раскошным парку ля стаўка. Яны адлюстраваны на глобусе, што завісае ў цэнтры сцэны, і зроблены ў стылі посуднага сервізнага роспісу, што надае “глобусу Беларусі” рысы плафона, а з ім — хатняй цеплыні. Гэтае эфектнае, жывапіснае паўшар'е, якое ахоўвае анёл, можа пераўтварыцца ў “зорнае неба над галовамі ”, і ім кіруе сам Амур (мастак 3. Марголін).
Як гарманічна існуюць у спектаклі сяляне, што разыходзяцца з палёў, з песняй, з серабрыстымі торбамі на плячах, і іх гаспадары, таксама ідылічна існуе ў пастаноўцы “полілінгвізм”: ён адлюстроўваецца не толькі ў пераходах ад польскай да беларускай мовы, але і ў танцах. Апафеоз сустрэчы маладога пана, з хлебам — соллю, пачастункамі, падарункамі, складаецца з серыі танцаў: яўрэйскага, польскага паланеза, балетнага сола Югасі і наўмысна грубаватай полькі. Прычым, танцуюць і пяюць розныя нацыянальныя мелодыі ўсе ўдзельнікі, Югася — энергічней за іншых. Гэта своеасаблівы, урачысты канцэрт, дэманстрацыя бутафорскай “дружбы народаў”.
Здаецца, час спыніўся ў гэтым спектаклі. I сапраўды, асацыяцыі ж яго не жыццёвыя ці гістарычныя, а “культурніцкія”. Стваральнікі прадстаўлення заклапочаны не сацыяльнамі праблемамі, а перспектывай культурнага развіцця.
“Рух часу” тут здзяйсняецца не інакш як з дапамогай астролагаў, з блаславення анёла. Гэта цэлая цырымонія, “змена’’ дэкарацыі, тлустая кропка, перагорнутая старонка ў спектаклі.
Хаця такія яркія, маляўнічыя карцінкі цяжка перагарнуць, яны стаяць перад вачыма як насланнё, як сон. Іх можна толькі зменьшыць у памерах, убачыць здаля, успрыняць як мару, што і адбываецца ў спектаклі. На сцэну ўносяць кош ад паветранага шара, у яго сядаюць чатыры галоўныя героі (Юлія
з бацькам, Караль і Ян), сяляне размяшчаюцца жывапіснай, сіметрычнай чарадой па абодва бакі сцэны і пад меладыю паланэза Агінскага “Развітанне з радзімай” шар “ўзлятае”, каб узнесці нашых герояў на паэтычны Алімп. Але вось бяда, нешта здарылася ў палёце, мы чуем гук нібы лопнуў паветраны шар. Узнясенне не адбылося. Акцёры моўчкі разыходзяцца.
Аккурат і нам задумацца. Можа не крычаць усюды пра вялікае Адраджэнне нашых дзён, не раздзімаць прыгожы мыльны пузыр сусветнай беларуска-літоўскай ідэі, а цярпліва і карпатліва, спакойна і прафесійна, дзень у дзень займацца аднаўленнем элементарных асноў культуры, якая пачынаецца з душы чалавека. Можа не варта зноў і зноў ствараць дутыя імёны, расчульвацца прымітыўным.
Культура не заўсёды рухаецца поглядам у мінулае, таптаннем на месцы. Іншы раз надыходзіць патрэба ў нейкім якасным скачку, духоўным прарыву, быццам і не звязаным з папярэднім развіццём. Да эры Лопе дэ Вега іспанскі тэатр быў ў зародкавым стане. Да Расіна Францыя ведала толькі хрысціянскую містэрыю і фарс. Можна доўга працягваць гэтыя прыклады. Відаць і сёння надышоўтакі момант чакання нейкага скачка, прарыву. Ва ўсякім разе, форма дыялога, дыялога з класікай, з тэатральнымі жанрамі, і амплуа, якую выбралі стваральнікі спектакля “Ідылія”, здаецца мне вельмі плённай.
1994 г.
