Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
Однако напйсала я это вовсе не для того, чтобы “развенчать” театр. Он доказал свою способность завоевать публвку. Подумалось о двусмысленном положенйй, которое занймает “Хрнстофор” в нашем театральном мнре. Но, господа артнсты! Каждый йз вас продается сегодня по-своему. Кто-то устранвает театралйзованные совместные трапезы в узком кругу й называет это спектаклем, кто-то делает йз спектакля ресторанное шоу, кто-то пластается перед заморскнмн купцамй. Так, может быть, честнее рассказывать анекдот про тешу й бутылку, заставлять зрвтеля квакать, мычать, лаять йлй разгадывать кроссворд йз трех букв? В конце концов, раз это ймеет стойкйй успех, значнт такой юмор йнтересей публнке. Н еслй перефразйровать йзвестное выраженяе: каждый зрйтель нмеет такой театр, какой заслужйвает.
1995 г.
•‘OTrWWDbt % WO^OT'OVWW^W) WOW
"МНЛЕНЬКНЙ ТЫ МОЙ”. ТЕАТР-СТУДНЯ КННОАКТЁРА
Откуда-то йздалека, йз Сйбнрн, прйезжает в столйцу еше молодая, энергнчная, как бодрый морозный день, Сундукова к герою свойх девйческйх мечтанйй й предмету восхйіденйя, чтобы направйть его на путь йстйнный.
Вам это ннчего не напомйнает? Ну, конечно же, это тшінчный персонаж й любймый сюжетный ход пьес 50-х — 60-х годов й старых советскнх кйно-
МШІ-ВДЭІІ *
* iisttdicnitiH
фнльмов, к которым мы сегодня нспытываем ностальгнческне чувства. Более того, Сундукова мечтает в 30 лет круто нзменнть свою прозанческую профессню фельдшера н, подобно Наде Резаевой нз “Старшей сестры” Александра Володнна, — стать актрнсой...
Пьеса Варфоломеева напнсана в стяле ретро, полна ассоцнатнвных посылок к 50 — 60-м годам, н особенно — к володннской драматургнн. “Мнленькнй ты мой” — этот мотнвчнк пела героння “Пятн вечеров” Тамара, бескомпромнссная, высокая духом, предпочнтавшая перестать быть женгцнной, нежелн нзменнть любвн н ндеалам юностн. Это к ней прнезжал Нльнн н шаг за шагом пробуждал в ней стремленне жнть н любнть. “Мнленькнй ты мой , — поет Алла Пролнч — Сундукова, но в ее пеннн нет ішчсго ностальгнческого, наоборот, мотнв звучнт напорнсто, даже агресснвно.
Пьесу Варфоломеева можно было поставнть сегодня на сцене в стнле “ретро”. Н тогда “кннематографнческая ”, натуральная манера нгры Владвмнра Гостюхнна могла прекрасно впнсаться в этот стнль.
Можно было разыграть эту старомодную нсторню взанмоотношеннй двух малознакомых людей полемнчно, в дналоге co временем, нлн намеренно осовременнть героев. Но это — нз областн мечтаннй.
Спектакль Театра-студнн кнноактёра поставлен вне стнля, вернее, в тнпнчном для нашей сцены последннх лет жанре “бенефнсного спектакля”. Это значнт, что герон суіцествуют вне конкретного временн н пространства, н в нем отсутствует тонкнй, неуловнмый воздух временн. Он н она явнлнсь нноткуда, уходят в ннкуда, встретнлнсь в нензвестно какой новый год. Н поэтому пьеса-ретро на сцене Театра-студнн кнноактера вдруг обнаружнвает черты сказкн, новогодней рождественской нсторнн. Успешные попыткн Сундуковой вернуть опустнвшегося актера Геннадня Раздеваева к новой жнзнн обретают черты предновогоднего подарка судьбы, когда Дед Мороз (в него, кстатн, переодевается в одной нз сцен Сундукова — Пролнч) нсполняет всевсе нашн желання.
