КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
шлюбу захоўваць цэлібат, аднак іх полавыя сувязі з жанчынамі не ўхваляюцца. У многіх сугюльнасцях з палігіннымі шлюбамі вялікай праблемай лічыцца рэўнасць і міжасабовае суперніцтва, якое ўзнікае паміж жонкамі аднаго мужа. Пазбегнуць канфліктаў можна шляхам стварэння асобных гаспадарак для кожнай жонкі. Сярод раўнінных тонгаў Замбіі муж, які мае некалькі жонак, стараецца не толькі пасяліць іх у асобных дамах, але і раздзяліць паміж імі сваю маёмасць. Пры палігініі можа выклікаць канфлікт сітуацыя, калі муж аддае прыкметную перавагу адной з жонак. Сярод таналаў з Мадагаскара гэтая праблема вырашаецца звычайным правілам: муж павінен наведваць жонак па чарзе, інакш яго абвінавацяць у нявернасці; зняважаная жонка мае права падаць на развод і атрымаць немалую кампенсацыю. Яшчэ адзін звычайны спосаб паменшыць рэўнасць сярод жонак аднаго мужа — надаць кожнай з іх іерархічны статус. У лакандонаў з поўдня Мексікі старэйшая жонка — адзіная жанчына, якой дазваляецца ўвайсці ў сямейны магільны склеп, і то пасля спецыяльных рытуальных працэдур [Tozzer, 1907]. У некаторых іншых супольнасцях старэйшая жонка можа кіраваць малодшымі. Напружанасць асабліва ўзрастае, калі жонкі не маюць ніякіх іншых грамадскіх кантактаў, акрамя як са сваім мужам. Для вырашэння гэтай праблемы мужчына можа абраць наступную стратэгію: жаніцца на сёстрах — з надзеяй, што яны будуць добра ладзіць, бо ўжо прызвычаіліся да сумеснага жыцця ў адной сям’і, што, аднак, не заўсёды апраўдвае сябе. Пры сястрыпскай палігініі. узяўшы шлюб з пэўнай жанчынай, мужчына атрымлівае права назваць сваёй жонкаю і яе малодшую сястру, звычайна без дадатковых цырымоній і даплат. Сястрынская палігінія характэрна для патрылінейных грамадстваў са стрыжнёвым мужчынскім радаводам, дзе жонкі не толькі з’яўляюцца роднымі сёстрамі, але і звязаны абавязкамі, якія ўскладае на іх прыналежнасць да аднаго роду. Хаця практыка палігініі сёння не так распаўсюджана, як раней, тым не менш, яна захоўваецца ў краінах з пераважна нехрысціянскім насельніцтвам. Іслам, напрыклад, не прапагандуе палігінію, аднак у Каране ёсць палажэнні, якія пры некаторых акалічнасцях дазваляюць мужчыне мець чатырох жонак. Такімі акалічнасцямі могуць быць вайна, у выніку чаго сярод насельніцтва становіцца больш жанчын, вар’яцтва, фізічнае калецтва або сур’ёзная хвароба жонкі, яе няздольнасць зацяжарыць. Праўда, на гэтыя ўмовы многія не звяртаюць увагі або тлумачаць іх на свой лад, асабліва ў выпадках, калі чалавек заможны і ўплывовы. Па некаторых дадзеных, у Афрыцы звыш адной жонкі мае 25 % мужчын, нягледзячы на ўсе намаганні хрысціянскай царквы пакласці канец такой звычцы і насуперак таму, што яна лічыцца заганнай сярод адукаваных афрыканцаў-гараджан. Паводле Хазэль Аянгі, мужчына шукае другую жонку, калі першая празмерна занята на працы, каб займацца хатняю гаспадаркаю. Ён хоча знайсці менш адукаваную і больш памяркоўную спадарожніцу жыцця. Мужчыны падчас кажуць, што ў іх дзве жонкі проста так, для “разнастайнасці”. У некаторых мясцінах Афрыкі, дзе не ўхваляецца развод, лягчэй узяць другую жонку, чым развесціся з першай. Што ж тычыцца жанчыны, то Аянга зазначае, што “калі маладая жанчына становіцца другой жонкай, то яна спадзяецца, што першая жонка кудынебудзь з’едзе... Аднак звычайна гэтага не здараецца, і яна так і застаецца ў якасці другой жонкі” [Ayanga, 1986, с.10]. Магчымых ускладненняў можна пазбегнуць, калі