Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
)шо mthiitdi)
*
fte бйбае Нікллі
)ШШВ rtlthlltffl)
“ВОСЕНЬСКАЯ САНАТА". НАЦЫЯНААЬНЫ ТЭАТР ІМЯ ЯНКІ КУПАЛЫ.
ПАСТ. У.САВІЦКАГА
Мы ўжо, можна сказаць, скарыліся з тым, што ў беларускім тэатры неяк не атрымліваіоцца п’есы тонкай і складанай псіхалагічнай струкіуры. Яркая тэатральнасць, эксцэнтрычная форма — калі ласка, бытавая дакладнасць, пафасны гістарызм, іронія — усё магчыма, але толькі не Чэхаў, О’Ніл ці Уільямс.
I раптам прэм’ера паводле твора аднаго з самых псіхалагічна складаных і глыбокіх мастакоў XX стагоддзя Інгмара Бергмана. Ды яшчэ паводле кінасцэнарыя сусветнавядомага аўтарскага фільма “Восеньская саната” — Інгмара Бергмана, за якім стаіць скандынаўская традыцыя суровага інтэлектуалізму Ібсена, узбураныя дыялогі-паядынкі герояў Стрындберга, ірацыяналізм і кіданкі з боку ў бок засмучанай душы Кнута Гамсуна. He памятаю не толькі цікавых, а ўвогуле ніякіх пастановак гэтага кірунку на нашай сцэне.
Відаць, для Уладзіміра Савіцкага не прайшла дарэмна маскоўская стажыроўка ў Юрыя Любімава, магчымасць паглядзець усё лепшае ў тэатральным Вавілоне Масквы. Але ён прыўнёс на родную купалаўскую сцэну не эксперыменты з прасторай ці колерам, а глыбокі “драматычны псіхалагізм .
У пастановачным плане “Восеньская саната” вельмі сціплая. Малая купалаўская сцэна абстаўлена мінімумам: белы шар падвешанага месяца на фоне дыяганалі струн, цацачны раяль, столік з бакаламі для віна (мастак Любоў Сідзельнікава). Але тая драма, якую перажываюць на сцэне акцёры, з астраўкамі прымірэння, дараванпя і выбухамі пакут і абвінавачванняў прарывае псіхалагічную “замшэласць” сучасніка. Пасля спектакля бачыш сапраўдныя заплаканыя вочы ўсхаваляваных гледачоў, якія нават і “дыхнуць” забываюцца падчас той чалавечай драмы, якая разыгрываецца паміж маці, старэючай дачкой, яе хворай сястрой і пастарам.
У першай стоп-мізансцэне мы ўбачым групавы партрэт гэтых людзей, спалучапых плоскасцю адной прасторы, але страшэнна раз’яднаных і адзінокіх. Ужо у гэтым першым “пластычным кадры” кожны жыве ў нейкім асобным свеце, кожны па-свойму раскаваны, вольны, але і залежны ад іншых. Ракурс спектакля выхоплівае з небыцця, з цемры то адін, то другі твар і паказвае яго буйным планам , у руху яго лёсу, мінулага, рэчаіснага.
Шарлота (Т.Нікалаева), маці, што прыехала наведаць пасля сямігадовага рассташія сваю дачку, спачатку здаецца нейкай старэючай правінцыяльнай опернай спявачкай. Грузная, падкрэслена тэатральная, старамодна-крыклівая ў адзенні і фрызуры. Яна амаль не чуе Еву, перабівае, гаворыць увесь час пра сябе і свае канцэрты. Як добрая актрыса іграе Шарлота сцэну сустрэчы са сваёй другой хворай дачкой. Падрыхтавалася, “вырабіла усмешку, твар , павярнулася да нас спіной... Рукі дзяўчынкі цягнуцца да маці, але так і не змогуць дацягнуцца. Дакранання не будзе. Для Алены (Святлана Анікей) знойдзены кранальны, ломкі вобраз белага матылька, які б’ецца бездапаможна аб шкло. Алена, як матылёк, ірвецца насустрач святлу, людзям, але паміж імі — непранікальная нябачная сцяна.
Што тычыцца маці, — адчуванне правінцыйнасці вельмі хутка знікае. Тамара Нікалаева іграе Шарлоту сапраўды вялікай артысткай. Яна існуе ў іншым, бравурным, узвышана эмацыянальным, страсным свеце музыкі. Актрыса віртуозна іграе псіхалагічна-шокавыя сцэны, калі яе Шарлота ў парыве натхнення і захаплення раскідвае нотныя лісты пад гукі канцэртнага Ліста ці “несентыменатльнага Шапэна. Яна сама — парыў, напал страсцей, перабольшаных эмоцый і гукаў.
