КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Хіліястычныя рухі Пры аслабленні або разбурэнні старога грамадскага ладу, у перыяды ўціску і сацыяльных хваляванняў нярэдка ўзнікаюць так званыя хіліястычныя рэлігійныя рухі. Хіліястычныя рухі (часам іх называюць натывістычнымі, або адраджэнцкімі) прадказваюць надыход царства божага на зямлі праз умяшанне звышнатуральных сілаў. Гэтыя рэлігіі ўзнікаюць ад расчаравання і адчаю. Яны імкнуцца вырваць людзей з безнадзейнай на выгляд сітуацыі, абяцаючы залаты век (millennium) — перыяд поўнага шчасця, росквіту і добрага ўрадавання. Хіліясты прадказваюць кардынальныя змены ў грамадскім ладзе, хоць, вядома, іх погляды абмежаваны навакольным сацыяльна-культурным асяроддзем. Як паказаў Кэнэльм Бэрыдж, асноўная тэма хіліястычнай ідэалогіі — маральнае адраджэнне і выхаванне новага чалавека [Burridge, 1969, с. 141], Гэтыя ідэі часта ўвасабляюцца ў месіі або прароку — у такіх постацях, як Хайле Селасіе, Ісус ці Буда. Ідэалагічныя каштоўнасці хіліястычных рухаў вар’іруюцца ў залежнасці ад змены абставін і культурных традыцый. Так, напрыклад, растафарыйцы — разнавіднасць афра-амерыканскага хіліястычнага руху — абяцаюць цемнаскурым з надыходам залатога веку, калі “Белы Чалавек” уцячэ з Вавілона (г. зн. Ямайкі), вяртанне ў Афрыку і іх панаванне там. У амерыканскіх індзейцаў вядомы хіліястычныя рухі, звязаныя з Танцам Духаў [Mooney, 1965], Яны ўзніклі сярод індзейцаў Вялікіх Раўнін пасля іх няўдалых спроб спыніць экспансію белых са зброяй у руках. Пазней яны пашырыліся на індзейскія супольнасці ў Невадзе, Каліфорніі і дзе-нідзе яшчэ на Захадзе Амерыкі. У цэнтры іх іцэалогіі — вера ў тое, што нябожчыкі ўваскрэснуць і абвесцяць світанак новай эры. Згодна з некаторымі версіямі прыхільнікаў гэтага руху, зямля расступіцца і паглыне ўсіх белых, а іх маёмасць застанецца вернікам-індзейцам, якія і будуць цешыцца залатым векам, усталяваным Вялікім Духам. У Меланезіі хіліястычныя рухі набылі форму карга-культаў. К.аланізуючы Ціхі акіян, еўрапейцы пазбавілі меланезійцаў самакіравання і аўтаноміі і не апраўдалі спадзяванняў тутэйшага насельніцтва, якое чакала, што белыя падзеляцца з імі сваім багаццем і ўладай. На гэтай глебе ўзніклі культы, у якіх догмат хрысціянскіх місіянераў аб другім прышэсці Хрыста і тысячагадовым залатым веку спалучыўся з меланезійскімі міфамі, паводле якіх продкі павінны ператварыцца ў волатаў, а нябожчыкі — уваскрэснуць. Продкі прыплывуць параходамі ці прыляцяць самалётамі і прывязуць з сабой еўрапейскія тавары (“карга”). Пасля гэтага сацыяльны лад пачне змяняцца, і надыдзе залаты век: вышэйшыя стануць ніжэйшымі і наадварот. Звычайна рэлігійная дзейнасць прыхільнікаў хіліястычнага руху звязана са свецкай палітычнай дзейнасцю. Pyx Maasina Rule, які пачаўся на Саламонавых астравах у 40-х гадах XX ст., знаходзіўся пад моцным уплывам хрысціянства, але, па сутнасці, быў своеасаблівай формай пратэсту супраць нізкіх заробкаў, расізму і бры- танскага каланіяльнага панавання. Спадзяванне на “карга” прысутнічала ад самага пачатку існавання руху, але “толькі ў апошнія гады, калі паглыбілася расчараванне ў паляпшэнні становішча, такія ідэі сталі прамаўляцца ўголас” [Laracy, 1983, с. 33], I сапраўды, ранейшыя даследаванні падкрэслівалі хіліястычны і рэлігійны аспекты Maasina Rule, а ў апошнія гады навукоўцы засяродзілі сваю ўвагу на яго ролі ў барацьбе за незалежнасць