КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Шаманы ці чараўнікі, якія займаюцца лекаваннем, часам атрымліваюць лекарскі досвед праз сны, у якіх яны бачаць незямныя істоты. У многіх сістэмах існуе перыяд вучнёўства — часам каля некалькіх гадоў. Навучанне звычайна завяршаецца абрадам пераходу. Эрык Томпсан апісвае навучанне і ініцыяцыю лекара індзейцаў майя з паўднёвага Беліза: “Настаўнік на месяц перабіраецца з вучнем у лясную хаціну, каб за імі не падслухоўвалі. За гэты перыяд вучань даведваецца ад настаўніка пра ўсе малітвы і дзеянні, якімі выклікаюцца і лечацца хваробы. У канцы гэтага перыяду настаўнік пасылае вучня на сустрэчу з боствам Кісін. Кісін прымае аблічча вялікай змяі, якая завецца Очкан. Яна вельмі вялікая, неатрутная і з вялікім зіхоткім вокам. Калі вучань сустракаецца з Очкан твар у твар, яна ўстае на хвост дыбкі, набліжаецца да яго ўшчыльную і ўкладае вучню ў рот свой язык. Такім чынам боства перадае вучню апошнія таямніцы чарадзейства” [Thompson, 1930, с.68-69]. Хоць гэткая працэдура можа выглядаць больш драматычна, чым заканчэнне заходняй медычнай школы, вынік такі ж самы: захавальнікі прафесійных сакрэтаў пацвярджаюць правамоцнасць лекара. Магчымасць працягваць працу залежыць найбольш ад рэпутацыі лекара. Звычайна ён мусіць мець добрую славу, хоць у любой сістэме прафесійныя памылкі могуць прыкрывацца добра пастаўленай рэкламай. Уменне знайсці падыход да хворага — таксама важная ўласцівасць лекара, і рэгламентуецца яна адпаведнымі нормамі. Аднак паспяховая лекарская дзейнасць мае і свае адмоўныя бакі. Інуіц- каму шаману гэтак жа, як і заходняму хірургу, пагражаюць варожыя захады, выкліканыя зайздрасцю або незадаволенасцю іх празмерным багаццем ці ўладай. Акрамя саміх лекараў, у сістэму аховы здароўя ўваходзяць іх памочнікі. На Захадзе гэта медыцынскія сёстры, санітаркі і розныя адміністратары, у бедных краінах лекар можа паклікаць на дапамогу вучня або любога, хто трапіцца пад руку. У азандэ ў лік памагатых уваходзяць музыкі і спевакі, якія акампануюць лекару пры лячэнні. Пацыент, без якога не абыходзіцца ніводная сістэма аховы здароўя, таксама павінен паводзіць сябе згодна з адпаведнымі нормамі. Любая сістэма аховы здароўя залежыць ад узаемадзеяння паміж пацыентам і тымі, хто адказвае за яго лячэнне. Гэтае ўзаемадзеянне грунтуецца на веры ў лекара, у яго ўменне ставіць дыягназ і лячыць хваробу і на ўзаемнай згодзе наконт таго, як гэта мае адбыцца. Гэта асабліва важна, калі пацыент і лекар паходзяць з розных соцыякультурных сфераў і ім цяжка паразумецца. У племені бамвана-кхоса на поўдні Афрыкі знахар пачынае кансультацыю з інтуітыўных здагадак адносна хваробы: “Ад яго не чакаюць апытання пацыента ці яго сваякоў, каб высветліць “гісторыю хваробы”. Наадварот, гэта ён павінен адказваць на ўсе пытанні пра пацыента і прычыны яго хваробы” [Jansen, 1973, с.43]. Калі пацыент з гэтага племені чуе ад заходняга лекара пытанне “Што з вамі?”, ён звычайна бянтэжыцца: на такія пытанні павінен адказваць сам лекар, а не пацыент. У сучасных грамадствах у сістэму аховы здароўя ўваходзіць папулярызацыя ведаў аб іх прыродзе і метадах лячэння. Для гэтага выкарыстоўваюцца дыспансеры, асветніцкія праграмы і рэкламныя кампаніі. Каб эфектыўна ўздзейнічаць на адрасатаў, павінны ўлічвацца асаблівасці іх культуры. Так, у кампаніі супраць пашырэння СНІДу працаўнікі грамадскай аховы здароўя павінны ўлічваць агульнае