Владнмнр Гостюхнн — одна нз яркнх звезд нашего кнно, конечно же, прнноснт на сцену шлейф свонх кннематографнческнх героев. РІ его первое появленне на сцене воспрнннмается как выход Гостюхнна, а не Геннадня Раздеваева. “С-с, с-с-тю” — пробегает по зрнтельному залу. Первую сцену актер нграет на редкость узнаваемо н натурально. Перед намн плохо соображаюіцнй с похмелья, нестойко державцнйся на ногах, неопрятный, какой-то раздрызганный немолодой человек. Гостюхнн — мастер воссоздання на сцене некоего пснхологнческого состояння. Есть в нем прнродная естественность сушествовання, которая может “оправдать” любую снтуацню. У актера есть в этой ролн такне замечательные моменты, как напрнмер, разговор с женой, когда меняется тембр голоса, нграет спнна, а шарннрная развннченность двнженнй сменяется взволнованной угловатостью. Он вноснт в спектакль свой “кннематографнческнй театр” Гостюхнна. Н он же по-джентельменскн дает
развернуться костюмнрованному театру Аллы Пролнч, молодой, н пока малонзвестной актрнсы, которая бесстрашно пробует перенграть звезду экрана.
Герой Гостюхнна — одннокнй, беспробудно пыошнй бывшнй актер, от которого ушла даже жена, — впнсывается в любое время. Героння Аллы Пролнч — с ее преувелнченной энергней жнзнн, цельностыо, жертвенностью, как пснхологнческяй тнп, абсолютно выпадает нз нашего жесткого временн. Сундукова готова не только начать жнть сначала, но н отдать возрожденного любнмого человека другой, с ее точкн зрення, более достойной женіднне, для блага Раздеваева. Героння А. Пролнч любнт поучать н моралнзаторствовать. Поэтому актрнса как бы все время суіцествует “на котурнах ”: эмоцнн, двнження, реплнкн преувелнчены, несколько нскусственны. ЕІменно она вноснт в спектакль сказочный, рождественскнй оттенок.
Еслн театр В. Гостюхнна — “жнзненный ”, то театр А. Пролнч — сугубо от сцены, как блесткн новогодней мншуры. Еслн Гостюхнн, одетый в немыслнмое белье, по ходу действня постоянно надевает фрак, то героння А. Пролнч в каждой сцене меняет наряды, прнческн, поет, танцует, лнцедействует. Она заражает своей энергней даже Гостюхнна, который в фннале спектакля декламнрует стнхн. Н в результате нменно этот разворачнваюіунйся театр двух актеров, пускай н разной эстетнческой прнроды, становнтся ннтересен в спектакле.
1996 г.
мші-адап *
“ЧАС БЫКА". БЕЛАРУСКІ АКАДЭМІЧНЫ ТЭАТР ІМЯ Я. КОЛАСА
Настальгія. Напэўна, яна была галоўным эмацыйным штуршком для Валерыя Маслюка ў аднаўленні спектакля “Клеменс” К.Саі. Настальгія па часе надзей і “чакання перамен”, па ўласнай маладосці, наіўнасці, аптымізме, па “святле ў душыЯ не бачыла легендарнай пастаноўкі пачатку 80-х, але для мяне гэты спектакль жыве ў двайным вымярэнні, у розных часах. Бо не ведаючы “Клеменса”, я бачыла іншае, штосьці падобнае “Братоў і сёстраў” Л.Додзіна па рамане Ф.Абрамава. Дух і эстэтыка гэтага спектакля ўсё адно закладзены ў культурную памяць чалавека з ягоным духоўным шляхам апошняга дзесяцігоддзя.
У сённяшнім “Часе быка” (так называецца ўзноўлены спектакль) заўважна багацце музыкі: лірычныя і ўзвышана-патрыятычныя песні ў выкананні А.Перцава, народныя прыпеўкі, трубны голас быка і верш, які гучыць як музыка (кампазітар У.Кандрусевіч). Ды гэта і не здзіўляе. Герой спектакля музыкант, паэт, адзіны, хто асмеліўся выйсці на двубой з быком. I справа не столькі ў пафасе ці сэнсе, з якім ён выходзіць на бой (ці звяртаецца да нас, гледачоў), колькі ў лірычнай пакінутасці, адзіноце мастака сярод свайго ж народа. Выдае на тое, што ва ўзнаўленні спектакля В.Маслюком
міш-адэп
рухалі не палітычныя алюзіі (хоць яны таксама ёсць), а лёс слабай, забітай уласным бяссіллем інтэлігенцыі. Што паэт заўсёды сам-насам з сабою. Магчыма, таму вобраз, створаны М.Краснабаевым, застаўся няпэўным, нявызначаным. Е н нічога не хоча, нічога не робіць, ні да чаго не імкнецца. Е н проста ёсць. I гэтага факта дастаткова для рэжысёра, але не зусім дастаткова для гледача.
