Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
чЕ Шэкспіраўскі тэкст, як і ў "Гамлеце-89', значна скарочаны, некаторыя эпізоды
•~с адсутнічаюць, перасунуты ці аб'яднаны. Скажам, каларытная пара магільшчыкау SE (A. Ткачонак, Я. Лявонцьеў) вылазіць з пекла яшчэ ў першым акцеры спектакля 2 са словамі: "Рыць ці не рыць" , загадзя зніжаючы тэкст будучага маналога Гамлета. в Для Барыса Луцэнкі ўвогуле ўласцівае мысленне гістарычнымі асацыяцыямі і S ідэямі. Е н вольна абыходзіцца з літаратурным матэрыялам, з гістарычным часам. 2 У яго спектаклях адчуваецца прысутнасць усёй Гісторыі. He выпадкова ён не можа 2 інтэрпрэціраваць толькі п'есу. Е н заўсёды будуе ўласную логіку, уласную канцэп* цыю па канве п'есы і эпох. У спектаклі звычайна захоўваецца не логіка падзей, a логіка развіцця ідэі. Гэта рэжысёр-канцэптуаліст. Сітуацыя шэкспіраўскай п'есы разглядаецца як універсальная. Рэжысёр быццам скідае мастацкае пакрывала і прабіваецца да канцэптуальнай схемы.
Для Б.Луцэнкі зварот да Шэкспіра заўсёды быў праграмным. Успомнім 'Макбета" з Р.Янкоўскім і А.Клімавай на Рускай сцэне, "Гамлета" Тэатра-студыі кінаакцёра з Ю.Казючыцам у галоўнай ролі. У "Макбеце" галоўнае, хвалюючае сцэну і залу пытанне было: "Што ёсць зло?". У "Гамлеце-89" змястоўны цэнтр перасоўваецца ў бок праблемы: ці можна процістаяць злу, ці магчыма змяніць поступ гісторыі паводле законаў розуму і гуманізму. Адказ быў тады дастаткова песімістычным. Спектакль перапаўнялі безвыходнасць, канстатацыя нязменнасці крывавай гістарычнай хады. Гэта быў погляд рэжысёра на перспектывы "смутнага часу", падмацаваны мастацкім аўтарытэтам Шэкспіра. Спектакль 1989 года быў цікавы не столькі арыгінальнасцю прачытання п'есы, колькі сугуччам з часам "перабудовы".
Гамлет 1999 года няздольны нават стварыць "звалку гісторыі". Ен б'ецца з ветракамі. А яго галоўныя апаненты застаюцца жыць і, смеючыся, спускаюцца ў глядзельную залу. Гэта адна з нямногіх навін сучаснага 'Тамлета" — лапідарны прыём, каб падкрэсліць думку пра невынішчальнасць Клаўдзіяў. Новы Гамлет стаў бледным ценем папярэдняга, бляклай копіяй, згубіўшай сувязі з часам і гледачом. Тое, што гучала ў канцы 80-х, стала бутафорыяй, бразганнем кардонавай зброяй. Відаць, нельга двойчы ўвайсці ў адну і тую ж раку.
Хаця, напрыканцы дзесяцігоддзя такім настальгічным жадапнем апантаныя многія рэжысёры. To В. Маслюк узнавіў свой некалі легендарны спектакль "Клеменс" ("Час быка") на сцэне коласаўскага тэатра. To ажыўляе старыя спектаклі А.Ляляўскага — старэйшага Дзяржаўны тэатр лялек. I Б.Луцэнка напрыканцы 90-х двойчы звяртаецца да першакрыніц сваіх калісьці праграмных пастановак:
"Раскіданае гняздо" і "Гамлет".
Але ўзноўленае "Раскіданае гняздо" на сцэне Рускага тэатра прапанавала сапраўды новую версію твора Янкі Купалы. У ім адкрываюцца сёння глыбокія сімвалісцкія карані. Біблейскія архетыпы (Лявон Ной, Сымон цясляр, Зоська Марыя Магдалена і г.д.) накладваюцца ў пастаноўцы Б. Луцэнкі на шматзначнасць фальклорных вобразаў-метафар беларускага жыцця. Прычым глыбокі культурна-рэлігійны зрэз, адкрыты ў п'есе Я.Купалы, тэатр намагаецца данесці ў сучаснай форме фолк-мюзікла.
Таму ў спектаклі заняты гурт "Этнас", гучаць традыцыйныя песні і іх сучасныя рок-апрацоўкі. Тэатр стварае новую версію "Раскіданага гнязда" як эпічную карціну беларускай ментальнасці, этапу самасвядомасці народа, асэнсавання трагедыі разбуранага нацыянальнага жыцця самасвядомасці народа, асэнсаванне трагедыі разбуранага нацыянальнага жыцця.