стаўленне публікі да сексу і правілы прыстойнасці, прынятыя ў гэтым грамадстве. Падчас адной шведскай кампаніі супрапь СНІДу жанчына ў бікіні ездзіла ў “аўтобусе кахання”, раздаючы брашуры, майкі з лозунгамі і прэзерватывы. Такі падыход, напэўна, шакіраваў бы людзей шмат якіх іншых культур. Ва Угандзе святары і нават сам прэзідэнт спрабавалі змагацца з эпідэміяй, заклікаючы людзей абмяжоўваць колькасць сваіх сексуальных партнёраў. А ў анты-СНІДаўскай рэкламе для аўстралійскіх абарыгенаў выкарыстоўваўся такі дыялог: “Што такое СНІД? Гэта такая хвароба белых людзей?” Адказ: “ СНІД — такі ж забойца, як і сіфіліс: гэта венерычная хвароба. Як ты на яе захварэў, то памрэш”. Кошт аховы здароўя Паколькі заходняя медыцына асноўную ўвагу надавала распрацоўцы цудадзейных лекаў, то ў апошнія 20-30 гадоў на першы план усё больш выступаў кошт медычнага абслугоўвання. У любым грамадстве медычны догляд нешта каштуе, але колькі ён каштуе, як гэты кошт вызначаецца, хто плоціць і як размяркоўваецца плата — гэтаўсюды вырашаецца па-рознаму. Лекары (ці гэта доктар з заходняй адукацыяй, ці афрыканскі знахар) чакаюць узнагароды за свае паслугі. Медычнае абслугоўванне дорага каштуе нават у адносна бедных грамадствах. Інуіт традыцыйна прапаноўваў шаману, калі той быў мужчынам, жонку або дачку як сексуальнага партнёра або аддаваў яму свой човен — гэта была вельмі-дарагая плата [Spencer, 1959, с. 308]. Але лекары не заўсёды бываюць багатымі. Непрафесійны лекармайя абшчыны Зінакантан у паўднёвай Мексіцы атрымлівае за сваю працу бутэльку-другую рому, некалысі маісавых праснакоў (tortilas) ці лусту хлеба, адно-другое кураня — і толькі. У Зінакантане лекары маюць амаль такія ж прыбыткі, як і іншыя вяскоўцы, пры тым адрозненні, што сваю плату яны атрымліваюць не ў такой форме, каб яе можна было выкарыстаць у камерцыйных мэтах [Fabrega and Silver, 1973, с. 54]. У выніку лекар часта апынаецца сярод найбяднейшых у вёсцы; у прафесійныя лекары звычайна ідуць толькі беднякі, бо гэтая праца матэрыяльна не апраўдвае сябе. У невялікіх супольнасцях і ў многіх незаходніх сістэмах аховы здароўя большую частку кошту лячэння складае ганарар лекару, але ў багатых краінах гэта толькі драбніца ад агульнай сумы. Большая спецыялізацыя азначае неабходнасць аплаты большага ліку дапаможнага персаналу. Гэта і коштутрымання спецыяльна абсталяваных памяшканняў для лячэння — шпіталяў, лекарскіх кабінетаў, клінік і г.д. Затым аплочваюцца тэхніка, абследаванні і аналізы, на якіх заснавана ўся сучасная заходняя медыцына. Нарэшце, існуе кошт і саміх лекаў. У адрозненне ад знахара, які з мінімальным для грамадства і пацыента коштам ужывае мясцовыя травы і іншыя лекі згодна шматвяковым ведам і традыцыям, заходнія медыкі больш спадзяюцца на лекі, вырабленыя іншымі спецыялістамі. Заходняя медыцына з вялікімі намаганнямі і выдаткамі займаецца распрацоўкай новых лекаў (якія часам грунтуюцца на традыцыйных незаходніх) і пашырэннем іх продажу. Усе гэтыя фактары, разам узятыя, робяць заходнюю медыцыну надзвычай дарагой. Гатоўнасць і магчымасць выдаткоўваць на лячэнне столькі сродкаў — адзін з элементаў адаптацыйнай стратэгіі сучаснага грамадства. Дарагоўля заходняй медыцыны моцна закранае бедныя, слабаразвітыя краіны. Асабліва адбіваецца на іх высокі кошт медычнай адука- цыі, бо, атрымаўшы яе з такімі выдаткамі, людзі часта шукаюць сабе працы ў развітых краінах, дзе спадзяюцца больш