Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
У працы над кнігай «Чарнобыльская малітва» мне больш сіл і мужнасьці спатрэбілася, каб гэта зразумець. Ня проста запісаць пакуты чалавечыя (я не калекцыяную чалавечыя пакуты і жахі). Для мяне было важна дастаць чалавечы дух, зразу-
мець гэтую таямніцу. Чарнобыль — гэта перш за ўсё таямніца, якая перакінула нас у зусім новую рэальнасьць.
Мы жывем у Беларусі і ў гэтым сьвеце, не зусім разумеючы, што з намі адбылося. Хоць потым гэтыя вежы, якія паваліліся ў Нью-Ёрку, новыя войны, якія ідуць на Ўсходзе і якія называюцца неяк незразумела — тэрарызм. Усё гэта кажа пра новыя супрацьстаяньні і новыя выклікі. Чарно- быль усё гэта пачынаў.
Езьдзіць, зьбіраць, думаць было вельмі цяжка, але я гэта рабіла дзесяць гадоў. Людзі тады былі ўзрушаныя тым, што здарылася. Самае цяжкае было зразумець і вырвацца з гэтых учэпістых і драпежных абдымкаў часу, падняцца над матэ- рыялам.
Шаноўная Сьвятлана! Даўно сачу за вашай творчасьцю і грамадзкай пазыцыяй. Шчыры дзякуй Вам за ўсе Вашы творы. Прабачце неба- раку Чаргінца і купку зь ім... Чакаю Вашай новай кнігі. Я ня ведаю, пра што яна, але упэўнена ў адным — гэта буЬзе мудрая Кніга. Скажыце, над якой тэмай Вы цяпер працуеце? Дзякуй! Ірына Лаўроўская. Берасьце.
Алексіевіч: Я цяпер працую над другой част- кай «Зачараваныя сьмерцю». Гэта кніга пра тое, што з намі адбылося за 20 гадоў, чым мы адрозь- ніваемся ад тых, кім мы былі ў 1985-1995 гадах — падчас надзей, часу перабудовы, часу падоранай нам гісторыяй дзяржавы, як быццам асобнага (а
ўласна, мы аказаліся няздольныя скарыстацца гэтай свабодай, тут жа яе аддалі ў рукі першага, хто трапіўся, таго, хто гатовы быў яе схапіць і падмануць нашы чаканьні), — і пра тых, якія мы цяпер — 1995-2005 гады.
Чаму мы сталі цынічнымі, чаму мы сталі рас- чараванымі, чаму даляр перамог нас і зламаў хутчэй, чым гэта нават зрабілі сталінскія лягеры. Сталінскія лягеры ўсё ж такі перажылі, а даляр не перажылі. 3 чым гэта зьвязана ў чалавечай прыродзе, у спакушэньні матэрыяльным, чаго ня ведала наша культура... Я ў адным інтэрвію цытавала мастака Ільлю Кабакова, які сказаў, што раней мы змагаліся з пачварай, і гэта рабіла маленькага чалавека вялікім. Пачвара — гэта монстар.
I вось мы перамаглі гэтую пачвару. Азір- нуліся — і выявілася, што нам трэба жыць з пацукамі, з сацыяльнымі страхамі, з монстрамі, якія жывуць у чалавечай прыродзе. Жыць з гэ- тымі монстрыкамі, са страхам, які жыве ў нашай падсьвядомасьці. Гэтага досьведу ні ў нашай культуры, ні ў расейскай культуры няма. Мы былі краінамі, якія заўсёды выжывалі, у нас моцная філязофія выжываньня, філязофія барацьбы, філязофія пакуты.
А філязофіі жыцьця ў нас няма. I таму мы былі выкінутыя ў зусім новую прастору, мы аказаліся бездапаможныя, і таму мы хапаемся за нейкія ма- тэрыяльныя рэчы і ня маем прышчэпкі ад усяго гэтага. Я спрабую ў гэтым разабрацца — што з намі адбылося.
Ужо гадоў дзесяць я пішу кнігу — у мяне напе- радзе яшчэ сёмая кніга. Шостая кніга — гэта кніга пра каханьне, кожны распавядае сваю гісторыю каханьня і жыцьця. I праз гэта паказана, што мы разумеем пад шчасьцем, як мы жывем, што нам падабацца, што мы любім, пра што мы тужым. Мы сапраўды ўступілі ў новы час, калі кожны чалавек задумаўся, што ёсьць ягонае ўласнае жыцьцё, а ня толькі будаўніцтва чагосьці вялі- кага. Ужо ўсе гэтыя ідэі не прышчапляюцца. Усе гэтыя нацыянальныя расейскія ідэі ці яшчэ ней- кія. Мы ўжо вучымся жыць безь вялікіх падзей і безь вялікіх ідэй. Мне здаецца, што гэта будзе яшчэ адзін погляд на тое, што з намі адбываецца цяпер. Вось гэта дзьве працы, якія я раблю. I сама стараюся зразумець нешта ў нашым жыцьці, і слухаю дзясяткі і сотні людзей, і раблю з гэтых хораў кнігу, якая была б вобразам нас сёньняш- ніх — вобразам часу.
