Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
Як ні дзіўна, у масавых сцэнах гэтага прадстаўлення ўбачылася штосьці ад антычнага спектакля. Магутная, “харавая” калектыўная яго дамінанта (сяляне рэдка пакідаюць сцэну), амаль забытае нашым тэатрам мастацтва масавых сцэн, сваёй архаічнасцю, падкрэсленым этнаграфізмам надаюць канфлікту глыбіні. 3 хору вылучана некалькі карыфеяў, “запявалаў”. Вельмі часта дыялог будуецца на ўзаемаадносінах пратаганіста і хору: пазт і народ, стараста і сяляне, смаляр і аднавяскоўцы. Многія вылучаныя з масоўкі фігуры набліжаны да паэтычных сімвалаў. Так, музыка Скалнас, “голас” якога аддадзены песеннай фанаграме, гэта душа народа. Яго выгадаваў, атуліў клопатам нешматслоўны, прамадушны і адважны Смаляр. Л.Трушко ў гэтай ролі стварае амаль эпічны вобраз волата, сімвал сілы народнай.
Валерый Маслюк па сваёй мастацкай прыродзе паэт, лірык. Яго заўсёды цягнула на лірычную споведзь, няхай будзе гэта “Доўгае падарожжа ў ноч” О’Ніла ў Рускім тэатры ці “Сумная рыбіна” ў віцебскім тэатры. “Час быка” для яго споведзь пакалення, якому адпушчана было дзесяцігоддзе чарговага беларускага “адраджэння”, тое згортваецца на вачах. Але ў адрозненне ад папярэдніх спавядальных пастановак В.Маслюка, у “Часе быка” няма безнадзейнай безвыходнасці, бо тут чалавек з глыбіні ночы выйшаў насустрач людзям. Дачыненні Скалнаса і аднавяскоўцаў не толькі непаразуменне, але і любоў, дабрыня, дапамога. Яны не адназначныя.
У новага спектакля коласаўцаў ёсць “дыханне”, ён набірае яго марудна, цяжка, але паступова “забірае” глядзельную залу, і яна “дыхае” ўжо разам са сцэнай, пераадолеўшы ўнутраныя перашкоды і скепсіс. I ўжо не думаеш пра наіўную пілу музыканта, кінутую да нашых ног, а знаходзішся ва ўладзе новых адчуванняў, на эмацыянальна-ідэйным уздыме. I больш за ўсё гэтаму садзейнічае мізансцэна “зваротнай сувязі” другога акта, калі публіцыстычныя або гуллівыя закіды ў залу маюць канкрэтны адрас “уладарную структуру” (гаспадароў Клеменса), якая спусцілася ў публіку. Магчыма, гэтую мізансцэну трэба было выбудаваць раней (але неабавязкова пастаянна яе “тры-
HHII-WOI *
мші-адзп *
маць”), каб канцэнтраваць публіцыстычны пафас спектакля. Менавіта гэты “падвойны тэатр” больш за ўсё ўздзейнічае на нашу свядомасць, якая прызвычаілася да грамадскіх спектакляў са сваімі акцёрамі і гледачамі, дзе ролі з абодвух бакоў пазбаўлены імправізацыі.
Апошняя прэм’ера коласаўскага тэатра дала адчуць сілу тэатра. I яе запатрабаванасць.
1996 г.
‘чгр^м
“СМЕРТЬ КАНДНДА ТАРЕЛКННА НА КУПАЛОВСКОЙ СЦЕНЕ
Что-то нашн театры н режнссеры полюбнлн в последнее время кладбшценскую тематнку. Думаешь — ндешь в театр, a — попадаешь на похороны. Ну, a гроб вообше стал нзлюбленным “лейтмотнвом”, нзлюбленным аксессуаром сцены. Как только не нзошряются, я бы сказала — с вожделеннем прнукрашнвая гроб, любовно вынося его на зрнтельское обозренне! В театре оперы н балета гроб помпезно вывозят на сцену на настояшем автомобнле (“Внзнт дамы ”); в театре кукол хоронят в нгрушечной коробке-гробу красную розу, а затем хоронят Кая н Герду, засыпая нх цветамн (“Снежная королева ”). Ну, н конечно, в новом спектакле Нацнонального театра “Смерть Канднда Тарелкнна” уже само названне опереднло его кладбшценскнй пейзаж.
