КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
іспанцы стварылі 16 расавых катэгорый, заснаваных на ступені блізкасці паходжання да еўрапейцаў, неграў і індзейцаў [Мбгпег, 1967, с.58]. Як і ў выпадку з каланіяльнай Мексікай, такі падзел часта выкарыстоўваўся для вызначэння палітычнага, прававога і маёмаснага статуса чалавека. Увогуле класіфікацыя паводле ўзроўню развіцця была звычайнай з’явай. Філосаф Дэвід Х’юм сцвярджаў, што паколькі негры — адзіная раса, якая не стварыла вялікай цывілізацыі, то яны ‘ натуральна ніжэйшыя” за белых [Hume, 1748]. 3 часоў Х’юма еўрапейцы пераканаліся, што афрыканцамі былі створаны унікальныя цывілізацыі. Але і дагэтуль многія думаюць, што чалавецтва дзеліцца на некалькі расаў, якія адрозніваюцца паміж сабою не толькі сацыяльна і інтэлектуальна, але і фізіялагічна. Вызначэнне адноснага становішча людзей паводле гэтых адрозненняў называецца расізмам. Расізм у малых і вялікіх грамадствах істотна адрозніваецца. У першых ён прывівае пачуццё нянавісці або варожасці да чужых, да ўсіх, хто “не наш”. У другіх гэтае пачуццё існуе як міжгрупавое. Гэта натуральна, бо вялікія грамадствы больш разнастайныя этнічна і паводле паходжання людзей, чым мальгя. За апошнія гады біялагічнае разуменне расы было прызнана памылковым. Паміж усімі вядомымі ў свеце расамі не знойдзена ніякіх фундаментальных біялагічных адрозненняў, і прыналежнасць чалавека да той ці іншай расы не павінна быць істотным фактарам для існавання сацыяльных і культурных абмежаванняў. Тым не менш, паняцце расы застаецца вельмі важным сацыяльна-культурным феноменам. Раса як сімвал небіялагічных адрозненняў з’яўляецца адлюстраваннем культурных асаблівасцяў, розных рэлігійных вераванняў, эканамічнай няроўнасці і эксплуатацыі. Бразільскі антраполаг Вэрэна Марцінес-Альер адзначаў: “Напружанасць у грамадстве можа быць вынікам узаемадзеяння разнастайных фактараў і часта тлумачыцца наяўнасцю расавых адрозненняў:’ [Martinez-Alier, 1974, с.6]. Этнічная ідэнтычнасць У першыя дзесяцігоддзі пасля другой сусветнай вайны некаторыя сацыёлагі, натхнёныя верай у перспектыву хуткіх глабальных зменаў у грамадстве, палічылі, што расізм і этнічнасць перастануць быць важнымі пытаннямі для заходніх індустрыяльных дзяржаў і з улікам развіцця і урбанізацыі апошніх хутка ўвогуле перастануць існаваць. Аднак гэтыя прадказанні не збыліся. Менавіта для этніч- насці надышоў перыяд адраджэння. Шмат людзей, праякіх гаварылі, што яны згубілі пачуццё этнічнай самасвядомасці, з гонарам дэкларуюць сваю прыналежнасць да пэўных этнічных груп са сваімі адметнымі культурнымі традыцыямі. Як паказалі канфлікты ў Паўднёвай Афрыцы, Шры Ланка і Усходняй Еўропе, этнічнасць і сёння займае істотнае месца ў палітычным жыцці. Этнічная самасвядомасць выхоўваецца з самага дзяцінства, калі мы вучымся цаніць пэўныя культурныя традыцыі нашага грамадства. Мы набываем так званыя прымардыяльныя, або пачатковыя, прыхільнасці і ў выніку пачынаем цаніць менавіта гэты, а не іншы лад жыцця. Іншымі словамі, мы становімся этнацэнтрычнымі. Хоць карані нашай этнічнай свядомасці вынікаюць з сацыялізацыі ў раннім дзяцінстве і наяўных культурных традыцый, значэнне яе заўжды залежыць ад канкрэтнай сітуацыі. Напрыклад, адраджэнне этнічнасці ва Усходняй Еўропе, як відаць па барацьбе за палітычную незалежнасць ад існуючых “вялікіх” дзяржаў, гэта не проста адбітак адвечных прыхільнасцяў да пэўных культурных традыцый. Такія прыхільнасці важныя, але ў апошні час у гэтых краінах назіраюцца праявы этнічнай