КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
жэння Японіі ў другой сусветнай вайне і ў выніку далейшых змен у сістэме стратыфікацыі ў краіне. . Колькасць багоў, якім пакланяюцца ў розных рэлігійных сістэмах, можа шырока вар’іравацца. Некаторыя рэлігіі, як і хрысціянства, маюць толькі аднаго бога. Гэта рэлігіі монатэістычныя У політэістычных рэлігіях (напрыклад, у індусаў) колькасць багоў можа быць амаль бязмежнай, а можа існаваць і адносна нешматлікая іерархія бостваў. Монатэізм, як правіла, абумоўлены развіццём сістэмы сацыяльнай стратыфікацыі і з’яўленнем буйнамаштабных грамадстваў; найважнейшым выключэннем тут з’яўляецца Індыя. Томпсан [Thompson, 1970] паказвае, напрыклад, як падчас класічнага перыяду вялікае значэнне набыў бог народа майя Ітцам Ha, а іншыя багі яму падпарадкоўваліся або пераходзілі ў адну з яго шматлікіх праяў. Гэты працэс суадносіўся з уздымам арыстакратычных кланаў народа майя. Але калі Lx улада пачала слабець, тое ж самае адбылося і з богам Ітцам Ha. I тады зноў з’яўляецца політэізм з яго разнастайнасцю і эгалітарызмам. У большасці рэлігійных традыцый бог або багі выступаюць як творцы: яны ствараюць сусвет, жыццё і існуючы ў свеце парадак. Галоўным у абрадах і вераваннях аўстралійскіх абарыгенаў застаецца акт стварэння свету міфічнымі істотамі краіны Мройнага Часу. Але іншыя традыцыі могуць абмінаць момант тварэння як відавочны: яны падкрэсліваюць пазнейшую дзейнасць багоў. У некаторых рэлігіях прысутнічае таксама вера ва ўсемагутнага і ўсёведнага Бога, які стварыў сусвет, а пасля адышоў на другі план, пакінуўшы кіраваць ім меншых бостваў. Такі бог называецца otiose (бяздзейны, гультаяваты), і ні да якіх практычных мэтаў ён непрыдатны. Бяздзейныя боствы рэдка займаюць важнае месца ў пакланенні і рытуале. Племя ігба ў Нігерыі верыць у такога бога — Чуку, але ён не мае ні святароў, ні алтароў (у адрозненне ад іншых багоў племені, якія лічацца важнымі ўдзельнікамі ўсіх чалавечых спраў). Да Чуку звяртаюцца толькі пры вялікіх няшчасцях, але нават тады ад яго не вельмі чакаюць карысці. У політэістычных рэлігіях часта прысутнічаюць адносна спецыялізаваныя боствы, якіх часам называюць атрыбутыўнымі багамі. Так, у дакалумбавыя часы далінныя майя вылучалі багоў гандлю, багоў палявання і рыбалоўства, багоў пчаляроў, бога бальчэ (пераброджанага рытуальнага пітва), багоў лекарства і лекараў, багоў вайны, багоў паэзіі і музыкі, бога татуіроўкі, бога гульцоў у мяч, бога агню і бога народзін — і гэта яшчэ далёка нё ўсе. Такая бюракратызацыя звышнатуральнага ў значнай ступені абумоўлена секулярнай спецыялізацыяй у грамадстве. За асабліва важныя віды дзейнасці могуць адказваць некалькі спецыялізаваных багоў: так, старажытныя рымляне мелі трох асобных багоў раллі, бо палеткі араліся тройчы. У той жа час адзін бог можа адказваць за некалькі менш важных відаў дзейнасці. Часам такія віды дзейнасці могуць увогуле належаць да кампетэнцыі пэўнага абагульненага боства або зусім абыходзіцца без нябеснага апекуна. Меншыя існасці Нарэшце, шмат у якіх рэлігіях існуе шэраг боскіх або напаўбоскіх існасцяў меншай тэалагічнай значнасці. У Заходняй Еўропе гэта гномы, эльфы, феі і г.