Саламонавых астравоў, здабытую ў 1978 г. Хіліястычныя рухі — з’ява не толькі мінулага. Карга-культы і зараз шырока распаўсюджаны ў многіх частках Меланезіі — напрыклад, на востраве Бугенвіль на ўсходзе Папуа Новая Гвінея. У канцы 60-х гадоў пачаліся перамовы з мясцовымі землеўладальнікамі аб адкрыцці ў Пангуна вялікіх шахтаў медзі і золата. Гэтыя шахты сталі асноўнай крыніцай прыбыткаў для цэнтральнага і правінцыйных урадаў, а на Бугенвілі разгарнулася шырокая палітычная агітацыя. Наступны віток спрэчак быў звязаны з размеркаваннем прыбыткаў ад шахтаў, наплывам рабочай сілы з-за межаў вострава і экалагічнымі праблемамі. Гэтыя праблемы і паўплывалі на стварэнне карга-культу — “50 toea people”, прыхільнікі якога выступілі супраць чужых эканамічных інтарэсаў, гарадскога жыцця, шлюбаў з чужынцамі, афіцыйнай царквы і цэнтральнага ўрада. У сярэдзіне 1989 г. вернікі культу на чале з палітычным актывістам Фрэнсісам Она пачалі напады на шахты і шахцёраў. Гэтыя гвалтоўныя дзеянні прымусілі ўрад абвясціць надзвычайнае становішча і ўвесці войска. Вернікі былі перакананыя, што адужалі б нават рэгулярную армію, бо на іх баку выступілі б продкі са сваёй “чорнай сілай” |Howard, 1991-b]. Рэлігія і рэвалюцыя У асноўных рэлігіях буйных грамадстваў, такіх, як хрысціянства, іслам і будызм, ёсць шмат двухсэнсоўных і супярэчлівых момантаў, якія можна трактаваць па-рознаму. Адна і тая ж рэлігійная традыцыя можа падтрымліваць інтарэсы і захавальнікаў статус-кво, і рэфарматараў. Асабліва яскрава праяўляецца гэта ў перыяды рэвалюцыйных уздымаў. У любой рэвалюцыйнай сітуацыі шмат рэлігійных лідэраў выступаюць супраць магчымых грамадскіх змен. Рэвалюцыянеры звычайна выкрываюць такія кансерватыўныя тэндэнцыі: марксісты, напрыклад, абвясцілі рэлігію “опіумам для народа”. У часы Французскай рэвалюцыі яе ідэолагі моцна крытыкавалі царкоўную іерархію, якую яны атаясамлівалі з арыстакратыяй, і праводзілі канфіскацыю царкоўнай маёмасці. Аналагічныя падзеі адбываліся на пачатку XX ст. падчас рэвалюцый у Мексіцы і Расіі. Аднак рэлігійныя лідэры і ідэалогіі могуць таксама актыўна падтрымліваць рэвалюцыйны працэс. Так было ў Еўропе, калі ў XVI ст. нямецкі радыкальны клір далучыўся да Сялянскага паўстання, або падчас англійскай Грамадзянскай вайны ў XVII ст. Хрысціянскія святары актыўна ўдзельнічалі і ў войнах супраць еўрапейскага каланіяльнага панавання ў Паўночнай і Паўднёвай Амерыцы ў канцы XVIII — пачатку XIX ст. А калі ў гэтых грамадствах перамаглі сацыяльныя сілы, на чыім баку выступілі рэлігійныя ідэолагі, то апошнія сталі выконваць кансерватыўную ролю, падтрымліваючы новы парадак. Хоць на пачатку XX ст. рэвалюцыйныя рухі варожа ставіліся да рэлігіі, у апошнія дзесяцігоддзі сітуацыя змянілася. Два асноўныя прыклады гэтага — каталіцкая тэалогія вызвалення і ісламскі сацыялізм. Ісламскі сацыялізм спрабуе дамагчыся сацыяльнай справядлівасці на падставе законаў ісламу. У паасобных нацыянальных асяроддзях ён набывае разнастайныя формы, прынамсі, згадаем іранскую, звязаную з рэвалюцыянерамі-шыітамі [Munson, 1989], або лівійскую на чале з палкоўнікам Муамарам Эль Кадафі [First, 1975], Згодна з тэалогіяй вызвалення, паднявольныя народы мусяць пазбаўляцца ад пануючай сацыяльнай і эканамічнай несправядлівасці палітычным і нават рэвалюцыйным шляхам [Ogden, 1981, с. 131], Тэалогія вызвалення паўстала ў 60-я гады пад уплывам рэформаў папы Яна XXIII