Страла Расамахі | Вогнепаклоннікі
Міхась Чарняўскі
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 143с.
Мінск 2016
Стронга хавалі назаўтра. Мужчыны знайшлі ў лесе таўшчэзную бярэзіну з роўным камлём і знялі з яе кару на рост
чалавека, надрэзаўшы зверху і знізу і рассекшы ўздоўж. Атрымалася гладкая труба, у якую і ўклалі памерлага. Адтуліны на канцах трубы закрылі таксама карой, прымацаваўшы драўлянымі клінкамі.
Вядзьмар расцёр на каменнай плітцы кавалак чырвонай охры, змяшаў яе з тлушчам і пачаў размалёўваць гэту труну з кары. Ён набіраў охру на палец і выводзіў на белай бяросце выгнутыя чоўны, а над чоўнамі прамяністыя сонечныя кругі.
Затым мужчыны на дрэўках дзідаў паднялі труну і панеслі Стронга ў апошні шлях, да высокага азёрнага берага, дзе былі могілкі. Там загадзя была выкапана доўгая і глыбокая яма, па памеры труны. Дно ямы пасыпалі распаленымі вугалямі, каб агонь ачысціў мясціну спачынку Стронга. Апусцілі берасцяную труну, пасыпалі яе охрай — сімвалам крыві і ўваскрашэння, побач паставілі гаршкі з ежай, паклалі зброю і засыпалі магілу. А зверху яе на пясчаным грудку ўкапалі высокі слуп, на якім была высечана выява духа-ахоўніка.
...Адзінока і пуста стала на зямлі для малога Стронгавага сына. Увесь дзень пасля пахавання і наступныя дні ён блукаў па наваколлі, вяртаючыся дахаты толькі позна вечарам. Кружыў па лесе, каля балот, па азёрным беразе. Падыходзіў да аброслых мохам валуноў, да свяшчэннага дуба на ўзгорку, да віроў у рэчцы. Прасіў у іх дапамогі. Працягваў рукі да гарачага сонца, маліў яго.
Маўчала ўсё навокал: лес, вада, сонца і месяц, белыя воблакі на небе. А старэйшыя казалі, вядзьмар таксама, што ва ўсім: у камянях, дрэвах, азёрнай вадзе, рачных вірах — жывуць духі, якія кіруюць чалавечым лёсам, дапамагаюць або шкодзяць яму. I над усім існым пануе сваёй моцаю нябеснае свяціла.
Дык чаму ж тады духі і сонца не дапамогуць сыну Стронга, ён жа іх так горача, так слёзна просіць вярнуць яму тату?
ПРЫВЕЗЛІ БУРШТЫН
Чатыры тысячы гадоў назад.
На берагах Дзвіны непадалёку ад сучаснага горада Дзісны
Вялікая вайна, што доўгі час вялася з паўночнымі плямёнамі, неяк супынілася сама сабою. Бачна, абодва бакі нарэшце стаміліся рабаваць, паліць і нішчыць, падпільноўваць адзін другога на паляўнічых сцежках, сыходзіцца грудзьмі на лясных прагалінах і забіваць.
Скончылася, а можа, лепш сказаць пачалося, тым, што аднойчы на глухім беразе Дзвіны сустрэліся дзве групы паляўнічых з ваюючых плямён. Сустрэліся і ўпершыню за многія гады не схапіліся за зброю, а моўчкі разышліся, кожны ў свой бок. Так і пайшло — калі даводзілася сустракацца, разміналіся. I ніхто не ўспамінаў пра святыя законы кроўнай помсты, бо ўжо даўно не маглі далічыцца, у каго болей забітых і хто каму застаўся вінен гэтай помсты...
I вось аднаго разу ў канцы вясны, калі спала паводка і Дзвіна паспакайнела, з нізу ракі паказаўся човен з двума веслярамі. Ён паволі сунуўся супраць плыні паўз бераг, а затым скіраваўся да камяністага вострава пасярод ракі. Да яго і прыстаў.
Насцярожана цікавалі мясцовыя жыхары з прыбярэжных схованак за прышэльцамі з поўначы, якія ўпершыню былі без зброі і толькі ўдваіх... I што ім трэба на гэтым дзікім востраве?
— Ды гэта ж прывезлі бурштын,— нарэшце здагадаліся старэйшыя,— сонечны камень з берагоў салёнага возера, якому няма канца-краю!
У мірны час, такі далёкі зараз, што нават не верылася, ці быў ён, па рацэ на чоўнах і проста пяшком па беразе кіраваліся ў розныя напрамкі людзі з торбамі цераз плячо. Да суседзяў на мену. Везлі і неслі, што хто меў,— бурштын, крэмень, охру, зерне, сабаліныя шкуркі.
