Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Казаць пра расейскі бок, як там мысьліцца пра Беларусь, няма чаго — мы для іх «сапсаваныя ра- сейцы», якіх трэба «адрамантаваць». I, канечне, бяз гэтай выразнасьці, выразнасьці гістарыч- най, без аднаўленьня гэтай годнасьці нічога ня будзе. Мы забыліся і ў чалавечых адносінах і ў адносінах групавых пра гэтае слова — годнасьць. А яно, па-мойму, наагул ключавое ў чалавечым існаваньні.
Акудовіч: Некалі я пісаў, што Расея — не на ўсход ад Беларусі, а Ўсход Беларусі. Гэта значыць, што Расея пэўным сваім контурам, як і Эўропа, натуральна знаходзіцца ўнутры нашай уласнай самасьці.
У розныя гістарычныя эпохі на нашых землях дамінавала то Эўропа, то Расея, і ўсяляк для нас было ня надта добра. Цяпер мы ізноў маем вельмі небясьпечны дысбалянс у бок Расеі. Яшчэ трохі — і наш родны карабель можа перакуліцца.
Таму зь якой бы пазыцыі наступны прэзыдэнт ні прыйшоў да ўлады, зь якой бы праграмай ён ні прыйшоў да ўлады — ён у рэальнай палітыцы будзе змушаны быць празаходнім, каб хаця б выправіць гэты дысбалянс.
3 апірышчам на адну Расею беларусы ніколі шчасьлівага жыцьця не збудуюць. Але не збуду- юць яго і толькі на Эўропе. Нам аднолькава пат- рэбныя і Эўропа, і Расея. I ня зь нейкіх вонкавых меркаваньняў, а таму, што мы ўнутры сябе — і Эўропа, і Расея. Гэтае спалучэньне і дае эфэкт Беларусі і беларусаў.
Алексіевіч: Я калі даведалася пра гэтую па- ездку Мілінкевіча, я была зьдзіўленая. Па маіх перакананьнях гэта была памылка. Зразумела, чаму яна была зробленая. Зрабіць украінскую рэвалюцыю дапамаглі антырасейскія настроі, якія вельмі моцныя ва ўкраінскім народзе. У мяне бацька — беларус, а маці — украінка, і я ведаю, як моцна ва Ўкраіне ня любяць «маскалёў». Гэта велізарная энэргія, і гэта ў пэўным сэнсе дапама- гло зрабіць рэвалюцыю.
Але беларусы іншыя людзі, тут такой анты- расейскасьці няма. У 1994 годзе ў вёсцы мне адзін стары сказаў, што будзе галасаваць толькі за Лукашэнку, а не за Пазьняка ці Шушкевіча. Я яго спытала «Чаму?» Ён адказаў: «Таму што тыя глядзяць на Польшчу, на каталіцызм. А калі для расейцаў мы — малодшы брат, то для палякаў мы быдла». I мне здаецца, што гэта памылка палітыка, які толькі пачынае сваю палітычную кар’еру — гэтак абазначаць наш гістарычны ва-
рыянт. Сапраўды павінна быць раўнавага. I я думаю, што такая дэманстрацыя прыхільнасьці памылковая.
У рэшце рэшт становішча Полынчы ў Эўропе дастаткова маргінальнае. Яе любяць як ідэю, а не як краіну. Палякі дастаткова складана ставяцца да самой Беларусі. Гэта канфлікт, які нас чакае наперадзе — праз 10-20 гадоў.
У мяне было адчуваньне палітычнай некарэк- тнасьці і недакладнасьці.
Сьвятлана Алексіевіч узнагароджаная прэміяй Таварыства амэрыканскіх крытыкаў
6 сакавіка 2006
Сяргей Навумчык, Прага
Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч узнага- роджаная прэміяй амэрыканскага таварыства NATIONAL BOOK CRITICS CIRCLE (NBCC) за кнігу «Галасы з Чарнобылю». Прэмія ня мае грашо- вага эквіваленту, але зьяўляецца адной з найбольш прэстыжных літаратурных узнагародаў у сьвеце англамоўнай літаратуры.