д. Народнасць кекчы з поўдня Беліза напаўняе лясы мноствам напаўбоскіх насельнікаў. Адзін з іх — чыэль. Ён жыве ў пячорах і дакалумбаўскіх руінах. Лад жыцця ў яго амаль што чалавечы, і пры нагодзе ён наведвае людскія паселішчы. Ёсць яшчэ Кстабай, якая трасе грудзьмі перад хлопцамі, каб завабіць іх у лес і зачараваць. Г’этая істота мае і мужчынс кага адпаведніка. Многім рэлігіям знаёмы такі персанаж, як трыкстэр (ашуканец). Гэта напаўбоская істота, якая можа выступаць заснавальнікам культурных звычаяў пэўнай групы, але, як правіла, не мае дачынення да чалавечага дабрабыту. Адзін з найбольш знаных ашуканцаў у абарыгенаў Паўночнай Амерыкі — кайёт: “Ён украў у духаў сонца, месяц і зоры, але не ведаў, што з імі рабіць, дык павесіў іх у небе” [Malefijt, 1968, с. 161], РЭЛІГІЙНЫЯ ПАВОДЗІНЫ I СВЯДОМАСЦЬ Рэлігійныя вераванні не проста дэкларуюцца. 1х падача павінна ўздзейнічаць на пачуцці. Рэлігійныя дзеячы (пра іх больш падрабязна будзе гаварыцца ніжэй) імкнуцца да таго, каб чалавечая свядомасць грунтавалася на складанай, з мноствам вымярэнняў канцэпцыі будовы сусвету і месца чалавека ў ім. Канкрэтныя мэты і сродкі рэлігійных звычаяў могуць вар’іравацца ў залежнасці ад асяроддзя, але большасць з іх маюць агульныя рысы. Адасабленне сакральнага ад секулярнага Важным аспектам рэлігійнага светапогляду з’яўляецца падзел свету на секулярны і сакральны — прызнанне дзвюх адносна адасобленых сфер, са сваімі асаблівасцямі і атрыбутыкай. Абарыгены Заходняй пустыні ў Аўстраліі вызначаюць некаторыя ўчынкі, вера- ванні і звязаныя з імі прадметы як “таямніча-святыя”, дазволеныя толькі для ініцыіраваных мужчын і жанчын, бо яны цесна звязаны з Мройным Часам і таму вельмі небяспечныя. Пакаранне за непаслухмянасць ірадыцыйна было суровым, часам наваг смяротным. У большасці сучасных хрысціянскіх канфесій ідэалагічная і эмацыйная мяжа паміж сакральным і секулярным не такая выразная, але ўсё ж яна існуе. Адасабленне сакральнага часта суадносіцца з ідэяй выключнасці: увайсці ў яго сферу патрапіць не кожны. Для гэтага чалавек павінен мець надзвычайныя ўласцівасці. Мала каму з выбраных, напрыклад, дазваляецца прысутнічаць пры народзінах; магчыма патрабаванне і пэўнай ініцыяцыі, як у хрысціянскім абрадзе хрышчэння. Неабходна ведаць эзатэрычную мову, абрады і сімвалы, якім можна навучыцца толькі ад тых, хто ўжо прайшоў ініцыяцыю. Адасобленасць сакральнага падкрэсліваецца і тым, як азначаецца пераход з секулярнай сферы ў сакральную. Часта сустракаюцца пэўныя формы ачышчэння — ад мыцця і апранання святочнага строю да ўстрымання ад сексуальных зносін і посту. Азначаць пераход да сферы сакральнага могуць і іншыя абрады, такія, як укленчванне, малітвы і жагнанне. Рытуал Іншая агулызая рыса рэлігійных паводзін — гэта іх кансерватыўнасць і паўтаральнасць. У кожнай традыцыі рэлігійныя дзеянні звычайна бываюць стандартнымі. Хоць у каталіцкай імшы або аўстралійскай цырымоніі гунабібі могуць быць і варыянты, але штораз асноўная схема абраду застаецца той самай. Яшчэ большай кансерватыўнасцю вызначаюцца рытуалы — надзвычай стэрэатыпныя, звыклыя і рэгулярныя дзеянні, якія адбываюцца ў пэўны час і ў пэўным месцы. Гэткая нязменнасць стварае пачуццё бяспекі і стабільнасці. Удзельнікі рытуалу ведаюць, што адбываецца цяпер і што адбудзецца потым. Рэлігійныя абрады пацвярджаюць асноўныя прынцыпы сусветнага парадку ў трактоўцы пэўнай рэлігійнай традыцыі. Паўтаральныя спевы, музычныя тэмы і выслоўі таксама спрыяюць лепшаму замацаванню рэлігійных канцэпцый ў свядомасці чалавека. Змененыя станы свядомасці Для некаторых рэлігій характэрна існаванне звычаяў, якія маюць на мэце давесці чалавека да пагранічнага псіхічнага стану, часа.