Старонкі тэатральнага жыцця Беларусі 1990-х гадоў
Таццяна Ратабыльская
Выдавец: Каўчэг
Памер: 232с.
Мінск 2000
Сам Сяргей Кавалёў тлумачыць скарыстанне чужых п’ес і сюжэтаў свя-
» домым праектам, ён працуе над рэалізацыяй менавіта герменеўтычнага праекта, які нарадзіўся, па ягоных словах, “са “шкадавання, што ў беларускай літаратуры XVI стагоддзя ня.ма драматургічных твораў, роўных рыцарскім раманам “Бава” і “Трышчан ”, што ўлітаратуры XVIII стагоддзя няма п’есы на тую ж тэму, якую распрацавала Саламея Пільштынава-Русецкая ў сваіх “Мемуарах”, а ў XIX стагоддзі беларуская міфалогія і фальклор не адлюстраваныя ў драматургіі так яскрава, як у празаічнай кнізе Яна Баршчэўскага “Шляхціц Завальня ”.
Другі кірунак стварэння герменеўтычнай п’есы — канцэптуальная кантамінацыя. Сучасныя дра.матургі не задавальняюцца адным чужым творам, а для стварэння ўласнага погляду на пэўныя гістарычныя ці міфа-паэтычныя падзеі спалучаюць у адным творы сцэны ці сюжэты з двух-трох іншых вядомых твораў. Прыкладам, “Камедыя” Уладзіміра Рудава, “Стомлены д’ябал” Сяргея Кавалёва, дзе скарыстаны тэксты Марашэўскага, Аляхновіча і Купалы. Іншым разам у сучасную п’есу ўключаецца не толькі твор вядомага ці малавядомага аўтара, але інсцэніруецца яго біяграфія. Так, скажам, у сваёй апошняй п’есе Сяргей Кавалёў, ствараючы драму аб Уршулі Радзівіл, першай беларускай жанчыне-драматургу, уключае ў дзею і цытаты з яе п’есы “Распуснікі ў пастцы”.
3) Яшчэ адна мадэль распаўсюджаных герменеўтычных п’ес — адаптацыі і пераапрацоўкі класічнай драматургіі: старыя аўтары “падганяюцца” пад сучаснае кліпавае мысленне, схільнасць да лапідарнай манеры выказвання, сканцэнтраванасць на дзейснай інтрызе. Лічыцца, што наш сучаснік не можа вытрымаць доўгай думкі на сцэне, што яго ўвагу трымае хуткая змена “карцінак” ці эмацыянальных зігзагаў. У гэтым кірунку, у прыватнасці, ствараў свае пераклады-адаптацыі Шэкспіра Аляксей Дудараў (“Рычард ПГ’, “Макбет”, “Гамлет”).
Я наўмысна не кранаюся цяпер ацэначных катэгорый: што напісана доб-
іші тжмлшм nww
ра, што дрэнна, у якой ступені валодае мастацкай якасцю той ці іншы герменеўтычны твор. Мая задача — уявіць пэўную карціну накірункаў найноўшай драмы. Але ўсё ж найвышэйшым узроўнем арыгінальнасці і магчымас» цямі праявіць уласныя герменеўтычныя здольнасці і канцэптуальныя памкненні вызначаюцца наступныя тры тыпалагічныя мадэлі: п’есы-гульні “чорнага гумару”, фальклорныя варыяцыі і гістарычныя фантазіі.
Мэтай п’ес, падобных да “Нагавіцаў св. Георгія...” Максіма Клімковіча і Міраслава Адамчыка, “Чорны квадрат” тых жа аўтараў з’яўляецца гульня з літаратурным творам, гістарычным ці літаратурным персанажам, стварэнне “антыкантэксту”. Знакамітая гістарычная асоба, скажам, Францыск Скарына ці Казімір Малевіч, вырываюцца са знаёмага (а таму — банальнага антуражу, асяроддзя), пазбаўляюцца гістарычнага параўнання і змяшчаюцца ў незвычайную штучную сітуацыю, па большай частцы гіньёльнага характару ці анекдота. Персанаж “зніжаецца” ў амплітудзе “чорнага” гумару, ператвараецца ў своеасаблівы камічны дублёр знакамітай асобы, які існуе ў падсвядомым
параўнанні з традыцыйным вобразам, прыхаваным ва ўяўленні гледача. Новы * кантэкст жыцця персанажа — наўмысна нерэальны, абсурдны, гэта Антысвет, краіна Зазеркалля.