Алексіевіч: Для мяне вельмі істотна, што гэтая кніга пра Чарнобыль узнагароджаная і заўважа- ная, — у амэрыканскім выданьні яна завецца «Га- ласы з Чарнобылю», — але ў цэлым адзначаны як унікальны праект, якія пішуўжо трыццаць гадоў, які складаецца зь пяці кніг — «Маленькі чалавек і Вялікая Ўтопія». Гэта значыць, пра магію гэтай утопіі, пра гэты вялікі падман распавядаюць і самі сьведкі, і самі творцы, і каты, і ахвяры. I я спадзяюся, што болып людзей прачытае, даведа- ецца, для мяне гэта таксама вельмі важна. Асаб- ліва цяпер, калі наша маленькая краіна займае асаблівае месца ў сьвядомасьці Эўропы і сьвету, са сваёй бядой, са сваёй немагчымасьцю пераа- долець гэтую бяду. Мне здаецца вельмі важным, калі аддаецца перавага аўтару «адсюль», ягонаму голасу.
Мая прафэсія — дадумваць рэчы сумленна да канца
8 сакавіка 2006
Сяргей Навумчык, Прага
На вэбсайце Радыё Свабода адбылася онлайн- канфэрэнцыя з пісьменьніцай Сьвятланай Алек- сіевіч. Цягам некалькіх дзён карыстальнікі сайту задавалі пытаньні, прыходзілі пытаньні і ў часе канфэрэнцыі. Вусныя адказы пісьменьніцы занялі некалькі гадзінаў і прагучалі ў эфіры Радыё Сва- бода.
Паважаная спадарыня Алексіевіч! Як Вы ставіцеся да біяграфіі Лукашэнкі, якую выдаў Фядута? Гэта літаратура, палітыканства ці лізаблюдзтва? Нешта падобнае выдаў Зяньковіч пра кіраўніка расейскага сэнату Міронава. Можа, вам прыйшоў час напісаць npa «homo soveticus»? Сава Курловіч.
Алексіевіч: Тое, што я пішу — гэта і ёсьць гісторыя гэтага гома-саветыкуса, гісторыя гэ- тага тыпажу. Савецкі чалавек, як ён жыў і як ён зьнікае. Усе пяць кніг, якія я напісала, і дзьве кнігі, якія я цяпер пішу, яны пра гэта. Але гэты фэномэн я дасьледую ня толькі на беларускім матэрыяле. Кнігу Аляксандра Фядуты я чытала. Я ўвогуле вельмі добра стаўлюся да Сашы Фя- дуты, лічу, што гэта вельмі добры, адукаваны журналіст, з добрым стылем, і мне заўсёды яго
цікава чытаць, і гаварыць зь ім, і слухаць яго мер- каваньне. Што тычыцца гэтай кнігі, мне здаецца, яна занадта вялікая. Гэтая прастора патрабавала трошкі іншых навыкаў, можа быць, якіх не было ў аўтара, такіх пісьменьніцкіх, журналісцкіх. I самае галоўнае, чаго мне там не хапіла — як вось дзейнічае гэты мэханізм, як чалавек робіцца ца- ром... Як, да прыкладу, зь Ельцына, які спрабаваў зрабіцца дэмакратам, атрымаўся цар Барыс. Як з дырэктара саўгасу, якога выштурхоўвае наверх, таксама атрымліваецца такі царок? I не адсочаная псыхалёгія масавай сьвядомасьці, чаму гэта пад- трымку ў народзе атрымала... Проста прасочана ўся гэтая міталёгія, якая ходзіць, і нейкія факты... Але факты фактамі, зь іх заўсёды трэба дастаць нейкі сэнс, нейкую філязофію... Вось мне гэтай цэльнасьці ў Сашавай кнізе не хапіла. Але ўсё роўна, яна робіць вельмі важную працу. Я думаю, хай людзі чытаюць, хай думаюць...