ваяўнічасці. У першую чаргу гэта рэакцыя на сучасныя палітычныя і эканамічныя ўмовы — такія, як калапс камуністычных рэжымаў і эканамічны распад. Заходнія краіны таксама сталі сведкамі росту этнічнай свядомасці людзей. Гэта відаць на прыкладзе карэннага насельніцтва ў такіх краінах, як ЗША, Канада і Аўстралія. Паводле перапісу насельніцтва Аўстраліі ў 1987 г., да абарыгенаў залічылі сябе 225 тысяч чалавек, а ў 1981 г. гэтая лічба складала тоЛЬкі 160 тысяч. Пакодьй прырост насельніцтва сярод абарыгенаў штогод складае толькі 3% , то чым можна растлумачыць такі паказчык? Адказ вельмі просты. У 1987 г. ў якасці агентаў па перапісе насельніцтва ўпершыню прымалі ўдзел самі абарыгены. Грамадскія ўстановы таксама адыгрываюць пэўную ролю ў этнічным самавызначэнні, ствараючы або захоўваючы яго там, дзе раней яно было слабым або неістотным. Узрастанне этнічнай свядомасці абарыгенаў адбываецца таксама і з прычыны дзейнасці сярод іх палітычных актывістаў. Яскравым прыкладам эфектыўнасці такой дзейнасці можа быць Тасманія, дзе большасць аўстралійцаў былі перакананы, што апошні з абарыгенаў памёр яшчэ ў XIX ст. Аднак усе апошнія гады тутэйшыя палітычныя дзеячы змагаліся за прызнанне мясцовых абарыгенаў, і ў Тасманіі людзі карэннага паходжання пачалі ў рэшце рэшт самавызначацца. Рост этнічнай свядомасці можа стацца вынікам навязаных этнічных катэгорый, а не натуральнага самавызначэння. Стварэнне такіх катэгорый — звычайная практыка дзяржаўных інстытутаў у сувязі, напрыклад, з каланіяльнай экспансіяй. Аўстралійскія абарыгены, у прыватнасці, не лічылі сябе абарыгенамі, пакуль еўрапейскія заваёўнікі не пачалі ставіцца да іх як да асобнай этнічнай групы. Аналагічным чынам каля 1870 г. пасля захопу незалежных да гэтага часу тэрыторый урад ЗША ўтварыў індзейскае племя мака, аб’яднаўшы шэраг самастойных дагэтуль паселішчаў. У такіх выпадках неабходны час, каб людзі, якіх залічылі да пэўнай групы, адчулі сваю адметнасць. 1 калі знешняга штуршка не будзе, то яны. магчыма, ніколі і не адчуюць яе. Этнічныя сімвалы Каб вылучыць пэўную этнічную групу, трэба разгледзець цэлы шэраг аспектаў і рысаў культуры. у якіх выяўляецца этнічная адметнасць. Тое, напрыклад, як людзі гавораць, што ядуць, з чаго будуюць свае дамы і як апранаюцца, — гэта прыкметы, паводле якіх вызначаюць прыналежнасць да асобных этнічных груп. Можа існаваць безліч сімвалаў, але толькі некаторыя з іх магчыма разглядаць як істотныя пры вызначэнні этнічнасці. Гэта асабліва відавочна, калі існуюць фізічныя адрозненні паміж народамі. На поўдні ЗША, напрыклад, чорнае насельніцтва валодае шэрагам адметных рысаў, але толькі лічаныя з іх з’яўляюцца універсальнымі. Істотная асаблівасць — толькі колер скуры. Успрыняцце этнічных сімвалаў істотна адрозніваецца не толькі сярод розных груп, але нават у межах адной этнічнай групы. He ўсе белыя на поўдні ЗША маюць аднолькавыя погляды наконт этнічнай самабытнасці чарнаскурых, ды і сярод апошніх няма адзінства ў гэтым пытанні. У той час як бяднейшыя негры могуць успрымаць пэўныя віды ежы і ўзоры паводзін сярод сваякоў як частку сваёй культуры, як адзнаку таго, што яны з’яўляюцца неграмі, то іх супляменнікі, якія імкнуцца неяк вызначыцца ў грамадстве, могуць лічыць інакш. Апошнія захочуць хутчэй атаясаміць сябе з пануючай культурай белых і, такім чынам, змогуць засвоіць яе характэрныя рысы. Выкарыстанне этнічных сімвалаў у некаторай ступені залежыць ад лініі паводзін пэўнай асобы ў канкрэтных абставінах. Успрыманне характэрных рысаў пануючай культуры — частка