Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
Отчужденйе культуры
Прошедшнй год прошел под знаком образовання разлнчных професснональных ассоцнацнй. Первые открывалн дорогу художннкн театра. Почтн год уже действует Всесоюзная ассоцнацня сценографов, пытаюіуаяся упорядочнть н разработать разумные отношення художнпка н театра, укрепнть престнж творчества художннков в театре.
В сезоне прошлн две выставкн белорусскнх сценографов: “РІтогн сезона 87 88” (декабрь январь 1989 г.) н “Молодые художннкн театра Белорусснн” (май 1989 г.).
Ежегодная отчетная выставка “Нтогн сезона’’ (уже вторая no счету) прн всей своей вроде бы обыденностн, неюбнлейностн, — событне прнмечательное. На подобной выставке, когда вместе встречаются очень разные спектаклн, очень разные художннкн, театральный сезон проявляет свое лнцо, это зафнкснрованный пульс театральной жнзнн республнкн в конкретный момент временн, это рождаюіцаяся летопнсь культурной нсторнн. В республпке возннкает ценнейшая культурная траднцня, требуюшая всячсской поддержкн н осмыслення, суіцествуюіцая пока только на энтузназме.
Прн скоротечноста театрального нскусства, самое реальное представленне о спектакле, его мыслн, образе дает нменно работа художннка. Подобные выставкн должны стать не только событнем художественным, современным, демонстрацней уровня сценографнн, обменов театральнымн ндеямн, но н основой формнруюіцегося фонда пока не суіцествуюсцего, но ведь когданнбудь откроюшегося Театрального музея Белорусснн. А пока его нет даже органнзованная закупка работ художннков экспертной комнссней мнннстерства культуры БССР остается на бумаге нз-за отсутствня помеіцення для хранення. Ряд ценнейшнх работ ведушнх мастеров (Э.Гейдебрехта, А.Фомнной, Б.Герлована, Д.Мохова) оседает в фондах художественных н театральных музеев за пределамн Белорусснн.
Думается, что когда-ннбудь у нас будет постоянная экспознцня театральных работ художннков, меняюіцая свон темы, названня, нмена: выставка театрального плаката нлн театральных костюмов, персональный верннсаж того нлн нного мастера н т.д.
Насколько мы к этому eiije не готовы, нн зрнтелн, нн самн художннкн, показала выставка “Молодые художннкн театра Белорусснн”, для которой едва хватнло работ, чтобы заполннть маленькнй выставочный зал Дома нскусств.
...Мы подьехалн с Сергеем Мнтрофановым к зданяю, где расположнлась студня Неллн Короткевнч, в надежде найтн н взять для выставкн макет ндушего спектакля, выполненный Сергеем. Долго ходнлн по малюсенькнм грнмерным студнн. Наконец, в темном углу под вннтовой лестннцей нашлн то, что было образом н замыслом спектакля. Брать его на выставку бесполезно. Обвннять некого. В театрах действнтельно негде храншь, да н невозможно все макеты собрать, тем более в крошечных помеіценнях студнн. В государственных театрах сплошь н рядом пронсходнт тоже самое. Предлагаю задуматься над самой снтуацней, её прнчннах н последствнях. Ннвелнруется труд художннка. Театр перестает относнться к результату своей деятельностн как к уннкальному, едннственному н неповторнмому внду творчества, более того, театр отностся равнодушно к своей нсторнн. Отчужденный предмет художественного творчества повнсает в воздухе, не востребованный обіцество.м, нсторней, учрежденнямн культуры, самнм творцом. Художннкн прнвыкают к мыслн о нензбежностн гнбелн свонх работ, смнряются с мыслью о вторнчностн своей деятельностн, с ее снюмннутной функцнональностью.
Поразнтельно, но факт: всегда почнтаюшееся прествжным участне в выставках для многнх нашнх художннков евде одна обременнтельная обязанность. В “Вітогах сезона” не участвовалн нн А.Фомнна, нн Б.Герлован, нн Ю.Тур. Молодежная выставка почтн провалнлась нз-за апатнн самнх художннков. Многне нз ннх не прншлн даже на обсужденне собственных работ.
Казалось, возможность обт>еднннться, посмотреть на себя co стороны, отраженно, в кругу еднноверцев нлн оппонентов поможет эстетнческому самоопределенню молодых сценографов, поможет начннаюіцнм н опытным высказаться как поколенню, не возрастному, но художественному. Но этого не
* ШШ ТЖМПШГА IWV
пронзошло. Было осцугценне, что молодые н не нуждаются в этом.