і стала важнай сілай і прадметам дыскусій па ўсім трэцім свеце. У Цэнтральнай Амерыцы, напрыклад, выдатнымі тэолагамі вызвалення былі арцыбіскуп Оскар Рамэра (забіты ў 1980 г.) і Эрнэста Кардэналь (міністр культуры сандынісцкага ўрада Нікарагуа). I ў ісламскім сацыялізме, і ў тэалогіі вызвалення тыя рэлігіі, на якіх грунтуецца культурная спадчына народа, у перыяды рэвалюцыйных зрухаў сталі выступаць як фактары радыкалізацыі. Hi іслам, ні каталіцтва нельга разглядаць як непасрэдныя каталізатары рэвалюцыі, але яны садзейнічалі вызначэнню напрамку рэвалюцыйных працэсаў. КАРОТКІ ЗМЕСТ Рэлігіі, якія прызнаюць існаванне звышнатуральных сіл або істот і грунтуюцца на містычным успрыманні космасу, могуць быць прадметам аналізу на прыземленым антрапалагічным узроўні. Далучэнне да пэўнай сістэмы вераванняў часткова тлумачыцца мясцовы- мі сацыяльнымі, гістарычнымі і экалагічнымі фактарамі. На індывідуальным узроўні выбар рэлігіі абмяжоўваецца асабістымі абставінамі. Форма рэлігіі любога грамадства суадносіцца з яго адаптацыйнай стратэгіяй: рэлігійныя паводзіны і вераванні мяняюцца разам з ёю. Асноўныя элементы рэлігіі ўвасабляюцца ў сімвалах. Напрыклад, сімвалічнае значэнне часта набывае пэўная манера насіць валасы. У татэмічным светапоглядзе прыродныя з’явы разглядаюцца ў цеснай сувязі з людзьмі. Міфы, або сакральныя гісторыі, таксама аб’ядноўваюць звышнатуральнае са свецкім. Яны могуць быць гістарычнымі легендамі, апраўданнем існуючага сацыяльнага ладу або, наадварот, спробай вырашыць асноўныя пытанні чалавецтва з пункту гледжання пэўнага грамадства. Глыбока аналізуючы міфы, мы бачым, як дзейнічае грамадскі парадак і як пераадольваюцца яго супярэчнасці. Яшчэ адзін тыповы сродак сімвалічнага выяўлення рэлігіі — мастацтва. Яно адлюстроўвае або інтэрпрэтуе ісютныя аспекты рэальнасці праз эстэтычныя вобразы. У большасці дробных грамадстваў і ў шмат якіх буйных мастацтва традыцыйна бывае рэлігійным. Пры ўзнікненні капіталізму і ўсталяванні сучаснай сусветнай сістэмы мастацтва ўсё больш секулярызуецна. Рэлігійныя ірадыцыі заснаваны на веры ў звышнатуральныя істоты, або існасці. Такія звышнатуральныя сыы прызнаюцца ўсімі рэлігійнымі вераваннямі, што падзяляюцца на аніматызм — веру ў існаванне мноства духаў, якія жывуць у жывёлінах ці мясцінах або проста блукаюць па зямлі, і анімізм — веру ў аднаго ці шмат багоў, звышнатуральных істот, надзеленых індывідуальнасцю і адметнымі атрыбутамі, якім пакланяюцца з прычыны іх уладарання над прыродай і чалавечым лёсам. Вера ў існаванне адзінага бога называецца монатэізмам, у існаванне мноства багоў — політэіз.мам. Спосаб падачы рэлігійных вераванняў разлічаны на моцнае эмацыйнае ўздзеянне. Абрады ўмацоўваюць адчуванне адасобленасці сакральнага ад секулярнага; у рытуалах паўтараюцца асноўныя элементы пэўнай сістэмы вераванняў. Часам людзі шукаюць звышнатуральнага досведу праз змененыя станы свядомасці Галюцынагены часцей за ўсё ўжываюцца ў эгалітарных грамадствах, дзе сакральныя ісціны даступныя не толькі для выбраных. Асобы, якія спецыялізуюцца на кантактах з духоўным светам у стане трансу, называюцца шаманамі. У невялікіх супольнасцях захавальнікі рэлігійных законаў і выканаўцы рытуалаў звычайна займаюцца гэтым не на прафесійнай аснове. Толькі буйныя грамадствы са значны.м падзелам працы могуць дазволіць сабе мець прафесійных святароў. Захавальнікі закону бываюць кансерватыўнымі