Сучасная культурная антрапалогія
Майкл Говард
Выдавец: Беларускі Фонд Сораса
Памер: 478с.
Мінск 1995
жыцця залежыць пераважным чынам ад здольнасцяў дзяцей і іх поспехаў у школе.
Калі я ўпершыню прыехаў у Гватэмалу, мяне здзівіла, як ашчадна майя распараджаюцца прыроднымі рэсурсамі. Хутка я зразумеў важнасць ролі дзяцей пры такім ладзе жыцця. 3 малых гадоў дзеці майя вучацца беражлівасці, пачынаюць выконваць даручэнні бацькоў, паступова прымаючы на сябе разнастайныя абавязкі, звязаныя са здабычай і прыгатаваннем ежы і апрацоўкай зямлі. Падлеткі працуюць амаль з такімі ж высілкамі, як і дарослыя. Бацькі і старэйшыя браты і сёстры імкнуцца зацікавіць іх працай. Хутка дзеці пачынаюць разумець, што іх дапамога вельмі істотная ў супольных сямейных намаганнях.
Засваенне навыкаў і фарміраванне духоўных каштоўнасцяў шляхам самастойнага навучання ствараюць унутраную пагрозу для культуры народа. Аднак турботы, звязаныя з нястачаіі зямлі, не дазваляюць многім дзецям майя наведваць школу. У адрозненне ад сацыялізацыі ва ўмовах працы, магчымасці і ўздзеянне сацыялізацыі праз фармальныя сродкі ў іх абмежаваныя.
У 80-х гадах рэзкі антаганізм гватэмальскага грамадства выліўся ў народнае паўстанне, на якое вайскоўцы адказалі жорсткімі масавымі рэпрэсіямі. Дзесяткі тысяч майя збеглі, ратуючыся ад карных аперацый, што ажыццяўляліся паводле тактыкі “выпаленай зямлі”, ад прымусовага набору ў войска, ад пагрозы бясследнага знікнення. Многія з іх, як і іншыя лацінаамерыканцы, рушылі на поўнач, ствараючы абшчыны ў Мексіцы, ЗША і Канадзе. Некалькі тысяч майя жыве зараз у межах горада на захад і поўдзень ад цэнтра Лос-Анжэлеса.
На жаль, для гватэмальцаў адчуванне неабароненасці і страху, звязанае з беднасцю і насіллем у Цэнтральнай Амерыцы, змянілася няўпэўненасцю, звязанай з нялёгкім жыццём у Лос-Анжэлесе. Людзі туляцца ў адна-двухпакаёвых кватэрах у старых шматкватэрных дамах з цэглы, плацячы за іх арэнду ў складкі са сваякамі або нават чужымі людзьмі. Большасць майя ва ўзросце ад 15 гадоў працуе па 5060 гадзін на тыдзень, займаючыся шыццём адзення. Ім недаплочваюць, амаль адсутнічае ахова іх працы. Дзеці, прыйшоўшы са школы, бавяць час у кватэрах або паблізу, бо вулічная злачыннасць і наркаманія нават ганак або калідор робіць месцам, небяспечным для гульняў.
Цалкам адарваныя ад прывычнага асяроддзя, гэтыя дзеці хутка пачынаюць разумець, што ім неабходна авалодваць новымі звычкамі і спосабамі мыслення. Матэрыяльная матывацыя росту сям’і тут не такая відавочная, як у звычайнай сямейнай структуры ў Гватэмале. Аднак па меры таго як у мяне завязваліся цесныя адносіны з абшчынаю бежанцаў-майя і супрацоўніцтва з культурнай арганізацыяй, заснаванай імі ў 1986 г., я заўважыў, што дзеці па-ранейшаму адыгрываюць не
апошнюю ролю ў стварэнні сямейнага дабрабыту. Яны бяруць нсі сябе частку хатніх спраў: дапамагаюць прыбіраць жытло, клапоцяцца пра малодшых братоў і сясцёр. У больш сталым узросце наймаюцца на работу з няпоўным працоўным днём, а дома займаюцца няхітрымі рамёствамі.
Спаборніцтва паміж дзецьмі ў Лос-Анжэлесе ў адрозненне ад Цэнтральнай Амерыкі ў болыйай ступені разгортваецца ў школе, а не падчас фізічнай працы, але гэта дае не меншую карысць сям ’і як на сённяшні дзень, так і на будучае. Школа часта з ’яўляецца галоўным каналам сувязі нядаўна прыехаўшых сем 'яў з грамадскімі ўстановамі. Дзеці штодзень пераходзяць мяжу паміж сваёй сям ’ёю і грамадствамгаспадаром і адыгрываюць значную ролю як перадатчыкі культуры, якую ім прывіваюць у класным пакоі. У сям ’і яны выступаюць як перакладчыкі англійскай мовы, як носьбіты разнастайнай інфармацыі. Несумненна, дзеці дапамагаюць пашыраць кругагляд і магчымасці сваёй сям ’і, і для яе яны быццам якар у бурлівай плыні перамен.