Конечно, мы десятнлетня жнвем в атмосфере обвдественной н государственной апатнн, нсзаннтересованностн в подобных событнях, у нас нет музея, нет денег на нзданне каталогов, нет воспнтанной, умеюіцей смотреть публнкн, нет матернальных стнмулов, хотя бы аукцнонов-распродаж (государственных н частных).
Но самая главная беда отчужденне человека от культуры, отчужденне культуры от обшества. Для нас нскусство, разнообразные формы творческого обіцення не естественная потребность жнзнн, не воздух духовной жнзнн обшества, а обременнтельная, громоздкая снстема “меропрнятнй”, закрученный котел амбнцнй н самолюбнй, с уннзнтельной ішшетой отпускаемых средств, с обескуражнваюіце простым н убнйственным результатом: а кому все это нужно?
Н вот уже шнрнтся всеобіцее песснмнстнческое: “А зачем? Кому-то неохота участвовать в выставке, кому-то сохраннть эскнз, третьему напнсать о спектакле, четвертому вообгце ходнть на работу. Н пропадают, гнбнут эскнзы, макеты, куклы, костюмы, нсчезают целые спектаклн, не оставнв после ссбя ннкакнх следов матернальных, печатных, эмоцнональных, пропадают в ннкуда крохн культурной деятельностн десятнлетнй, шнрнтся “черная дыра” прерванной культуры народа.
Останутся лн следы нашей жнзіш для будушнх поколеннй нлн все забудется н канет в Лету? Удастся лн вывезтн работы нашнх мастеров дальше Гродно? Средн ннх столько ннтересных художннков: Гейдебрехт, Герлован, Тур, Мохов, Фомнна, Соловьёв, Волохов, Вахромеев, Марголнн, Желонкнна, Гончарова, Грнгорук н другне. Всюду вопросы, проблемы н главная стена, на которую натыкаешься равнодушне н нніцета.
Так скажвте кому нужен сегодня театр?
1989 г.
HATATKI 3 ВЫСТАЎКІ ТЭАТРАЛЬНЫХ МАСТАКОЎ
He кожны з гледачоў уяўляе сабе, што ў тэатры робіць мастак, хоць за мастаком сцэны паўстае праца цэлага шэрагу людзей такіх рэдкіх прафесій, як дэкаратары, бутафоры, касцюмёры, грымёры і інш. Нават прафесійная крытыка даволі часта створанае сцэнографам прыпісвае па звычцы рэжысёру-пастаноўшчыку.
Выстаўка тэатральных мастакоў Беларусі, што экспанавалася на працягу студзеня ў Доме мастацтваў,-падзея ў культурным жыцці рэспублікі. Перш за ўсе яна сцвярджае самацэннасць, эстэтычную аўтаномію работы мастака ў тэатры. Экспазіцыя выстаўкі не абмяжоўвала мастака ні ў чым. Тут можна было ўбачыць выкананыя з філіграннай аддзелкай макеты спектакляў і рабочыя эскізы дэкарацый, графічна прадуманыя, у дынаміцы перададзеныя лініі касцюмаў, кідкія плакаты, па-мастацку аформленыя праграмкі і фантазіі мастака на тую ці іншую прапанаваную рэжысёрам ці драматургам тэму.
Рознае аблічча мастакоў, розныя магчымасці паказу форм і спосабаў іх творчасці ўтэатры рэалізаваліся ў агульнай задуме выставачнай экспазіцыі. Гэта ідэя выстаўкі-спектакля. Тут не было строгай паслядоўнасці і парадку ў чаргаванні эскізаў і макетаў. 3 дапамогай чорна-белай драпіроўкі, выступаючых рэек, расстаўленых шырм прастора выставачнай залы нагадвала адначасова і гранічна запоўненую дэкарацыяй сцэну, і лабірынты тэатральнага закулісся. Ствараўся дваісты вобраз тэатралізаванага відовішча і рабочай майстэрні, непараднай штодзённай працы. У ідэі экспазіцыі схоплена спыненае імгненне спектакля.
“Вынікі сезона 1987 1988” назва быццам звычайная, празаічная. На самой справе такія выстаўкі, на шчасце, вось ужо другі год (шкада толькі, што не семдзесят другі) становяцца штогадовымі, гэта значыць нараджаецца каштоўнейшая культурная традыцыя. He скажу, каб выставачная зала аж гула ад наведвальнікаў. Людзі не прызвычаіліся яшчэ да раскаванасці культурнага ўзаемаабмену. Толькі-толькі пачынаюць аднаўляцца яго формы і традыцыі. Але тыя, хто пабываў на выстаўцы, мне здаецца, яе запомняць.