срііші шк *
)iu« ішіійі)
аллба лауўг гсршйр сзКсу
ПРЫ ЗАЧЫНЕНЫХ ДЗЬВЯРАХ" Ж.П.САРТРА. РЭЖЫСЁР В.КАТАВІЦКІ. МАСТАК З.МАРГОЛІН.
ПЕРАКЛАД 3 ФРАНЦУЗСКАЙ МОВЫ З.КОЛАСА. (МАЛАДЗЁЖНЫ ТЭАТР РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ.)
Тут усё дзіўна з першых момантаў, з першых гукаў. Гасьне сьвятло, ціха разьязджаецца ў розныя бакі шкляная заслона, і адначасова сьціхаюць бытавыя размовы ў зале. 3 глухім скрыгатам металу, нібыта ў анімацыйным кадры, “набліжаецца” авальная металічная клетка (на самай справе нарастае толькі гук). Маўклівы Калідорны прывозіць першага прыбыўшага. Гэта Гарсэн (В.Нікіценка) .малады чалавек у чорным касьцюме з белым шалем, з кучаравымі сьветлымі валасамі, якія надаюць ягонаму абліччу мяккасьць, пяшчоту, слабавольнасьць. Мы разам з ім ацэньваем становішча: цёмны пакой без вокнаў, з металічнымі канструкцыямі замест мэблі. Яны нагадваюць скрыні з-пад бутэлек. Пасярэдзіне сцэны лямпа з агнём, згустак энергіі, ядро электрычных разрадаў, “касьмічная дзірка”. Праз яе героі будуць назіраць зямное жыцьцё.
Праз некаторы час да Гарсэна далучаецца халодная, цынічная Інэс, а крыху пазьней таварыская Эстэль. Дзьве незнаёмыя жанчыны і мужчына апынуліся ў чорнай пустаце цемры. Шэпт, шорах, лязг гучаць гулка, аб’ёмна, нібыта “падаюць" у глыбокі калодзеж. “Паўза гучыць” абертонамі сэнсу, падаўжаючы зьмест слова. Вывераная гукавая партытура падрыхтоўвае ягонае існаваньне і ўспрыманьне. Слову надаецца адценьне сэнсавай незвычайнасьці.
Дзіўныя абставіны і паводзіны персанажаў, іх замкнёны трохкутнік (“Больш нікога не будзе”, толькі і вымаўляе Калідорны В.Молчана), белыя авальныя маскі грыму на тварах узнаўляюць атмасферу ірэальнасьці, замагільнага сьвету. Разам з героямі п’есы Сартра і акцёрамі Маладзёжнага тэатра мы трапляем у пекла (ці чысьцілішча?). Робімся сьведкамі “жыцьця пасьля сьмерці ”.
Як уявіць пекла? Думка б’ецца ў цісках міфалагічных ці казачных вобразаў, жыцьцёвага вопыту і не знаходзіць нічога горшага за тое пекла, якое сабе і іншым можа стварыць сам чалавек. (Маладзёжны тэатр разам з Сартрам спрабуе змадэляваць інтэлектуальна-маральнае пекла сучаснага чалавека.)
ПЕКЛА ПАВОДЛЕ САРТРА ГЭТА КАТАВАНЬНЕ ЎСПАМІНАМІ, КАТАВАНЬНЕ ДУМКАЙ. Гарсэн, Інэс, Эстэль прыйшлі сюды са сваімі грахамі, комплексамі, трагедыямі, з грузам лёсу. Паступова высьвятляецца жыцьцёвы шлях кожнага героя, спачатку пад покрывам хлусьні, напаўпраўды, пасьля у сьвятле шчырай ці цынічнай споведзі. Зьмяняюцца, мінаюць розныя стадыі, вар’іруюцца адносіны Інэс, Гарсэна, Эстэль.