Таксама і боль свой яна можа тут жа перавесці ў музычны план жалобна-драматычных акордаў. А ў жыцці? Так, яна сыграла дрэнна ролю маці, жонкі, правінцыйна сыграла, жорстка і груба.
Але дзе яе сапраўднае “жыццё”? — На канцэртнай сцэне, у сям’і? “Ці жыву я ўвогуле?” — пытаецца Шарлота. Здзіўляешся, як гэтыя — то імгненныя, то спадволь падрыхтаваныя пераходы ад патэтыкі да слёз, ад фальшывага “найгрыша да кранальнай безабароннасці, усплёскі натхнення і хвіліны эгаістычнай чэрствасці — іграе адна актрыса, Тамара Нікалаева.
Яе цудоўнуіо ігру можна параўнаць з бліскучай кадэнцыяй канцэртнага раяла.
Сола другой жанчыны — дачкі Евы, зусім іншага плана. Чорныя штаны, безразмерны світэр, кароткая стрыжка, пакутна нервовы твар, нізкі голас — Галіна Фёдарава іграе змучаную самаедствам, істэрыкамі і безвыходнасцю інтэлігентку “брэжнеўскіх часоў”. Яна часцяком прыкладваецца да бутэлькі, але не п’янее, абвінавачвае то маці, то сябе. Яе душэўныя надрывы і самакатаванне — ад хваравітай трансфармацыі недададзенай ёй у дзяцінстве і не аддадзенай у сталасці матчынай любові і ласкі. Але толькі ёй, Еве, дадзена прарваць непранікальнуто мяжу, што аддзяляе быццё аднаго чалавека ад другога. Яна, як і маці, жыве ў некалькіх вымярэннях. Толькі яе “другое вымярэнне” гэта не свет мастацтва, а духоўная прысутнасць іншага чалавека. Таму яна амаль фізічна адчувае прысутнасць свайго памерлага дзіцяці, умее пачуць і зразумець “мову” хворай сястры, а потым — усё дараваць і зноў пацягнуцца да маці. Яе “партьпура” ў гэтай восеньскай санаце чалавечых гукаў — трапяткія, іншым разам узвінчаныя ўздыхі скрыпкі.
Музычныя асацыяцыі арганічныя для купалаўскага спектакля. Е н музыкальны. He толькі таму, што музыка гучыць тут амаль пастаянна: Ліст, Шапэн, Моцарт (падбор зрабіў Павел Захаранка). Музычныя гукі, зліваючыся з эмоцыямі акцёрскіх і чалавечых страсцей, ствараюць моцныя кульмінацыі. Акрамя таго, кожны персанаж — уласная музычная партыя, пэўная музычная атмасфера. Героі спектакля асацыіруюцца з пэўнымі інструментамі аркестра: раяль, скрыпка, віяланчэль, флейта. Музычныя “абрыўкі” Алены — гэта “сны летуцення”, недайграныя пасажы, яна спрабуе цяпер нешта сыграць на цацачным раялі. Толькі яны не могуць іграць разам, але і не кожны — здольны мець сола. Кожнаму персанажу нават уласцівы пэўны кампазітар. Шарлота — гэта Ліст і канцэртны Шапэн, Ева — мякгкі і пяшчотны Шапэн, яе муж пастар Віктар у выкананні Уладзіміра Рагаўцова “гучыць” строгім стрыманым кантрапунктам Баха. Па кантрасту с жаночымі псіхалагічнымі выбухамі, яго роля-халаднавата стрыманая, меланхалічная. Е н таксама, як і ўсе, нешчаслівы, але яго жыццё філасофскі “асэнсаванае ”, ён ведае, дзеля чаго існуе, бо кахае, няхай і безнадзейна.
Фінал спектакля — ціхі і ледзь прасветлены пошук новых гармоній і танальных суадносін. Усе героі адчуваюць сябе вінаватымі. У кожнага — свая віна, свой грэх. I цяпер яны зноў паспрабуюць знайсці магчымасць прымірэння, узаемаразумення, даравання. “Позна не бывае ніколі” — цяжкі вынік гэтага складанага псіхалагічнага дзеяння. Найкаштоўныя дасягненні спектакля, на мой погляд, яшчэ і ў тым, што персанаж, а значыць, кожны з нас не вычэрпваецца чарговай сцэнай; ён глыбей, складаней, а мабыць, і лепей. У кожнага героя ёсць свая ўнутраная “драматургія” псіхалагічнага дзеяння. Яны не статычныя. Дзеянне “Восеньскай санаты’’ — гэта плыні, што зліваюцца, адштурхоўваюцца, ускіпаюць, плыні эмоцый, думак, успамінаў, комплексаў. Пераходы ад нянавісці да кахання і даравання, ад істэрыкі да ціхага скарэння.