м нават да трансу. У такім стане чалавек набывае надзвычайны досвед або бачыць прывіды, якія ўмацоўваюць яго веру ў рэальнасць звышнатуральнага. Дасягнуць такога стану магчыма праз пост, бізаванне, беспачуццёвасць, дыхальныя практыкаванні, медытацыю, рытуальныя танцы і г.д. У некаторыя тыбецкія практыкі ёгі ўваходзіць дэкламацыя мантраў — слоў або гукаў, якія выклікаюць амаль што гіпнатычны эфект. 3 дапамогай мантраў, звяртаючыся да пэўнага боства, чалавек імкнецца выйсці за межы сваёй свядомасці і ўвайсці з ім у кантакт. Вернікі культу вуду на Гаіці дасягаюць трансападобнага стану праз бой бубнаў і скокі на своеасаблівых сходках. Такі стан свядомасці — з’ява зусім не рэдкая; ён характэрны для пэўнай культуры, адпавядае яе нормам і адлюстроўвае яе тэндэнцыі. Старадаўні і шырока распаўсюджаны сродак дасягнення транспадобнага стану — ужыванне наркотыкаў [Furst, 1972; Harner, 1973; Schultes and Hoffman, 1979]. Шмату якіх рэлігіях выкарыстоўваюцца адносна мяккія наркотыкі, такія, як алкаголь, тытунь і марыхуана. Растафарыйцы ўжываюць марыхуану для сімвалічных мэтаў і для таго, каб выйсці за межы свядомасці. Яе ўжыванне яны апраўдваюць спасылкамі на Біблію: “I будзеш жывіцца травою польнаю” [Быццё, 3:18|. У іншых рэлігіях чалавек набліжаецца да звышнату* ральнага з дапамогай нашмат мацнейшых галюцынагенаў. Сібірскія шаманы, каб далучыцца да сакральнага, ужываюць галюцынагенны грыб Amanita mascaria. Так яны дасягаюць трансу, пры якім, паводле іх веры, душа часова пакідае цела. Некаторыя навукоўцы лічаць, што вера ў існаванне душы і духаў магла ўзнікнуць у выніку галюцынатарных “палётаў душы”, выкліканых наркотыкамі. Згодна з Горданам Уасанам [Wasson, 1972], у рэлігійных сістэмах Еўразіі і Новага Свету шмат агульнага з шаманістычнай традыцыяй Сібіры, дзе ўжываецца грыб Amanita. У рэлігіях карэнных народаў паўночнай Мексікі і поўдня Злучаных Штатаў Амерыкі важнае месца займае яшчэ адзін галюцынаген — пейётль [Myerhoff, 1974], Выкарыстанне наркотыкаў у рэлігійных рытуалах суадносіцца са шматлікімі фактарамі, абумоўленымі пэўнай арганізацыяй грамадства і асаблівасцямі навакольнага асяроддзя. Самы відавочны з іх — даступнасць адпаведных раслін (Schultes, 1963, с. 147]. У Новым Свеце шырокае ўжыванне галюцынагенных раслін распаўсюджана яшчэ і таму, што растуць яны там у незвычайнай колькасці. Туды, дзе яны не растуць, іх можна прывезці з іншых мясцін дзеля гандлю. Выкарыстанне наркатычных раслін абумоўлена і сацыяльнымі варункамі. Яно шырока распаўсюджана ў эгалітарных грамадт ствах з шаманскай традыцыяй. Пры росце сацыяльнай няроўнасці выкарыстанне галюцынагенаў значна абмяжоўваецца. У адрозненне ад гамагенных супольнасцяў мексіканскіх індзейцаў, дзе галюцы- нагены вельмі распаўсюджаны, у дыферэнцыраваных ацтэкаў дакалумбавай пары іх ужывала толькі нешматлікая эліта. Шырокае ўжыванне наркотыкаў для рэлігійных мэтаў захавалася толькі там, дзе не было дзяржаўных рэлігій. Яно пагражала дэманапалізацыяй сакральнай ісціны, а дзяржаўныя інстытуты якраз і грунтаваліся на яе манапалізацыі. Зараз ужыванню наркотыкаў для рэлігійных мэтаў актыўна перашкаджаюць свецкія ўлады. Так, у ЗША і Канадзе ўзнік канфлікт паміж індзейцамі — вернікамі так званага культу пейётля — і ўладамі, якія абвясцілі яго ўжыванне незаконным [Aberle, 1966].