Які Ваш прагноз адносна маючых адбыцца вы- бараў? Ці ёсьць, на Вашу думку, у Бепарусі шанец здабыць новага прэзыдэнта ўжо гэтай вясной? Дзякуй, Мікалай.
Алексіевіч: Я б хацела, каб наша жыцьцё зьмя- нілася. Каб мы — і краіна, і наш народ — займелі нейкі іншы сымбаль, нейкую іншую фігуру, каб адкрыліся іншыя гарызонты, і мы сапраўды ўвайшлі б, як гэта цяпер кажуць, у цывілізаваны сьвет... Але я баюся, што ў нас няма, як мне зда- ецца, унутраных сілаў перамагчы сытуацыю, і
гэта перш за ўсё, паколькі ўлада моцная. I нахаб- ная, скажам так.
Я ўжо казала, што Кучма не страляў ва ўласны народ. А Карымаў — страляў. I давайце падумаем, якая ўлада ў нас? Напрыклад, наколькі я чула, вось на гэтым апошнім «вялікім сходзе», там казалі што будуць з аўтаматам абараняць гэтую ўладу. Уласна — абараняць аднаго чалавека. А ня тое, чаго хоча народ.
Вядома, хацелася б спадзявацца, але думаю, што сёньня я ня бачу падстаў для аптымізму, таму што працуе адзін аргумэнт вельмі магутны. Трэба аддаць належнае Лукашэнку.
Я разумею, што дыктатары — людзі прынцы- пова неадукаваныя. I прынцыпова некультурныя. Інакш яны не былі б дыктатарамі. Але дзякуючы сваёй інтуіцыі, ён задзейнічаў магутны, скажам так, сацыяльны фактар.
Вялікі працэнт людзей у гэтым грамадзтве задавальняе тое, што адбываецца ў краіне. Гэта значыць, яны могуць дзесьці зарабляць, дзеці сельскія могуць недзе вучыцца, для іх ёсьць нейкая квота ў ВНУ, ёсьць яшчэ бясплатная нейкая асьвета, ёсьць бясплатная ахова здароўя. Гэта значыць, ён задзейнічаў рэсурс сацыялізму. Вось гэта тое, што ў бліжэйшых да нас краінах страчана — там чалавек з ваеннага сацыялізму адразу быў выкінуты ў дзікі рынак, і чалавек аказаўся адзінокі і разгублены. Лукашэнка ін- туітыўна нейкія рэчы зьмікшыраваў. I таму, ня трэба адмаўляць, ён задзейнічаў шмат фактараў, якія важныя ў пераходны пэрыяд ад сацыялізму
да капіталізму. I я думаю, што на сёньняшні мо- мант для большасьці людзей ён нейкая фігура. Усе разумеюць, што яна ўжо — пераходная. Ужо на трэцім тэрміне ўсе гэта разумеюць. Але, па- мойму, у яго яшчэ ёсьць час. Псыхалягічны час адносна мысьленьня ў нашай краіне.
I я баюся, што пакуль пераменаў ня будзе.
Добры дзень спадарыня Святлана! Па-першае, дзякуй Вам, што вы ёсьць у нас. Па-другое: як Вы ставіцеся да сёньняшняга сьвята — Дня жанчын 8 сакавіка?
Алексіевіч: Я яго разумею як сьвята вясны, хоць у Беларусі яшчэ зіма. Ва ўсякім выпадку, з майго акна я бачу замерзлую рэчку, пакрытую белым сьнегам, і на гэтым белым сьнезе сядзяць белыя чайкі.
Добры дзень, Сьвятлана, я чула, Вы атрымалі грант са швэдзкага боку, каб мець магчымасьць працаваць у Швэцыі нейкі час. Калігэта так, калі зьбіраецеся прыехаць, у якім горадзе будзеце жыць іякі час? Дзякуй! 3 павагай, Юлія.
Алексіевіч: Я буду жыць у Гётэборгу два гады. Але я ніколі не жыву ўвесь час за мяжой. I калі я жыла ў Італіі, у Францыі і ў Нямеччыне, я за- ўсёды праз 3-4 месяцы прыяжджаю дадому, шмат ежджу і па Беларусі, і па Расеі, была і ў Грузіі, і ва Ўкраіне, і ў Літве. Я жыву ў сваім сьвеце, са сваімі людзьмі, паколькі я пра гэта пішу.