Мы пражылі звычайны тэатральны сезон. Але калі вось так, разам, “збіраюцца” ўсе спектаклі, задумы, аб’ядноўваюцца эстэтычна розныя пастаноўкі і стылістычна палярна працуючыя мастакі: музычнага, драматычнага, лялечнага тэатраў, узнікае адчуванне пульсацыі жыцця мастацтва, яго багацця, яго бачных патэнцыяльных магчымасцей.
Тэатральны сезон адчувальна набывае сваё аблічча. Э. Гейдэбрэхт мастак непрадказальнай фантазіі і рэдкай культуры жывапісна-музычнага мыслення (у яго дэкарацыях ажывае музычны рытм, інтанацыйны лад твора) паказаў на выстаўцы эскізы да нядаўняй прэм’еры ДАВТа “Рамэо і Джульета” С.Пракоф’ева. Чатыры эскізы чатыры станы па-рознаму эмацыянальна афарбаванай “прасторы трагедыі”. Анфілада паўкруглых арак, якая паўтарае
ШСШЖШШ ПМІ|ХГ
абрысы храма, абапіраецца на вострыя шыпы пабудаваных па перыметру сцэны лоджый. Аркі, то амаль бесцялесныя, нематэрыяльныя, раствараюцца ў сіняве нябёс, то таямніча тонуць у рамантычным пейзажы месячнай ночы, то набываюць металічны бляск у сцэне балю, то нізка навісаюць замкнутай пасткай склепа. Э.Гейдэбрэхт, галоўны мастак ДАВТа, прапануе тое, чаго так прагне вока гледача і чаго амаль не сустрэнеш на сучаснай драматычнай сцэне тэатр яркіх жывапісных палотнаў, якія ўвесь час змяняюцца. Яго спектаклі заўсёды свята, цудоўнае відовішча, створанае мовай музыкі фарбаў, рытмам колеру.
Для Д.Мохава ў любой працы (макеце, эскізе, касцюме) важная закладзеная ў ёй тэатральная ідэя, мастацка-канструктыўны вобраз, які дае штуршок рэжысёрскай думцы. Пра яго можна сказаць, напэўна, што гэта мастакрэжысёр. Е н літаральна рэжысіруе свае спектаклі. Строгі і ў той жа час асацыятыўна багаты, уражальна тэатральны яго макет да спектакля “Трыо (мі мінор)’’. Выкананы ў серабрыста-шэрых мінорных танах, ажурна-ломкі макет выклікае настрой пакінутасці, адзіноцтва (спектакль пастаўлены ў тэатры-студыі кінаакцёра). Зусім іншы, цяжкаваты, з мноствам кратаў, лесвіц, з пацёкамі жывапісу на сценах, нібы сціснуты, спрасаваны ў часе і прасторы, макет Д.Мохава да “Гамлета” (паст. Б.Луцэнкі, тэатр-студыя кінаакцёра). Мастак прапанаваў таксама вельмі нечаканую, незвычайную жанравую замалёўку-эскіз, насычаную святлом і паветрам да “Жоржа Дандэна” Мальера.
Пэўна, няма больш супрацьлеглых па манеры работы, спосабу мыслення сцэнографаў, чым Д.Мохаў і А.Салаўёў. Эскізы А.Салаўёва (галоўнага мастака тэатра імя Я. Коласа) яркія, з буяннем рухаў, ліній, фарбаў, гэта хутчэй эмацыянальная рэакцыя мастака на прапанаваную тэатральную думку, эмацыянальна-жывапіснае прадчуванне будучага спектакля. Такія яго эскізы дэкарацый і касцюмаў да “Каляд”, “Чароўнага заапарка”, “Зімовай казкі”. У сонечных, нацыянальных фарбах напісаны эскізы да спектакляў “I зноў Несцерка”, “Сказ пра Гаўрылу з Полацка”. А.Салаўёў, адзін са старэйшых беларускіх сцэнографаў, працуе і для драматычнага, і для лялечнага тэатра. Яго работы немагчыма пераблытаць ні з кім. У іх “эскізнасці”, наўмыснай нядбайнасці, незавершанасці ёсць, маі’чыма, сваё адчуванне палётнасці, дзівосная колеравая стракатасць светабачання.
КНІГІ ОНЛАЙН