дзвюх жонак раздзяліць фізічна: каб адна жыла ў горадзе, а другая — у вёсцы. Фактычна яны могуць нават і не ведаць адна адной. Законы, якія забараняюць палігамію, увайшлі ў дзеянне ў Злучаных Штатах і Канадзе пад уплывам хрысціянства: Ісус і Павел у Кнізе Быцця і ў Новым Запавеце снвердзілі непахіснасць нормаў манагаміі. Аднак палігамія па-ранейшаму практыкуецца сярод асобных невялікіх рэлігійных груп, у тым ліку сярод фундаменталістаўмармонаў, сярод секты вуду, вядомай як Ёруба, яўрэйскай арганізацыі пад назваю “Чорны Ізраіль” і некаторых мусульман. Раннія мармоны лічылі мнагажонства прыкметаю боскага бласлаўлення і падтрымлівалі палігамію з практычнаю мэтаю павялічыць свой род. Аднак царкоўныя лідэры мармонаў адмовіліся ад палігаміі ў канцы XIX ст. перад фактам узнікнення прававых канфліктаў з уладамі Злучаных Штатаў, калі штат Юта павінен быў атрымаць статус незалежнага, а амерыканскі закон забараняў такую практыку. Аднак не ўсе мармоны пажадалі адмовіцца ад сваёй завядзёнкі. Спасылаючыся на гістарычную паралель — тыя старонкі Старога Запавету, дзе апісваецца, што цар Саламон меў сотні наложніц, — адна мармонская секта, вядомая як Аб’яднаныя Намаганні ў Захаванні Парадку (United Order Effort), адмовілася скасаваць такую практыку. Пасля таго як царкоўныя ўлады адлучылі іх ад царквы, удзельнікі секты ў 1947 г. заснавалі супольнасць у аддаленай частцы Брытанскай Калумбіі, дзе яны працягваюць практыкаваць палігамію, нягледзячы на забарону. Паліандрыя. шлюб адной жанчыны з двума або некалькімі мужчынамі адначасова, з’яўляецца рэдкай формай шлюбу. Паліандрыя распаўсюджана ў Паўднёвай Азіі: Тыбеце, Індыі, Непале і Шры Ланка. Звычайным відам шлюбу там з’яўляецца братэрская паліандрыя, калі некалькі братоў маюць адну агульную жонку. Нэнсі Левін апісвае адну з такіх паліандрыйных сем’яў сярод тыбецкай народнасці ў Непале. Сям’я складалася з трох пакаленняў, у тым ліку з трох братоў і іх жонкі і пяці сыноў і іх жонкі. У большасці такіх сем’яў перавагаю карыстаецца старэйшы брат — як першы муж; у яго вышэйшы статус і большая ўлада ў сямейных справах. У групе, якую вывучала Левін, браты стараліся нейкім чынам вызначыць бацькоўства дзяцей, бо надавалі вялікае значэнне нашчадкам мужчынскага полу [Levine, 1988], Але так бывае не заўсёды. Напрыклад, для народа пагары з Паўночнай Індыі, які вывучаў Джэральд Бэрэман [Berreman, 1962], біялагічнае бацькоўства не мела значэння. Наяўнасць братэрскай паліандрыі тлумачыцца не толькі традыцыяй. У пагараў, магчыма, не хапала жанчын. У іншых выпадках гэта, як правіла, звязана з сітуацыямі, калі мужчыны большасць свайго часу праводзяць у вайсковых і гандлёвых паходах. Паліандрыя дае гарантыю, што, прынамсі, адзін мужчына заўсёды будзе заставацца дома. Жанчыны, якіх вывучала Левін (1988), казалі, што паліандрыя дае ім упэўненасць: у выпадку, калі памрэ першы муж, яны ўсё ж не будуць адзінокімі. Адзначалася яшчэ некалькі важных функцый братэрскай паліандрыі: стрымліванне празмернага росту насельніцтва; засцярога ад страты і пераразмеркавання маёмасці, у прыватнасці зямлі; яна служыць фактарам з’яднання для братоў і іх нашчадкаў, выступаючы ў якасці стрыжня самастойнай сямейнай адзінкі. Энтані Уокер звязвае практыку паліандрыі сярод тодаў Паўднёвай Індыі (ужо амаль стагоддзе, як гэтая практыка ў іх знікла) з дысбалансам у прапорцыі полаў, які, у сваю чаргу, быў выкліканы звычаем забіваць дзяўчынак-немаўлят [Walker, 1986J. Шлюб як працэс Шлюб нельга