На сучасным "Гамлеце" ляжыць пячатка другаснасці. Нават тронныя крэслы, яія ў мінулым абыгрываліся як метафара ссунутай, змешчанай прасторы, што мае розныя сістэмы каардынат, сёння выглядаюць нейкімі шэзлонгамі, што захраса-
юць сярод дошак сцэны. *
Ядро канцэпцыі "Гамлета" засталося папярэднім: выкананне Клаўдзія і Прывіду бацькі Гамлета адным акцёрам. Але калі раней гэта была сапраўды змястоўная знаходка: Клаўдзій і Гамлет старэйшы (у выканані А.Аржылоўскага) браты-блізняты не толькі па крыві, але і па духу. Дэспатычная ўлада ўкрадзена ў папярэднікаў разам са звычкамі, знешнім выглядам і жонкай. Ідэя двайніцтва як ценю злачыннай улады ў мінулым, сучасным і будучым набывала глабальны сэнс. Цяпер жа з'яўленне Р.Янкоўскага-Прывіду, штучна драпіраванага ў нейкія падраныя сеткі, не выклікае аніякіх асацыяцый. Гэта зноў такі штучная бутафорыя. Легкадумным блазнам, камікадзэ скача Палоній (А.Корчыкаў). Гэта не той разумны, зямны ўправіцель, што трымае ніці інтрыгі і спружыны ўлады ў сваіх руках і сам марыць аб троне, якім яго іграў напрыканцы 80-х Р.Шмыроў.
Новы Палоній квохча курыцай і адчувае незразумела пяшчотныя пачуцці да кволага бязмоўнага гарбуна. I Гамлет С.Чэкерэс у гангсцерскім бліскуча-чорным плашчы, з выглядам прафесійнага забойцы, які, стоячы над Клаўдзіем, дрыжыць і калоціцца ад бяссілля, таксама выглядае бутафорскай лялькай. Гэты Гамлет не здольны ні на забойства, ні на павышаную чуллівасць, ні на бясстрашны роздум. Амаль на адной інтанацыі скарагаворкай агучаная роля пазбаўляе Гамлета самага галоўнага — думкі, мыслення. Невыпадкова маналог "Быць ці не быць" заменены фразай "жыць ці не жыць" У спектаклі сапраўды адсутнічаюць быційныя пытанні. Гэты "Гамлет" канстатаваў катастрафічны недахоп "шэрага рэчыва ', няздольнасць думаць напрыканпы другога тысячагоддзя -на сцэне, а значыць, і ў жыцці.
Спектакль не ўратоўваюць асобныя эмацыянальна ўзрушаныя сцэны прыкладам, выдатная ігра С. Кузьміной-Гертруды, уладарнай.велічнай, якая выдае душэўную слабасць, хістанне, сумненне ў сцэне з сынам. Спектакль пазбаўлены рытму, незгарманізаваны змястоўна. Першая частка зацягнутая экспазіцыя, другая -
сціснуты канспект сюжэта.
Сёніія на сцэне Рускага акадэмічнага тэатра мацней гучаць не канцэптуальныя спектаклі, а 'акцёрскіяХодзяць на А.Ткачонка, В.Клебановіч, Р.Янкоўскага, А.Шадзько, Б.Масумян, С.Кузьміну, У.Шэлестава, В.Быкава, Ю. Сідарава і іншых. He важна, у якіх спектаклях яны заняты. Гэты тэатр становіцца ўсё болей рэпрэзентатыўным калектывам, тэатрам акцёрскіх "зорак". Туды хочацца прыйсці апранутым у вячэрнюю сукню ці гарнітур з галыптукам-бабачкай. Таму тэатр у асноўным зарыентаваны на класіку (Купала, Астроўскі, Шэкспір). Менавіта на ёй шліфуюцца спектаклі "вялікага стылю". У прыватнасці, адна з апошніх прэм'ер "Ваўкі і авечкі” працягвае чаргу інтэр'ерных, ансамблевых, прыгожых спектакляў, падобных "Букееву і кампаніі", "Вячэры".
Рэжысура Рускага тэатра (В.Осіпаў, А.Кац) апошнім часам нібы сервіруе сцэнічную прастору акцёрамі. Кожны падаецца ў замацаваным іміджы сваіх папярэдніх роляў, у чакаемым вобразе, афарбаваным элегантнымі зменамі касцюмаў. Сцэнаграфія дапамагае стварыць нейтральнае эстэтычнае асяроддзе, прыгожае для вачэй і зручнае для акцёраў.
У 'Ваўках і авечках" (рэжысёр А.Кац) сцэнічнае кола прыўзнятае, ад чаго персанажы выглядаюць статуэткамі на подыуме "падноса". А дамінанта чырвонага колеру падсвядома працуе на яркасць відовішча і акцёрскай ігры. Спектакль створаны нібы ў асляпляльным электрычным святле. Е н сабраны яркай карцінкай з рознакаляровых кубікаў акцёрскіх індывідуальнасцей.