зарабіць. А існуе ж яшчэ кошт будоўлі і ўтрымання шпіталяў і клінік. Хоць і можна адшукаць донара, які прафінансаваў бы такое будаўніцтва, але далейшае ўтрыманне бальніцы звычайна падае на краіну-рэцыпіента, якой часам нялёгка знайсці неабходны для гэтага капітал. Яшчэ адно пытанне — кошт лекаў: большую іх частку вырабляюць і прадаюць некалькі вялікіх транснацыянальных фірмаў [Chetley, 1989; Melrose, 1892]. Шмат краін, якія сталі на шлях развіцця, абвінавачвалі фармацэўтычныя фірмы ў рэкламаванні занадта дарагіх, малакарысных, а часам нават шкодных лекаў. Гэта пацвярджаюць і навукоўцы. Мелі месца выпадкі, калі фармацэўтычныя кампаніі, зацікаўленыя ў прыбытках, няправільна распаўсюджвалі ў слабаразвітых краінах нават патэнцыяльна дабратворныя лекі. Наступствы бываюць сур’ёзныя. Сільверман, Лі і Лайдэкер, гаворачы пра такія кампаніі, згадваюць “хабарніцтва, няправільную маркіроўку і медычна неапраўданае распаўсюджванне” лекаў у бедных краінах. У якасці прыкладу яны прыводзяць гісторыю з антыбіётыкам хларамфеніколам [Silverman, Lee and Lydecker, 1982, c. XI], Хларамфенікол вельмі дзейсны пры шмат якіх сур’ёзных захворваннях (накшталт тыфоіднай ліхаманкі), якія лютуюць у гэтых краінах. У ЗША, Канадзе і іншых развітых краінах лекараў папярэджваюць, што прэпарат можа мець шкодныя пабочныя дзеянні і таму яго не варта ўжываць пры лячэнні звычайных інфекцый. Ане ў многіх краінах трэцяга свету кампаніі-вытворцы ўзмоцнена прапагандуюць яго і мала або ўвогуле не перасцерагаюць наконт яго патэнцыяльнай небяспекі. Гэта павялічыла продажлякарства, але і выклікала злоўжыванне ім пры лячэнні адносна лёгкіх захворванняў. Мюлер падкрэслівае неабходнасць ужываць у краінах, якія развіваюцца, больш эфектыўныя і “прадукцыйныя” лекі, г.зн. лекі, якія чалавек можа сабе дазволіць [Muller, 1982]. Уішвас Рэйн зазначае: “Штогод каля 5 млн дзяцей паміраюць ад дыярэі. Прынамсі палову гэтых смерцяў магла б прадухіліць простая і эфектыўная тэрапія — аральная рэгідрацыя (АРЕ). Замест гэтага... мільёны выдаткоўваюцца на неэфектыўныя і часта небяспечныя антыдыярэйныя сродкі” [Rane, 1990, с. 26491. У такіх краінах, як Індыя, Мексіка і Філіпіны [Tasker, 1988], урад і іншыя арганізацыі спрабуюць паменшыць сваю залежнасць ад фармацэўтычнай прадукцыі замежных фірмаў, развіваць уласную прамысловасць, больш пільна кантраляваць гандаль лекамі і даследаваць існуючую традыцыйную фармакапею. Але гэтыя намаганні не заўсёды ўвенчваюцца поспехам. Праблемы, звязаныя з ужываннем заходніх медычных тэхналогій, абумоўлены іх коштам, неадпаведнасцю мясцовым умовам і залежнасцю ад іх. Слабаразвітым трапічным краінам часам цяжка захоўваць дарагое абсталяванне пры вялікай гарачыні, значнай вільготнасці і ненадзейным энергазабеспячэнні. Усё гэта магчыма выправіць, але адпаведныя захады патрабуюць вялікіх дадатковых сродкаў. Пытанне залежнасці мае не толькі эканамічнае, але і палітычнае вымярэнне. Так, калі адміністрацыя Рэйгана на пачатку 80-х гадоў абвясціла эканамічнае эмбарга Нікарагуа, краіна апынулася ў няпростым становішчы, бо практычна ўся яе медычная тэхніка паступала са Злучаных Штатаў [Williams, 1984, с. 72-73]. У краінах трэцяга свету эліта можа выязджаць на лячэнне ў багатыя краіны, але для большасці народа гэта нерэальна. Такія краіны, як, напрыклад, Індыя, спрабуюць йалепшыць сітуацыю, ствараючы ўласныя тэхналогіі і даследуючы альтэрнатыўныя спосабы лячэння.