У фальклорным кірунку сёння плённа працуе навуковец і драматург Пётра Васючэнка. Па сваёй прыродзе ён добры казачнік. Але ягоныя інтэрпрэтацыі фальклору, а таксама створаныя ўласныя казкі не такія ўжо бяскрыўдныя. Е н трымаецца ў беларускай драматургіі традыцый вострых казачных прытчаў Шварца. У Пётры Васючэнкі вельмі сакавітая беларуская мова, дзе ажываюць народныя інтанацыі, гумар, прыказкі. I раптам — урываецца сучасны слэнг. Гэта складае ў яго п’есах сістэму адлеглых люстэрак. Невыпадкова амаль усе п’есы Васючэнкі ўвасоблены на радыё як радыёспектаклі, іх вельмі цікава слухаць, і, на жаль, яны мала скарыстаныя ў сучасным тэатры. Толькі што выйшаў зборнік яго п’ес “Маленькі збраяносец”, куды ўвайшлі больш-менш вядомыя творы “Страшнік Гам”, “Каляровая затока”, “Маленькі збраяносец”, “Новы калабок” і інш.
На фальклорнай аснове створана п’еса “Страшнік Гам", дзе спалучаюцца матывы вядомай казкі “Зімоўка звяроў” і элементы сучасных страшылак. Але змест п’есы якраз і скіраваны на тое, каб абяззброіць беспадстаўны страх, пераадолець жахлівае, зрабіўшы яго мізэрным і смешным. Нечаканая інтэрпрэтацыя сюжэта вядомай казкі адбываецца ў п’есе “Новы калабок”. Знаёмы казачны персанаж аказваецца “з душою” трапяткой, чуйнай да дабра і зла, і гэта дапамагае яму не падзяліць лёс няўдалых папярэднікаў, уратавацца ад лясных драпежнікаў, што палююць на яго. Дабро і зло, іх магчымыя ўзаемапераходы, адценні, якія, аднак, выключаюць кампраміс, баязлівасць, здраду, — праблематыка “Маленькага збраяносца”. Твор напісаны ў жанры “рыцарскай п’есы”. А гэта дае магчымасць успрымаць рамантыку чыстага кахання, служэння Цудоўнай Панне, ідэю самаахвярнасці без іроніі. Стылю
бШодалшмжігогм.
Васючэнкі ўласцівыя імкненне да парадокса, нечаканых метамарфоз, ён майстра яркіх дыялогаў.
Пэўным чынам датычыцца герменеўтычнай плыні цыкл гістарычных п’ес Аляксея Дударава, разгляд якіх патрабуе асобнай гаворкі. Адзначу толькі, што іншым разам пытанне гістарычнай інтэрпрэтацыі паўстае таму, што Аляксей Дудараў захоўвае традыцыйную форму гістарычнай драмы, але займаецца не вытлумачэннем гісторыі. Для яго гісторыя — не столькі жыццёвая плынь мінуўшчыны, колькі крыніца новага сюжэтаўтварэння і фантазіі. 1 таму, скажам, у п’есе “Уладзімір і Рагнеда” застаецца пытанне, ці зможа п’еса Аляксея Дударава пераламіць прыхаваны ў памяці народнай гістарычны архетып аб крывавым шлюбе Уладзіміра і Рагнеды; ці зможа сучасны твор апаэтызаваць і ўпрыгожыць Гісторыю, увесці ў сучасную свядомасць замест гістарычнай жорсткасці вялікае Каханне паміж Рагнедай і Уладзімірам.
2000 г.
ТЭАТРАЛЬНАЯ ШКОЛА
смектмслс
'б&ла^склй atca^^^tH мастлц&б-аў
* Што заменіць каханне?
* Пачатак.
* У мроях аб беларускай лэдзі Макбет.
* Крок у будычыню.
* Дыпломныя спектаклі: рэпертуарная афіша, асабдівасуі рэжысуры
ЧЖМММ іш
Студенческнй спектакль — явленне особое. Элементы учевйчества, тренннга, подражателыюстй сочетаются в нём с неподдельной обострённостью воспрнятня жйзйй й желанйем дерзко сказать своё слово в вскусстве. Вннманне театральной обгцественностй обычно прнвлекают шумные, эмоцйональные, co слезамй радостн й прошання спектакля выпускных актёрсквх курсов Белорусской академйй йскусств. Но сегодня речь пойдёт не о ййх, а о дйпломных спектаклях режйссёров, большей частью остаюшнхся в тенн.