Такім чынам, хоць гэтая іх дзейнасць не настолькі неабходная для выжывання, як у гватэмальскай вёсцы, а палітыкл і даследчыкі на іх увогуле не зважаюць, — дзеці імігрантаў уяўляюць сабой неад ёмную частку сямейнай супольнасці. Узаемныя ўплывы ў сям ’і дапамагаюць яе членам надзейна адаптавацца ў новым грамадстве.
Адукацыя, такім чынам, з ’яўляецца часткаю стратэгіі згуртавання сям ’і / павышэння яе дабрабыту і дапамагсіе рэалізаваць спрадвечную мару імігранта аб “лепшай долі ” для сваіх дзяцей.
Бацькі-гватэмальцы ўхваляюць школу ўжо хаця б таму, што яна дапамагае авалодаць англійскай мовай. Аднак школьныя поспехі дзяцей з Цэнтральнай Амерыкі ў Лос-Анжэлесе, вядома ж, розныя. Для некаторых дзяцей роля вучня цяжкая, бо дома не хапае месца для заняткаў, і толькі нямногія бацькі могуць стьшуляваць імкненне дзяцей да вучобы. Як толькі дзеці пачынаюць набываць новыя ролі і статусы, што ўваходзяць у супярэчнасць з поглядамі іхніх бацькоў, якія амаль не гавораць па-англійску, узнікаюць канфлікты паміж пакаленнямі. Канфлікт культур можа праявіцца і ў класе. Дзеці вымушаны як мага хутчэй авалодаць другою моваю. Настаўнікам часта не хапае ведання культурнай спадчыны навучэнцаў, яны ўспрымаюць іх нясмеласць і этнічную адметнасць як недахоп інтэлекту і стараннасці. Адставанне ў вучобе можа прывесці да нізкай самаацэнкі дзяцей, і тады за адставанне ў вучобе яны вінавацяць толькі саміх сябе.
Іншыя дзеці імігрантаў, наадварот, выяўляюць знаходлівасць і актыўнасць і нярэдка атрымліваюць вышэйшую адукацыю, нягледзячы на балючы адрыў ад сваіх каранёў (а магчыма, і насуперак яму), распад сям 7 і беднасць. Такія поспехі звычайна маюць месца ў сем ’ях, якія
ствараюць спрыяльныя ўмовы для вучобы. Да гэтага можа спрычыніцца эфектыўнае выкарыстанне жыллёвай плошчы і размеркаванне абавязкаў, заахвочванне і ўнушэнне веры ў тое, што пазітыўнае стаўленне да жыцця дасць плён у будучыні. Аднак дзеці не аднолькавыя. Адна дзяўчынка гватэмальскага паходжання атрымала стыпендыю для паступлення ў каледж, між тым як яе сястра пакінула школу з сёмага класа.
Статус этнічнай меншасці і пераадоленне цяжкасцяў, з якімі яны часта сутыкаюцца, прыводзяць да таго, што гватэмальскія бежанцы ў Лос-Анжэлесе і ў іншых абшчынах Паўночнай Амерыкі імкнуцца захаваць сваю культурную самабытнасць. Традыцыйныя звычаі і веды культурнай спадчыны -замацоўваюцца праз нефармальныя адукацыйныя сродкі, такія, як музыка, танцы, мова, паданні і святы. Дзейнасць абшчыны па захаванні і адраджэнні культуры хоць і не такая грунтоўная, як работа школы, але затое ўвасабляе разнастайнасць метадаў, праз якія нефармальная адукацыя не толькі ставіць на ногі, але і істотна змяняе сённяшніх імігрантаў у ЗША.
Раздзел 11
ЭТНІЧНАСЦЬ
I САЦЫЯЛЬНАЕ РАССЛАЕННЕ
ТГ елардонгі кажуць, што людзі некаторых далёкіх усходніх U плямён — канібалы і што яны адбіраюць дзяцей пры нараджэнні, каб потым іх з’есці... Аднак я перакананы, што не трэба сур’ёзна ставіцца да гісторый наконт канібалаў; мы ведаем дакладна толькі тое, што ў большасці плямён у той або іншай ступені была такая практыка і што ўсе абарыгены адмаўляюць такое сцверджанне ў адносінах да сябе і абвінавачваюць у гэтым сваіх суседзяў.”