Трое персанажаў паводзяць сябе як жывыя людзі, толькі з павышанай
актыўнасьцю розуму, скіраванага на самапазнаньне і асэнсаваньне мінулага жыцьця. Чым бліжэй яны адзін аднаму, тым больш драматычныя, трагічныя іхузаемаадносіны, тым болып шчырыя споведзі. Трыо акцёраў В.Нікіценкі, А.Акулёнак і А.Унукавай гэта драматычная поліфанія тэмпераментаў, прыхільнасьцей, комплексаў, лёсаў. Кожны герой то замыкаецца ва ўласнай адзіноце, то адчайна прагне даверу ці сексуальнай блізкасьці, то пакутуе ад варожага яднаньня двух іншых. Ва ўспамінах герояў ужо нічога нельга зьмяніць, але іх адносіны на сцэне нечаканыя, непрадказальныя, незавершаныя. Іх варыянты вычэрпваюцца толькі ў фінале.
Як гукі і словы паступова напаўняюцца аб’ёмам, так ігра акцёраў у гэтай пастаноўцы адлюстроўвае паўнату чалавечага існаваньня, а не простыя лінейныя інтэлектуальныя дыялогі. У гулкай пустэчы прасторы любы псіхалагічны паварот, кожная эмоцыя кранае інструмент душы герояў. Людзі ходзяць па кругу адносін, праходзяць скрозь кругі пекла. Ад першага круга ветлівага знаёмства, калі можна так сказаць, ад сьвецкай размовы на тэму, хто калі памёр, да юрлівасьці і гвалту, да душэўнага выпустошваньня.
Ветлівае знаёмства абарочваецца непаразуменыіем, раздражнёным пытаньнем: чаму мы разам? Наступны круг першыя расказы пра сябе, з напаўпраўдай, першыя акцэнты сімпатый. Легкадумны матылёк Эстэль, што лётае па сцэне, цягнецца да адзінага мужчыны Гарсэна. Расчараваная, існуючая ў “чорным” сьвятле ўласнага зла, Інэс сваёй ахвярай і сваім катам выбірае бялявую Эстэль. Слабавольны Гарсэн падпарадкоўваецца моцнай волі і розуму Інэс. Кожны герой адначасова зьяўляецца ахвярай і катам іншага.
ПЕКЛА ПАВОДЛЕ САРТРА ГЭТА ПАКУТА АД АДЗІНОТЫ.
“Як я змагу вытрымаць сябе?” гэтае пытаньне задае на пачатку сьпектакля Гарсэн. Менавіта ён адзіны рэфлексуючы герой. Ен не забойца, але чалавек, які пяць гадоў прымушаў пакутаваць жонку і здрадзіў справе свайго жыцьця. 3-за слабасьці, з-за чарвяточыны подласьці ў душы. В.Нікіценка іграе неўраўнаважанага, зламанага героя, які не знаходзіць пункта апоры ні ў мінулым, ні ў цяперашнім існаваньні. Е н, у адрозьненьне ад іншых, не змог уладкаваць сваё жыцьцё, не можа вытлумачыць мінулыя ўчынкі. Ягонае жыцьцё засталося незавершаным назаўжды.
Адзін з кругоў пазнаньня пекла пачынаецца, калі Гарсэн прапаноўвае разысьціся па кутках і маўчаць, быць сам-насам са сваімі думкамі і ўспамінамі. Гарсэн зачыняецца ў яйкападобнай клетцы. Інэс кладзецца ў металічную труну, а Эстэль ніяк не можа супакоіцца на “канапе”, скрып якой нагадвае ёй рыпеньне дзіцячых арэляў ці калыскі. Эстэль настойліва шукае люстэрка. Чалавек не можа жыць адзін, ён шукае сваё адлюстраваньне ў іншых людзях, у люстэрку чалавечых адносін. Адбіткам Эстэль імкнецца зрабіцца Інэс, яна нават спрабуе спакусіць “мілачку”. Але жанчыны, нібы лёд і агонь, супрацьлеглыя адна адной. Эстэль клапоціцца толькі пра свой зьнешні выгляд, маленькі прышчык на твары для яе трагедыя. Без люстравых адбіткаў яна нібыта перастае існаваць. Інэс адчувае сябе толькі знутры. He турбуецца
КНІГІ ОНЛАЙН