W ІШІІКЮ
* мші-рдазп
Гродненскнй театр на Республнканском фестнвале показал одну нз самых распространенных сегодня пьес: “Звезды на утреннем небе” А. Галнна. Каждый раз, ндя на ходовую пьесу в театр, надеешься, что коль скоро режнссер взял репертуарную пьесу, значнт у него есть свой взгляд на нее. Более того, в пьесе Галнна, где речь ндет о простнтутках отечественной выучкн, которых во время московской Олнмпнады выслалн нз города, есть ряд вынгрышных женскнх ролей. У режнссера была возможность показать загнанность, нскалеченность человека, нравственную трансформацшо обвцества.
Что же пронсходнт на сцене? А там разыгрывается мелодраматнческнй сюжет, прнправленный экзотнкой професснн, о которой ндет речь в пьесе. Спектакль рассказывает не о людях, а о сложностях древнейшей професснн. Прнчем н у актеров (а там заняты Завадская, Лнтвнненок, Краснкова, Гайдулнс), н у режнссера представленне об нграемых персонажах самое прнблнзнтельное, дешевое. Еслн женгцнна вольной професснн — значнт короткне юбкн, расстегнутый халат, значнт расхлябанность двнженнй, обнаженное тело на сцене.
В результате прнблнэнтельностн представленнй театра о предмете разговора, который он ведет co зрнтельным залом (повторяю, на более обшнй уровень —обвцечеловеческнй, соцнальный — театр н не претендует), на сцене пышным цветом расцветает экзотнческая мелодрама, эдакяй опошленный варнант “Кармен”. Здесь н обманутая любовь, н страстные покаяння, бурные сцены прнмнреннй н ссор. От нскусственноста того, что пронсходнт, актеры начннают преувелнченно нангрывать. Спектакль выгляднт оформленной в лнцах “клубннчкой”. А вот ряд нсхудожественных задач в спектакле выполнен. Напрнмер, все девушкн по очередн по ходу спектакля раздеваются. Зрнтелн прнвлечены на спектакль экзотнческнм сюжетом н реагнруют, в основном, на фразы н словечкн, на которые распадается вся пьеса н спектакль.
/989 г.
“СВОБОДНЫЙ БРАК" В РУССКОМ ДРАМАТНЧЕСКОМ ТЕАТРЕ
Еслн вы любнте смотреть что-ннбудь о супружескнх нзменах, еслн вы непрочь узнать, как завестн любовнкков нлн любовннц, еслн вам не надоелн дома бесконечные выяснення отношенкй, — прнходнте в Русскнй академнческнй театр. 11 октября он открыл свой очередной сезон премьерой спектакля “Свободный брак ”.
Само названне спектакля располагает к расслабленному воспрнятшо чегото семейного. Н в самом деле, войдя в зал, вы увнднте посредн сцены боль-
шую кровать, на й около которой крутйтся действйе. Н театральные шйрмы вместо обстановкй.
Сценнческая версйя Борйса Луценко пьесы йтальянскях драматургов ДарйО » Фо й Франкй Рамы, долгое время запреіцавшнх ставйть свой пронзведенйя в былом Союзе, вызвала небывалый янтерес: сьезд театральной публнкн, йностранных посольств, прйсутствйе Вальтера Валерй, секретаря Дарно Фо (он же — главный редактор йтальянского театрального журнала). А посему на сцене чувствовался необыкновенйый прялйв радостных эмоцйй. Он выражался в том, что время от временй в сценйческое действйе вдруг вкраплялся бальный танец профессйональных танцоров йлй пластаческое тряо соблазнйтельно-длйнноногйх девушек (якобы эротйческяй сон главного героя). Нлй зрятелей оглушал гром барабанов. Наверно, от нзбытка переполняюіцнх сердце чувств. Н даже режйссер не мог себе отказать поучаствовать в представленйй: был прйдуман ход спектакля-репетйцйй (не без влйяййя, конечно, недавней попыткй поймпровйзйровать на тему “Шеста персонажей в пойскэх автора” Л. Пнранделло). Поэтому актеры, Светлана Кузьмяна н Александр Брухацкнй,нзредка “выходйлй йз образов” й свободно обшалнсь с режйссером, сйдяіцйм в зале, йлй друг с другом.
КНІГІ ОНЛАЙН