I яшчэ ўспомнілі старэйшыя, як ім апавядалі дзяды, што калісьці так і абменьваліся на гэтым востраве, завочна, пакідаючы тавар на выбар і беручы сабе ў абмен, што прыгледзелася.
Праз нейкі час човен з веслярамі пакінуў востраў і паплыў уніз па рацэ. Затым знік за паваротам. Прыбеглі разведчыкі і паведамілі, што паўночныя людзі спыніліся за вусцем Ручая ў трыснягу. На бераг не выходзяць, сядзяць у чоўне. Іншых жа чужакоў у наваколлі не бачна. Значыць, тыя ў чоўне будуць вяртацца, каб зірнуць, што паклалі ў абмен на бурштын.
Пераканаўшыся, што людзі з паўночнага племені ўсур’ёз хочуць пачаць мену і піто гэта ніякія не ваенныя хітрыкі, паплылі на востраў. Там, на вялікім плоскім камені, ляжала разасланая шкурка, а на ёй выкладзены розныя бурштынавыя вырабы: масіўныя пацеркі-падвескі з прасвідраванымі адтулінамі, доўгія трубачкі, плоскія кольцы, круглыя і квадратныя гузікі. Цэлае багацце было пакінута на шкурцы!
Рашылі не скупіцца і мясцовыя жыхары. Разаслалі побач таксама шкуру забітага звера і выклалі на яе адмыслова падабраныя кавалкі крэменю, нарыхтоўкі крамянёвых сякер, гурбачкі доўгіх вастрарэберных пласцінак. Усё гэта было неабходна для вырабу прылад працы, а ўласнага крэменю ў зямлі паўночных плямён не было.
Прышэльцы крэмень забралі ўвесь і ў дадатак да пакладзенага раней тавару пакінулі цудоўныя бурштынавыя каралі — нанізаныя на сухажылле адпаліраваныя падвескі. Мусіць, гэтыя каралі былі падарункам людзей поўначы ў знак таго, што яны хацелі б і надалей прыплываць сюды, абменьваць бурштын на крэмень, што яны хацелі б жыць мірна на берагах гэтай вялікай ракі Дзвіны.
Параіліся і рашылі — няхай каралі будуць дачцэ Першага старэйшыны прыгажуні Куніцы. Усе сыны старога са славаю загінулі ў баях, засталася ў яго адзіная ўцеха — дачка. Куніца была не толькі прыгожай, але і разумнай дзяўчынай.
— Можна,— папрасіла яна,— я ахвярую гэтыя каралі рацэ?
I бацька дазволіў, а ўсе старэйшыны родаў таксама згодна заківалі галовамі.
Дзяўчына паднесла да вады каралі, якія пераліваліся пад сонцам празрыстым мядовым колерам.
— Вазьмі, Дзвіна, наша маці-карміцелька, гэту аздобу з сонечных каменьчыкаў. А за гэта давай нам рыбу і трымай моцна на сваіх хвалях нашы чоўны. I яшчэ пашлі нам, Дзвіна, доўгі мір.
Расціснула кулачкі дзяўчына — саслізгнулі каралі ў хуткі рачны струмень. Прыняла ахвяру рака. I сталася так, як прасіла Куніца.
* * *
Дагарэлі першабытныя вогнішчы. Тыя, хто грэўся каля іх, адплылі ў нябыт па Рацэ часу. Але жылі яны не марна і зніклі не бясследна. Чаго б мы былі вартыя сёння, каб людзі яшчэ на світанку сваёй гісторыі не навучыліся здабываць агонь, вырабляць прылады працы, прыручаць жывёл, вырошчваць расліны? Наступныя эпохі — бронзавы, жалезны вякі — прынеслі новыя адкрыцці і здабыткі, але яны былі б немагчымыя без дасягненняў каменнага веку.
Нашы далёкія продкі: мужныя паляўнічыя і воіны, руплівыя збіральнікі і рыбакі, працавітыя земляробы і жывёлаводы — перадалі паходню жыцця сваім нашчадкам. На працягу доўгіх тысячагоддзяў пераходзіла яна ад пакалення да пакалення. Ажно пакуль не трапіла да нас з вамі. Каб мы трымалі яе высока і не давалі пагаснуць. Каб памяталі пра мінулае і клапаціліся пра будучае.
Вогнепаклоннікі
Як гэта пачыналася
3 глухой і бяздоннай цемры выплылі гукі — галасы, бразганне металу быццам побач мылі жалезны посуд. А калі яны зрабіліся больш выразнымі, я пачаў разумець, што мая аглушаная наркозам свядомасць праясняецца.