Я не дазваляю сабе спыніцца на адным месцы ня толькі таму, што тут небясьпечна жыць — ніхто тут ня бегае за мной з аўтаматам Калашні- кава. Але не друкуюць. He даюць выступаць. Вось паехалі мы ў Магілёў з Валодзем Арловым — у бібліятэцы не дазволілі, у кнігарні не дазволілі, у школе не дазволілі, таму што ёсьць нейкі загад, падпісаны міністрам адукацыі, дапускаць да пуб- лікі толькі членаў саюзу Чаргінца.
Гэта не галоўнае. Галоўнае — напісаць твор, які б патлумачыў і першым сфармуляваў бы тое, над чым людзі думаюць, чым пакутуюць, у поцемках ходзяць, але яшчэ пакуль не здагадваюцца. Вось гэта, я лічу, у чым задача пісьменьніка — першаму пра нешта здагадацца, першаму пра нешта ска- заць. Гэта значна важней асабіста для мяне, чым я была б проста на плошчы і прамаўляла.
Я лічу, што мае кнігі зробяць больш, калі я зраблю гэтую працу. Іншая справа, што для гэ- тага мне патрэбна і цішыня, і нейкая душэўная раўнавага. Хірург жа ня можа рабіць апэрацыю, калі вакол яго працуюць рэпрадуктары і гучаць прамовы. Ёсьць свая прастора працы, я яе вельмі аберагаю. I шукаю гэтыя словы, нейкі сэнс, які нам трэба сёньня знайсьці і здабыць.
Таму што нават калі ўлада зьменіцца, у нас усё роўна будзе вельмі шмат праблемаў. У кожнага з нас і ў усіх нас разам, таму што мы яшчэ па-ра- нейшаму нацыя патэнцыялу і надзеяў. Ня трэба цешыць сябе. У нас яшчэ доўгі шлях.
(Па-ўкраінску) Хачу перадаць прывітаньне з Івана-Франкоўску і пажадаць вытрымкі, сілы, аптымізму і перамогі!!!
Алексіевіч: Я б хацела на гэта адказаць, таму што дзесьці гады два ці тры таму японскае тэле- бачаньне здымала пра мяне фільм, і я была ў Івана-Франкоўску, таму што я там нарадзілася, у гэтым горадзе, я была там у манастыры, дзе некалі ігуменьня мяне выратавала ад сьмерці.
Я была дачкой савецкага афіцэра. Мой бацька ажаніўся з украінкай, сам бацька — беларус з Палесься. Я нарадзілася ў Івана-Франкоўску. I я памірала, бо савецкія войскі змагаліся з «бандэ- раўцамі», і нельга было нічога купіць. Я памірала ад рахіту. Тады мой бацька, таварышы неяк пе- ракінулі яго празь сьцяну кляштара, падышоў да настаяцельніцы, стаў перад ёй на калені і сказаў: «Я савецкі афіцэр, вы можаце мяне забіць, мо- жаце мяне ненавідзець, але Вы ж верыце ў Бога, Вы маглі б выратаваць маё дзіця. Мая жонка — украінка». Ігуменьня сказала, што хай твая жонка прыходзіць кожны дзень, і яна будзе атрымліваць казінае малако.«Але ты больш не прыходзь у гэты дом. Мы ня любім вас, але дзіця мы ня можам ня выратаваць». Таму для мяне Івана-Франкоўск — гэта асаблівае месца.
Вы вельмі сымпатычная жанчына. Што Вы цэніце ў мужчынах?
Алексіевіч: У мужчынахя цаню сумленнасьць і розум. Гэта і ёсьць чалавечая сіла. 3 узростам пачала яшчэ шанаваць чалавечую дабрыню, мяккасьць. Гэта чамусьці робіцца ўжо раскошай у нашым сучасным хуткасным сьвеце.
Што б Вас прымусіла выйсьці на плошчуз пра- тэстам?
Алексіевіч: Па прыродзе сваёй я чалавек са- мотнай працы, чалавек думаньня. Мая прафэсія, я лічу — дадумваць рэчы да канца. Вось мая прафэсія. Я дрэнна сябе ўяўляю з мэгафонам на вуліцы, хоць я паважаю гэтых людзей і разумею, што такая форма пратэсту сёньня магчымая. Але я супраць рэвалюцый, супраць энэргіі натоўпу. Мне здаецца, што сёньня гэтая форма супраць- стаяньня ўжо ў мінулым. Натоўп, і гэтая энэргія... Гэтыя мэтады, ва ўсякім разе, я псыхалягічна не прымаю. Для мяне бунт — гэта заўсёды страшна. Рэвалюцыя — гэта заўсёды страшна, вядома. Яна бывае такая прыгожая, як у Грузіі або ва Ўкраіне, гэта было вельмі прыгожа. Але ніколі няма ўпэў- ненасьці, што гэта абыдзецца без крыві. I я ня ду- маю, што я магла б кагосьці паклікаць на вуліцу і сама пайсьці на вуліцу. Я ўсё ж за асьветніцтва. За працу, якую трэба рабіць разам з часам.
КНІГІ ОНЛАЙН