Кромешная тьма. Ворота пренсподней. Нх железный рнсунок — варнацня строгого ажура знаменнтой решеткн Петербургского Летнего сада — не спасла от тяжелой обезлнченной тюремностн пространства. В театральном отношеннн — “обіцее место”.
Н зачем Люба Сндельннкова так безоговорочно пошла за режнссером? Даже на картнне не разрешают пользоваться черным цветом. А в спектакле — тем более. He могу забыть тонкнй, стнльный макет н эскнзы Любы к “Дрыгве” Ф. Аляхновнча (неосушествленный проект спектакля купаловского театра), ее уменне ухватнть н передать сценографнческн, через художественный стнль, дух временн, его краскн, лнннн, пространственные очертання; ее уменне в костюме выразнть суть персонажа. В данном спектакле молодому сценографу негде развернуться.
Вылез Тарелкнн (В. Редько) — поганенькнй, слюнявый, плюгавый человечек без возраста, в черном трнко, н оповестнл нас о своей ннтрнге с мннмой смертью. Его сожнтельннца Мавруша (Е. Кульбачная) — тоже в черном. Мерзкнй, длннноногнй, с маленькой эменной головкой н прнлнзаннымн волосамн с четкнм пробором Варавнн (А.Лабуш) — появнлся тоже в черном галнфе н черных сапогах.
Несмотря на замечательные актерскне трансформацнн (Редько нграетто Тарелкнна, то облезлого н горбатого Копытова, a А. Лабуш выходнт на сцену то в образе генерала с птнчье-зменной головой, то полусумасшедшнм кавказскнм героем на костыле), весь первый акт не покндает ошушенне бессмысленностн про-
нсходяшсго на сцене, недоуменно, а зачем, собственно говоря, взята пьеса Сухово-Кобылнна? Н зачем обозначенный жанр “черной комеднн” нллюстрнрован буквально, простолннейно?
Н только второй акт проясннл суть пронсходяіцего н прндал постановке В. Савнцкого современный смысл. Посаженный в тюрьму Тарелкнн назван упырем, мнзгнрем, вампнром, сосушнм человеческую кровь.
й тут... начннается. Настояшая охота за ведьмамн. Понскн черного кота в черной комнате. Правят бал болезнснно-трусоватый прнстав Ox (й. Дешісов) с “ннтеллнгентной” внешностью н грызушнй ногтн верзнла-вышнбала квартальный йван Антоновнч (В. Кнн-Камннскнй). “Всех пересажаем!”,”Все под намн будут!” — то в нстернке, то в тайном сладострастнн пронзносят онн. Под звукн волчьего воя разворачнвается шабаш чернорубашечннков. Тут самая абсурдная вдея вдруг прнобретает зловеше “реалнстнческне" черты. А может, в самом деле, Тарелкнн — оборотень?!
й это открытне-догатда это образ оборотннчества — шнрнтся, разрастается в спектакле, как снежный ком, становясь его ударно-смысловой домннантой. Да ведь н правда — оборотннчество — суть, содержанне нашей реальной жнзнн. Куда нн огляннсь — восстают прнзракн, реаннмнрованные нден, реаннмнрованные режнмы, людн-оборотнн. Вчера — проповедннк одной нден, сегодня — протнвоположной. “йгра, ндет нгра”, — так н хочется спеть словамн арнн. Кто кого перенграет? йереплюнет в ннтрнгантстве н театральном оборотннчестве жнзненныхснтуацнй? Ох (Й.Деннсов) н йван Антоновнч (В. Кнн-Камнпскнй) впадают в наркотнческнй разгул вседозволенноста, болезненного наслаждення в маішн преследовання. Но самым ловкнм н талантлнвым лнцедеем оказался Вараввн. Он перенграл всех, н в первуіо очередь Тарелкнна. Но оба в фннале прнмнряются, нбо н тот н другой — от “нечнстн”, одной прнроды.
Пьеса Сухово-Кобылнна вдруг обнаружнла свое родство с абсурднстскнм черным юмором. Но несмотря на неожвданно точную, зловешую современность спектакля, создателн его все-такн слншком увлеклнсь погоней за черным котом в черной комнате. Театр не прошает тавтологнн. Сткль постановкн, который можно охарактернзовать словамн детского стншка: четыре черненькнх чумазенькнх чертенка чертнлн чернымн черннламн чертеж, — слншком прнмнтнвен для найденной художественной нден. Зато для актеров здесь есть блнстательный матернал для нгры. Думаю, что н В. Кнн-Камннскнй, н Н. Деннсов, н В.Редько еіце прндумают, сымпровнзнруют не однн кульбнт co свонмн “упырямн”. Но уже сегодня можно говорнть о замечательной по отточенностн, дерзкой, беспошадно злой н театрально яркой работе А. Лабуша. Тем более, что актер появнлся в спектакле в неожнданно не характерном для себя амплуа, сломав стереотнп своего сценнческого нммджа. Гротесковые маскн Варавяна н Полутатарннова — полный контраст его прежннм, несколько размытым, вяловатым образам.