разглядаць як кароткатэрміновую падзею, гэта працэс, які доўжыцца на працягу гадоў. У гэтым працэсе можна вылучыць тры стадыі: абранне патэнцыяльнай пары (або пар), забеспячэнне шлюбу і яго захаванне. Ва ўсіх грамадствах існуюць нормы, якія рэгулююць ход гэтага працэсу, і існуюць санкцыі супраць празмерных адхіленняў. Аднак на практыцы ўсё можа адбывацца па-рознаму, ды і самі нормы, бясспрэчна, з цягам часу мяняюцца. АБРАННЕ ПАРЫ. Шмат дзе асабістае права ў выбары пары абмежавана. У дробных супольнасцях па дэмаграфічных прычынах рэдка бывае шмат патэнцыяльных пар. У вёсцы з насельніцтвам у 200 чалавек можна падабраць у лепшым выпадку 10-20 nap. У вёсцы са стабільным насельніцтвам, дзе сем’і на працягу многіх пакгзленняў мелі сумесныя шлюбы, па правілах экзагаміі колькасць патэнцыяльных партнёраў можа быць яшчэ меншай. Той, хто не зможа знайсці сабе пару сярод мясцовых, будзе вымушаны шукаць яе ў іншых месцах. Юнакі кекчаў часам праводзяць некалькі гадоў у вандроўках па паўночнай Гватэмале і паўднёвым Белізе нібыта з мэтай гандлю; яны не проста шукаюць прыгод ці спосабу зарабіць грошы — яны шукаюць сябровак. Тыпы шлюбнага абмену. якія мы разгледзелі ў гэтым раздзеле. — гэта магчымыя шляхі пераадолення нястачы патэнцыяльных пар. Яшчэ адным са шляхоў можа быць захоп жанчын у іншых месцах. Шлюб з захопам, як правіла, прадугледжвае захоп жанчын сярод груп, якія лічацца варожымі. Практыка захопу жонак, некалі вельмі распаўсюджаная сярод земляробаў Меланезіі і Амазоніі ў Паўднёвай Амерыцы, была звязана з пастаяннымі войнамі і дагэтуль застаецца звыклай для гэтых рэгіёнаў. Аднак захоп жанчыны не заўсёды аўтаматычна робіць яе жонкай мужчыны. Сярод фораў поўдня Новай Гвінеі шлюб прызнаецца сапраўдным толькі тады, калі мужчына выплаціць сваякам жанчыны адпаведную плату [Glasse, 1969, с.22|. Незалежна ад таго, дзе была знойдзена пара — сярод мясцовага насельніцтва ці ў іншых месцах, — у многіх супольнасцях шлюб арганізоўваюць родныя або сваякі. Сярод племені бена-бена высакагорнай часткі Новай Гвінеі за шлюб нясе адказнаспь клан, да якога належыць мужчына. Параіўшыся са сваякамі, бацька вырашае, што для яго сына прыйшоў час жаніцца, і адразу пачынаюцца пошукі нявесты. Зладзіць шлюб можа бацька жаніха, дзядзька або група сваякоў, а ў.некаторых выпадках арганізатарамі могуць стаць нават далёкія сваякі [Langness, 1969]. Сярод аўстралійскіх абарыгенаў існуюць два спосабы арганізацыі шлюбу: дарэнне жонкі і дарэнне цешчы [Maddock, 1972, с.46-54|. Пры дарэнні жонкі мужчына атрымлівае жонку (як правіла — удаву). Пры дарэнні цешчы жанчына становіцца патэнцыяльнай цешчай з абяцаннем, што мужчына возьме яе будучую або наяўную дачку, калі тая падрасце. Тым часам мужчына можа чакаці. гадамі, падлашчвацца да цешчыных сваякоў, пакуль не прыйдзе дзень жаніцьбы. За час доўгага чакання ўсё можа змяніцца. Цешча можа памерці да таго, як абзавядзецца дачкою, дачка таксама можа памерці, адзін з бакоў можа паспрабаваць парушыць гэтую дамоўленасць. Увогуле. шлюб у выглядзе дарэння абумоўлены знешнімі ўмовамі, якія ўсталёўваюць адносіны залежнасці, і малады чалавек павінен з гэтым мірыцца, бо ў замкнутым асяроддзі захоўваецца адносны недахоп патэнцыяльных пар. Права падарыць дачку або цешчу належыць бацьку, брату і дзядзьку дзяўчыны ці матчынаму брату. Гэтае пытанне ніколі не вырашаецца адным чалавекам, хаця нехта адзін і можа мець рашаючае слова. Як правіла, і сама нявеста не пазбаўлена права голасу.