працэсу акультурацыі, калі носьбіты адной культуры засвойваіоць асаблівасці другой у працэсе культурнага кантакту і далучэння да большай сістэмы. Развіццё этнічнага сімвалізму звязана з намаганнямі сутнасна размежаваць этнічныя групы. Гэта асабліва важна ва ўмовах нацыянальнай інтэграцыі — далучэння некалі адносна аўтаномных і самабытных этнасаў да пэўнай грамадскай структуры. Напрыклад, калі майя, якія размаўляюць на мове кекчы і мопан і насяляюць зараз паўднёвую частку Беліза, прыехалі сюды з Гватэмалы ў канцы XIX — пачатку XX ст., яны мала кантактавалі з іншымі этнічнымі групамі Беліза — гарыфунамі, крэоламі, белымі, кітайцамі і г. д. Пасля другой сусветнай вайны сітуацыя істотна змянілася: кекчы і мопаны сталі часткай шматэтнічнага белізскага грамадства [Howard, 1980], У выніку яны мусілі свядома мацаваць сваю этнічную еднасць — стварыць ідэальны вобраз таго, што азначае быць мопанмайя або кекчы-майя. Яны таксама выпрацавалі свядомыя ўяўленні і адносна іншых этнічных груп. У гэтых уяўленнях, вядомых як “асноўныя каштоўнасныя арыентацыі” [Barth, 1969, c.14], майя паўстаюць працавітымі і сумленнымі ў адрозненне ад “лянівых” крэолаў і гарыфунаў і “хітрых”, “крывадушных” усходніх індзейпаў і кітайцаў. Такім чынам падкрэслівалася сацыяльна-культурная аднароднасць майя і затушоўваліся адрозненні паміж імі. 3 агульнага ўяўлення аб тым, якім павінен быць гарод майя, і вынікаюць спецыфічныя сімвалы мопанаў і кекчаў. Такімі сімваламі маглі быць рэчы, сацыяльныя інстытуты або звычаі, якія яны ўспрымалі як галоўныя ў сваім ладзе жыцця і грамадскай структуры сваёй абшчыны. Вырошчванне маісу і чорнай фасолі, практыка ўзаемнага падзелу працы, адметная вопратка і ўжыванне пэўных відаў ежы — усё гэта перадавалася з пакалення ў пакаленне. Саламяная хата будавалася выключна як сімвал адметнасці майя у адрозненне ад дамоў драўляных або цагляных, з бляшанымі дахамі, папулярных сярод немайя. Тэхналогія будаўніцтва саламяных хацін традыцыйна ўключала ў сябе ўзаемны падзел працы і выкарыстанне мясцовых будаўнічых матэрыялаў, у той час як іншыя дамы будаваліся наёмнымі рабочымі і з матэрыялаў, якія даводзілася завозіць. Калі б цагляны дом пабудаваў для сябе хто-небудзь з майя, то іншыя члены абшчыны зразумелі б гэта як імкненне выхваліцца сваім багаццем і сацыяльнай перавагай. Вось чаму большасць з майя асуджае тых, хто будуе такія дамы. Пад уплывам імклівых грамадскіх зменаў у паўднёвым Белізе за апошнія гады выкарыстанне этнічных сімвалаў у майя пайшло на спад. Адзенне зараз ужо амаль не з’яўляецца этнічнай прыкметай. бо і мужчыны больш не носяць адметнай вопраткі, і ўсё менш і менш жанчын могуць дазволіць сабе насіць традыцыйныя строі. Этнічныя дачыненні Этнічная ідэнтычнасць — гэта ў першую чаргу вынік узаемадзеяння прадстаўнікоў сацыяльных груп, якія ўспрымаюць сябе як адрозныя. Пры адсутнасці такога ўзаемадзеяння, што мае месца ў дробных адасобленых грамадствах, этнічная самасвядомасць застаецца няразвітай. Для тых, хто жыве ў буйных грамадствах, адчуваць сваю адметнасць часта бывае надзвычай важным. Ва ўмовах урбанізацыі чалавек асабліва часта сутыкаецца з людзьмі рознага паходжання — на працы, у крамах, пры іншых штодзённых занятках. Наяўнасць у яго пачуцця ўласнай адметнасці залежыць ад фактараў, якія садзейнічаюць або захаванню межаў — падтрыманню этнічнай адрознасці паміж групамі, або асіміляцыі — працэсу сцірання гэтай адрознасці. Сярод гэтых фактараў — пэўныя ўзоры шлюбаў, мадэлі працоўнай спецыялізацыі, дэмаграфія і палітыка.