Астроўскі ўзяты і іграецца не таму, што актуальная тэма: ваўкі глытаюць авечак, а авечкі — ваўкоў. Тут усе добраахвотна ўстаўляюць галовы ў пашчы драпежнікаў. Бесталковая прыгажуня Купавіна (А.Лясная) марыць аддацца ў валявыя ціскі Беркутава (У.Шэлестава), крыху распусная, злёгку цынічная, вірчуозная "акцёрка" ў жыцці Глафіра (Г.Пінкевіч) цудоўна спраўляецца з дабрадушным упэўненым халасцяком Лыняевым (Р.Янкоўскі спрабуе сыграць характарнасць душэўную млявасць, ляноту свайго таўстапузага персанажа). Пластычна і інтанацыйна адточаны вобраз Мурзавецкага, старэючага гімназіста, вечнага нахлебнікастудэнта, атрымаўся ў выкананні В.Быкава.
Астроўскі ўзяты таму, што дае магчымасць наладзіць акцёрскае спаборніцтва, кожны мае бенефісную ролю.
Ніякага "рускага замаскварэчча" няма. Іграецца камедыя-"шарман", якую сучаснікі Астроўскага абвінавачвалі ў французскіх уплывах. У адаптацьгі французскі "шарм" на айчынным грунце абыграны як "шарманка" (катрынка). У яе трапляюць людзі, іх пачуцці, сваркі — усё перамолваецца паўторам штучнай мелодыі, сто разоў праспяванай і адыгранай іншымі людзьмі.
Паўтор "Гамлета", паўтор "Ваўкоў і авечак" (па чутках , недзе ўжо ўвасобленыя Кацам), паўтор страсцей і звыклых акцёрскіх масак. Наш час нібы заблытаўся ў катрынцы самапаўтораў і прыціх у чаканні адліку новага тысячагоддзя. Што там, за рэпрызай магічных трох дзевятак?
1999 г.
M ijt
■r^ p
/. А.Аржылоўскі — Клаўдзій
2. Ю.Казючыц — Гамлет
3. "Страсці па Аўдзею", тэатр Я .Купалы
1. 'Вільгельм Тэль”, Маладзёжны тэатр
2. "Пры зачыненых дзвярах ', Маладзёжны тэатр
1. “Уладзім'ір і Рагнеда". Гродна 2. "Палачанка", тюг
3. “Чаравік на тоўстай падэшве', Малы тэатр
3
1. П .Юрчанкоў і Л.Мардачова, артысты тэатра-студыі кінаакцёра
2. ЛуДавідовіч і Б.Луцэнка
3. “ЗалётьГ, тэатр Я.Коласа
4. “Здурнелы Журдэн ', тэатр Я.Коласа
2
І.'Загубленая душа, альбо Пакаранне грэшніка", В'іцебск, тэатр "Лялька" 2"Чароеная зброя кэндзо", В'іцебск, тэатр “Лялька"
3.‘‘Церам—церамок”, В'іцебск, тэатр “Лялька”
4-6. "Дом для зачацй,яе", Гомель, Незалежны тэатр
ГАЛЕРЭЯ
X X X X X ^0эХ <Х ?Х х; х
ШРЖРЭМЫ
* Сны маюйь вочы...
* Сцэнограф Эрнст Гейдэбрэхт: беларускі перыяд творчасці.
* Аранжавы апельсін на чорным фоне
* Аазіс сярод габеленаў
* Ад пошласці да гуманізму
* I адкрыецца заслона
* 3 пакалення шасцідзесятнікаў
Гэты радок з Алеся Разанава пранікнёна вымаўляе ў адным са сваіх спектакляў актрыса Галіна Дзягілева. I падаюцца паэтавы словы шматзначнымі не адно толькі ў дачыненні да зместу сцэнічнага твору пра Ларысу Геніюш, але й да лёсу самой выканаўцы.
Ці чытаем мы сёння вершы і як? У адзіноце седзячы ў крэсле? У застольных паузах хатніх святаў? Слухаем іх на творчых вечарах паэтаў?.. Найбольш дакладны адказ — паэзія даўно й паціху выціснута з нашага жыцця.
А быў жа час, калі знаёмства з вершамі было амаль “тэатрам ”. Людзі збіраліся паслухаць паэта не таму, што не было магчымасці прачытаць яго дома, а таму, што гэта было сапраўднае відовішча, сцэнічнае існаванне паэзіі: тэатр П’еро А.Вярцінскага, публічнае адзіноцтва А.Блока, фатальная разухабістасць С.Ясеніна, самнамбулічная маска К.Бальмонта. 1 сёння мы больш ведаем тых паэтаў, якія ствараюць тэатральную паэзію, а для сябе прыдумваюць нейкую амаль тэатральную ролю-маску. Успомнім арыгінальныя, вельмі асабістыя спектаклі паэта-беларуса С.Сокалава-Воюша ці расейцаў Б.Акуджавы і А.Вазнясенскага.
КНІГІ ОНЛАЙН