— Ну, досыць спаць, прачынайцеся,— пачуўся нечы прыемны голас. I мяккая жаночая рука лёгенька паляпала мяне па пічоках. Можа, ляпалі і мацней, але я адчуваў яшчэ слаба, бо чужым і нерухомым заставалася маё цела. А чуў жа я ўжо і разумеў усё.
— He ўключаецца,— прамовіў той жа голас.— Хлопчыкі, на каталку яго і ў палату. Трэба вызваляць аперацыйны стол.
«Хлопчыкі» падхапілі мяне і пераклалі на штосьці няўстойлівае. «На каталку»,— здагадаўся я і паплыў некуды, пагойдваючыся, як на хвалях. Вяртаўся ў забыццё...
— Колькі ж вы будзеце спаць? — зноў пачуў я знаёмы голас, але ў ім ужо гучалі нецярплівыя ноткі.— Гадзіну буджу, і ніякага толку. А мяне ж інпіыя аперацыі чакаюць... Ну, раскратвайцеся! — ушчувала мяне нябачная жанчына.
Я напружваўся, колькі мог, каб падначаліць волі сваё бязладнае цела, якое ляжала недзе ніжэй маёй галавы, быццам адпілаванае. Адчайна намагаўся крануць пальцамі ног. Верылася, што, калі варухну хоць адным, ажывуць ступні і ўсе ногі. Бо яны, натрэніраваныя за два дзясяткі гадоў у
археалагічных экспедыцыях, былі моцныя, як машыны, і ніколі яшчэ не падводзілі; былі заўсёды гатовыя да руху.
— А божачкі, ён ужо пачаў халадзець! Каб жа толькі не памёр, a то будзе такі жах — не выйшаў з наркозу.
Мне і сапраўды рабілася ўсё халадней, быццам мароз скоўваў рукі і ногі. У дадатак пачаў апаноўваць страх — а калі сапраўды не прачнуся? Пачакаюць, памацаюць і скажуць — «адышоў» і павязуць у морг на халодны мармуровы стол...
Каля дзвярэй нехта зашлэпаў па падлозе — мусіць, палатачная нянечка.
— I як наш хворы?
— А ніяк. Ужо заледзянеў увесь.
— А мы яго зараз пагрэем, калі заледзянеў,— лагодна прамовіла нянечка і выйшла ў калідор.
Праз нядоўгі час я зноў пачуў яе крокі, а потым адчуў невыказна прыемнае цяпло на падэшвах ног. Яна прынесла грэлку!
Цяпло павольнымі і яшчэ кволымі штуршкамі, разам з аслабелай пульсацыяй крыві, пачало паступова напаўняць мае ногі, як апусцелую было пасудзіну. Затым пайшло вышэй.
I тады я зноў паспрабаваў паварушыць пальцамі ног. Удалося! Напружыўся і крануў ступнямі і затым пачаў перабіраць імі, не спыняючыся, быццам пайшоў прынёманскай сцежкай... I нарэшце, адплюшчьгў вочы...
Папраўляўся я хутка. Назаўтра ж змог сесці на ложку, a праз дзень, хоць і хістаючыся, выйшаў на калідор. Адзінае, што турбавала,— дрэнны сон. Увогуле я засынаў нармальна і спаў колькі трэба, але мучыла тое, што ў сне бачылася. I нават не столькі мучыла, як трывожыла сваёй нязвыкласцю. Сніў я сябе на кавыльных раўнінах, дзе з гіканнем праносіліся, уздымаючы дзіды, вершнікі на неасядланых конях. Кідаліся на мяне ў лясных гушчарах вастрарогія туры, і я то заколваў іх рагацінай, то ратаваўся ўцёкамі. Бачыліся плеценыя з галля і крытыя трыснягом хаціны на берагах азёрных заток і чоўны-даўбёнкі на гэтых затоках. Мроіліся дымныя вогнішчы і танцы ведзьмароў навокал іх. Ноччу чуў я трубны рэў аленяў, рыканне зуброў, брэх здзічэлых сабак. Прачынаўся, устрывожаны водбліскамі пажараў, баявымі крыкамі воінаў
і галашэшіем жанчын. Спы складаліся ў каляровую мазаіку, сярод якой узнікалі цэлыя сюжэтныя карціны, а часам гэта былі абрыўкі нейкіх відовішчаў, цьмяныя ўспаміны, быццам зменлівае далёкае рэха.
КНІГІ ОНЛАЙН