7997 г.
iicittnmitiH
МШІ-ВД9ІІ
7440^48 ^ПР^ —
* Як шкада — апошнім часам тэатр намагаецца наблізіцца да цырка, a цырк, наадварот, забываецца, што ён ёсць цырк, і ўсё часцей ператвараецца ў тэатральнае шоу. Ва ўсялякім разе менавіта такое ўражанне пакінуў 31 снежня маскоўскі цырк на Цвятным бульвары імя Нікуліна, які падрыхтаваў навагоднюю праграму для беларускіх дзяцей “Планета радасці” (рэжысёр —Валерый Маторын). Канешне, была тут цудоўная елка і рознакаляровыя агні, і Дзед Мароз са Снягуркай, якія кіравалі пошукамі елкі пад фанаграму. Была і каманда “ліхадзеяў”, якая больш нагадвала масавікоў-зацейнікаў, чым клоунаў. А большую частку цыркавых нумароў складалі... танцы. На арэне працавалі толькі дрэсіроўшчыкі: нумар з сабачкамі, нумар з мядзведзямі і марскімі львамі. Калі гэтак было, каб у цыркавой праграме адсутнічалі жанглёры, паветраныя гімнасты, акрабаты, эквілібрысты? Глядзіш на гэтае тэатралізаванае шоу, і час ад часу ўзнікае сумненне: а дзе мы знаходзімся — на свяце елкі ў Палацы прафсаюзаў ці ў цырку? Ці і цыркавыя артысты становяцца — па прыкладу некаторых маскоўскіх драматычных зорак —вандроўнай агітбрыгадай? А калі быць дакладным, наш цырк ператварыўся ў магутную сістэму выкачвання грошай у гледачоў. Пры зусім не танным кошце білетаў грошы ў цырку амаль літаральна вымагаюць.
Ды і ўвогуле, засталося адчуванне, што цяпер галоўным у цырку становіцца... АНТРАКТ. Таму што адсутнасць фантазіі, разнастайнасці на арэне з лішкам кампенсавалася ў перапынку, перад пачаткам і напрыканцы “прадстаўлення Вось дзе актыўна працавала армія клоунаў — па продажы цацак: палачак, шарыкаў, вушак і г.д.І Вось дзе “працавалі” змеі, асляня, якія так і не з’явіліся на арэне! Толькі плаці, плаці, плаці... Вось дзе быў Мікі-Маус, і бясконца жангліраваў мячом марскі леў, таму што сфатаграфавацца з імі каштавала нашым бацькам амаль два мільёны.
Ды і ўвогуле, навошта на арэну выходзіць, калі можна арганізаваць за асобную плату ў антракце ЭКСКУРСІЮ ЗА КУЛІСЫ ЦЫРКА? А што — ніхто і не рыхтуецца да выхаду, усе чакаюць гледачоў за кулісамі, як у заапарку.
Наведванне цырка пакінула не толькі расчараванне, а пачуццё грэблівасці. Канешне, дзеці чакаюць свята і, нягледзячы ні на што, радуюцца хоць Дзеду Марозу, елцы і пераапранутым у карнавальныя касцюмы артыста.м. Але тут людзі забылі сваё рамяство, артысты ператварыліся ў гандляроў. Мабыць, ёсць сэнс успомніць сёння сярэдневяковых скамарохаў, продкаў цыркачоў, якія былі куды бяднейшыя за цяперашніх маскоўскіх гастралёраў і выступалі не ў цудоўна абсталяваных залах, а на кірмашах. Але вось дзе ўзровень мастацтва і рамяства!... Працытую аднаго французскага жанглёра XIII стагоддзя, які дасылае ліст свайму калегу: “Ты павінен іграць на розных інструментах, круціць на двух нажах мячы, перакідваючы іх з аднаго вастрыя на другое, паказваць марыянетак, скакаць праз 4 кольцы, завесці
КНІГІ ОНЛАЙН