Так у канцы XIX ст. пісаў у сваім дакладзе паліцэйскі канстэбль Дэвід Е. Хакет пра абарыгенаў з Ёрку Заходняй Аўстраліі [Curt, 1886-1887; 1, с. 342-343], На самай справе ніводзін белардонг нікога не з’еў, але яны былі гатовыя паверыць ва ўсё, што гаварылі пра іх усходніх суседзяў, якія ў сваю чаргу негатыўна ўспрымалі белардонгаў. Белардонгі не мелі дастатковых сведчанняў аб тым, што іх суседзі канібалы, і грунтавалі свае перакананні на няправільным разуменні мэты абразання (бо самі белардонгі не абразаліся), хоць такая практыка не мае нічога агульнага з канібалізмам. Але беспадстаўныя перакананні белардонгаў замацоўвалі ў іх успрыманне культурных адрозненняў паміж імі і іх суседзямі на ўсходзе і падтрымлівалі пачуццё еднасці, дапамагаючы ім самавызначыцца як адметнай групе. Уяўленні тыпу “мы — яны” з’яўляюцца галоўнымі ў вызначэнні этнічнасці — наяўных культурных і фізічных адрозненняў, паводле якіх людзі падзяляюцца на адметныя групы і катэгорыі.
Сведчанне Хакета раскрывае забабоны не толькі белардонгаў, але і забабоны белых аўстралійцаў у дачыненні да ўсіх абарыгенаў. Яго заўвага наконт канібалізму сярод абарыгенаў (як і ў выпадку з белардонгамі) грунтуецца не на канкрэтных назіраннях: проста большасць белых аўстралійцаў XIX ст. былі ўпэўнены, што абарыгены сапраўды елі адзін аднаго. Перасяленцы з Еўропы меркавалі, што з’ява канібалізму ўласціва лля большасці “дзікіх” грамадстваў. Такія сцверджанні адпавядалі іх звыклым стэрэатыпам, а ў такіх выпадках доказы непатрэбныя. Гэтыя ўяўленні дапамагалі белым перасяленцам апраўдваць прыгнёт і выцясненне абарыгенаў з іх земляў.
Чым адрозніваюцца людзі і групы? Ніжэй мы разгледзім дзве ўзаемазвязаныя галіны сацыяльна-культурнай дыферэнцыяцыі: эт-
нічнасць і сацыяльнае расслаенне (стратыфікацыя). Для гэтага мы звернем нашу ўвагу на сілы, якія пагражаюць цэласнасці грамадства. Пры дыферэнцыяцыі людзей прымяняецца шырокі набор крытэрыяў. Этнічнасць і сацыяльнае расслаенне ўзаемазвязаны літаральна з усімі бакамі нашага жыцця. Гэта дынамічныя працэсы, якія ўвесь час мяняюцца адпаведна зменлівым умовам навакольнага свету.
ЭТНІЧНАСЦЬ
Этнічнасць, або пачуццё этнічна-групавой еднасці, — адна з галоўных падстаў для выяўлення адрозненняў тыпу “мы — яны”. Навука аб этнічных групах уключае ў сябе паняцці расы, этнічнай ідэнтычнасці, этнічных сімвалаў і ўзаемаадносін паміж этнасамі.
Раса: сімвал небіялагічных адрозненняў
Падзел людзей паводле фізічных або расавых прыкмет адбыўся яшчэ ў ранніх грамадствах. Дагістарычныя пячорныя малюнкі ў розных частках свету і выявы ў старажытных егіпецкіх захаваннях паказваюць людзей з рознымі фізічнымі характарыстыкамі. Антраполагі сцвярджаюць, што адрозненні паміж групамі часта вызначаюцца адпаведна наяўным або прыдуманым біялагічным асаблівасцям. Звычайна нармальным лічыцца свой уласны тып — янамамі называюць сябе “сапраўднымі людзьмі”, абарыгены паўднёва-заходняй Аўстраліі лічаць сябе “народам” у адрозненне ад іншых. Паняцце расы, або класіфікацыя паводле фізічных прыкмет, мае універсальны характар, таксама як і памылковае ўяўленне, што фізічныя рысы, якія леглі ў аснову класіфікацыі, сведчаць пра адрозненні ў паводзінах або інтэлекце.
Па меры распаўсюджвання еўрапейскай цывілізацыі па зямлі раса стала прадметам сістэматычнага навуковага разгляду. Гэтая тэма набыла актуальнасць з таго моманту, калі еўрапейцы сутыкнуліся з людзьмі, настолькі непадобнымі да іх, што ўзнікалі сумненні аб прыналежнасці гэтых істот да чалавечага роду. Паводле разнастайнасці наяўных фізічных адрозненняў еўрапейцы выпрацавалі універсальную класіфікацыю. Карл Лінэй (1758-1759) падзяліў усё чалавецтва на чатыры расы: белых, жоўтых, неграў і індзейцаў. На каланіяльных землях, дзе пільна ставіліся да мяшаных шлюбаў, выпрацавана нават больш складаная класіфікацыя. Расавая класіфікацыя, якой карысталіся іспанцы ў сваіх амерыканскіх калоніях, увогуле дахбдзіла да крайнасці. Напрыклад, у XVIII ст. у Мексіцы
КНІГІ ОНЛАЙН