Лірычная пранізлівасць і адкрытасць узноўленага “Клеменса” быццам і не ў танальнасці часу, ды і мова яго з франтальнымі мізансцэнамі на залу, з дэкламацыяй патрыятычных маналогаў, звернутых да гледача, а не да партнёра, відавочна састарэла. “Час быка” ўспрымаецца сёння як споведзь, як лірычная песня, як любімая паэма юнацтва, якую хочацца прачытаць ці нягучна напець каб у душы ўзніклі забытыя адчуванні і ўспаміны. I яны ўзнікаюць.
Злавесным ценем, цёмнай хмарай вісіць на сцэне вялізная скура звера, майстэрская падсветка часам надае ёй пукатасці і робіць чырвонай пашчай раз’ятранага быка (мастак А.Салаўёў). Жыццё лапатных сялян Дзевяцібедаўкі не выходзіць за агароджу. Вечная сялянская тэма беларускага мастацтва, ракавая прыкутасць да сялянскага менталітэту. Колькі на яго ўскладалася спадзяванняў і колькі аказалася ілюзій... Драўляная перасоўная ўстаноўка на палях пасярод сцэны то калодзеж народнай дабрыні і памяркоўнасці, то лазня для замежных купцоў, то плаха для сваіх жа абраннікаў, то алтар племяннога быка і залатога цяльца. Гэты лапатны народ ледзь не памяняў свайго маўклівага музыкусірату на чужаземнага прыгажуна Быка. Е н здолеў вылучыць са сваіх шэрагаў валявога лідэра Старасту (В.Салаўёў), які з бычынай упартасцю насаджае пакорлівасць, страх, забітасць, верай і праўдай служыць замежным купцам. 1 ніякія перамены ў касцюме не могуць схаваць у ім менталітэт сельскага старасты з пугай у руках і кірзавых ботах, з жорсткасцю і рабствам у душы.
У “Часе быка” занята амаль уся трупа коласаўскага тэатра. Народ адна з галоўных дзейных асоб. Спектакль чытаецца не як палітычная сатыра, а як глыбокая прыпавесць пра створаных ці насаджаных куміраў. Бык паступова падпарадкоўвае сабе ўсё жыццё дзевяцібедаўцаў, робіцца ягоным зместам і цэнтрам. Быку (Г.Шкуратаву) не падабаецца музыка і ў вёсцы сціхаюць песні, танцы, гучныя галасы. Бык гуляе на свабодзе, і дзевяцібедаўцы ў страху надзяваюць гаршкі на галовы і забіваюцца па кутках. Рэй вядзе ўладарны лёкай Стараста. Жыццё дзевяцібедаўцаў паступова робіцца падобным да фарсу, на прадстаўленне, якое разыгрываецца дзеля пацехі “гаспадароў жыцця” уладальнікаў быка (тыя прыехалі на рэвізію). Яны ў сучасных “чыноўніцкіх” чорных гарнітурах спускаюцца ў залу і размяшчаюцца на ўзроўні 5-6 “элітнага” раду зручна, з піўком, нават сяго-таго з гледачоў зганяюць з месцаў для целаахоўнікаў (Р.Шацько, В.Дашкевіч, С.Астрамовіч). Для іх разыгрываецца прадстаўленне блазенскага вяселля. А потым і сапраўднага. Беларуская Лаўрэнсія Данута (у выкананні Т.Ліхачовай занадта ідэйная і цвёрдая ў словах і ўчынках) выходзіць замуж за нялюбага Старасту.
Сюжэтныя сітуацыі літоўскай п’есы шмат у чым нагадваюць “Дракона” Я.Шварца, толькі нашмат мякчэй, лірычней, набліжаны да побытавых рэалій сучаснасці, а не да абстракцыі казкі або прыпавесці. Гэта і дало магчымасць трактаваць п’есу ў чыста “беларускім” ключы. Тым больш, што пераклад яе зрабіў выдатны паэт Алесь Разанаў.
Назва сённяшняга спектакля сімвалічная і не дае падставы для асаблівага аптымізму: не “Клеменс”, а “Час быка”, або “чорны дзень”, які настаў для народа ў цэлым і кожнага дзевяцібедаўца. Той час, які вымагае ад чалавека ўнутранай сабранасці, калі асабліва закрадаецца рабскае ў душу і калі так соладка закалыхваюць самападманы і чорны цынізм. Надзеньце гаршкі на галовы і параспаўзіцеся па кутках, дварах, гаспадарках, каб нічога не чуць, не бачыць, не адчуваць. Гэтай метафарай звернуты спектакль да нас, гледачоў. У фінале месца звергнутага быка Клеменса займае белы племянны жарабок новы кумір дзевяцібедаўцаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