Еслй актёров в дйпломных спектаклях поддержйвает опытная профессйональная режвссура, то начйнаюшне режвссёры, компенсйруя свою неопытность, предпочйтают стэвйть спектаклн с професснональнымн актёрамй. Н в данном случае постановкн Амвнаты Фофаны Дйомбаны й Валентнны Цагойко, двух женгцнн-режнссёров, сделаны с профессйоналамй.
О чём сегодня йграют й ставят молодые?
He о полйтйке. He об йсторйческой рефлексяй. О любвй. “Добрый вечер, дорогой” по пьесе А.Гельмана рассказывает об её отсутствйй, о тоске по ней й дому. “Любовь зла” С.Шепарда — о льювцейся через край страстй, сметаюшей человеческйе законы, ломаюшей логнку.
Амнната Дномбана взяла для постановкн заезженный соцнальный бестселлер советской сцены недавннх лет — “Скамейку” А.Гельмана — й увйдела в нём внртуозную псйхологйческую драму (художественный руководйтель постановкй профессор В.П.Забелло).
Небольшая сценйческая плойцадка фойе Учебного театра БелАН представляет собой замкнутый каменный квадрат грязно-серых стен, на которых кое-где вндны следы храмовой роспнсн (художвйк студент 4-го курса А.Саковвч). Этот образ осквернённого храма с едва проступаюшнмн лнкамн так часто, последнее время повторялся на профессйональной сцене, что успел набнть оскомйну. А в гельмановском спектакле вообвце выгляднт чужеродным, не к месту. Гораздо ннтереснее становнтся, когда авторы спектакля вырываются за пределы каменного склепа, создавая “большое пространстводверь серого склепа по ходу действвя несколько раз отворяется й в шёлку бьёт белый дневной свет, где-то за нею слышен шум грозы йлй звукй танцевальной музыкн. Всё то, что пройсходнт на сцене, — это страстн в замкнутой коробке, страстн прйшвбленного, урезанного сознання. Режвссёр й художнвк дают возможность оіцутйть реальность другой — просторчой, свободной, светлой жйзнй.
Пластнческйй центр спектакля — скамейка — некое несуразное сооруженне йз необтёсанных й некрашеных досок. Она становйтся то забором, разделяюіі}йм мужчнну н женіцйну, то самолётом, несувцймся за океан, то фундаментом будуіуего Дома для двойх.
Знакомые чам по десяткам спектаклей драматяческйе перйпетйй отношенйй погулнваюіцегося пройдохв шофёра Федй й ловяіцей в парке мужяков 'разводушкй” Веры в йсполненйй Н.Кафановой й В.Кавцеева выглядят как
захватываюшее соперннчество двух лнцедействуювцнх азартных нгроков. Нх дуэт, как н весь спектакль, поставлен неожнданно жёсткой н точной режнссёрской рукой. Фёдор Кузьмнч — В.Каіцеев сам вдохновляется от собственного вранья. У него действнтельно “богатое воображенне ”, он легко входнт в ролн, сходу сочнняя нх, одна другой хлеше. Он неутомнмо прндумывает себе сотнн варнантов жнзненных коллнзяй. Фёдор Кузьмнч — талантлнвый артнст в жнзнн: то с театральным пафосом патетнческую сцену разыгрывает, то залезает под скамью н, выдавлнвая слезу, жалуется на судьбу. В.Кашеев, актёр редкой органнкн н пластнческой культуры, демонстрнруя актёрское мастерство, тем самым “совпадает” с характером своего героя.
Вера, которую столько обманывалн, невольно поддаётся блестяіцей нгре Федн. В нсполненнн Н.Кафановой Вера — такой же нгрок, достойный соперннка... Но у неё другое амплуа. Федя нграет разные ролн, захватывает вннманне нх многообразнем, у Веры маска одна: тонкой, чувствнтельной, обманутой женгцнны. Её высшнй пнлотаж — мечты, которые она демонстрнрует н прожнвает, как реальность. Н вот оба онн почтн летят над скамейкой, мечтая о Рно-де-Жанейро, нлн на глазах у зрнтелей моментально преврашают скамейку в остов дома. На самом деле, Вера, с её обострённым “чувством паспорта” н самосохранення, не мечтательннца, нлн, во всяком случае, мечтательняца с коготкамн маленькой хшцннцы. Эта резвяіцнеся в нграх герон моглн бы хорошо понять друг друга, но у ннх слншком разные целн, онн слншком часто “портят нгру” соперннка.
КНІГІ ОНЛАЙН