Спадарыня Алексіевіч! Скажу шчыра, я ніколі не ўваходзіў у кола прыхільнікаў вашай твор- часьці. Магчыма таму, што адчуваецца прыха- ваная адмоўная энэргія ад Вас і Вашых кніг да беларускасьці, да Беларусі. Тым ня менш, што дае Вам падставы лічыць сябе беларускай пісьмень- ніцай? Бенедзікт.
Алексіевіч: Я часта чую такое меркаваньне, асабліва ад моладзі. Я думаю, гэта ідзе ад адчува- ньня слабасьці, ад нежаданьня зразумець, у якім сучасным сьвеце мы жывем.
Чаму я пішу на расейскай мове? Таму што я ствараю хроніку ўтопіі. Утопія размаўляла на расейскай мове. Вось гэтая велізарная краіна, вось гэты страшны экспэрымэнт, гэты вялікі падман... яго мова была расейская. Таму напісаць сваю хроніку на беларускай мове — гэта была б не дакладная гістарычная праўда.
Чаму я лічу сябе беларускім пісьменьнікам? Вы ведаеце, я сябе лічу наогул пісьменьнікам. Я не ад- маўляюся ад таго, што я беларускі пісьменьнік. Я не адмаўляюся ад таго, што я чалавек сьвету. Я не адмаўляюся ад таго, што я выхавана больш на ра- сейскай культуры, на расейскіх ідэях. Напрыклад, я не магла б напісаць чарнобыльскую кнігу бяз Фёдарава, Дастаеўскага, Цыялкоўскага.
Пастаноўка пытаньня для сёньняшняга часу даволі дзіўная, я б нават сказала састарэлая. Я жыла два з паловай гады ў Парыжы. I дастаткова проста пажыць там месяц, каб убачыць: вось вя- дуць дзяцей у дзіцячы садок, з іх 40% — чорныя ці жоўтыя. Вядуць дзяцей у школу — 60% чорныя ці жоўтыя. Ужо зьявілася нават у Нямеччыне такое паняцьце як «канстытуцыйны патрыятызм», гэта значыць, мы разумеем, што з часам Эўропа будзе жыць у сьвеце, дзе можа паўгораду, траціна го- раду Бэрліну будуць складаць людзі зусім розных культураў — арабскія, кітайскія раёны. Гэтаўжо факт нашага жыцьця, факт будучыні.
Мы — нацыя, якая спазьнілася. Мы выра- шаем праблемы мінулага. I мы яшчэ праблему мовы ўводзім як галоўную. Яна сапраўды для нас галоўная, але я яшчэ раз хачу сказаць: мат-
рыцу мінуўшчыны ўсё ў меншай ступені можна накладваць на матрыцу будучага нашага жы- цьця. Будучыня абсалютна непрагназуемая. Я, напрыклад, гаварыла зь нямецкімі інтэлектуа- ламі і францускімі. Яны не падазравалі, і толькі цяпер, пасьля нядаўніх беспарадкаў у Францыі, сталі ўсур ез гэта абмяркоўваць, што няма ўжо францускай Францыі. Яна іншая. I будучыня нейкая іншая.
Дадамо да гэтага: сьвет існуе ў велізарным супрацьстаяньні магутнай амэрыканскай мас- культуры, амэрыканскаму кіно, амэрыканскай музыцы.
Вось калі паглядзець на сьвет з пункту гледжа- ньня Бога: ці існуе для яго асобна расеец, беларус, кітаец? Для яго ёсьць чалавек. Таму я, напісаўшы кнігу пра Чарнобыль, адзначала: ідучы па мёрт- вай, заражанай радыяцыяй зямлі, ты адчуваеш сябе не расейкай, беларускай, францужанкай, ты адчуваеш сябе прадстаўніком біявіду. Ты ад- чуваеш сябе зусім адзінокім у гэтым вялізным сьвеце, пра які мы думаем, што мы ім валодаем, які мы зусім не кантралюем.
Там зямля вельмі хутка забывае чалавека. Там трава ўжо па плечы аленям. Ці бачыш яблыневыя сады, зарослыя бярозамі. Гэта іншы сьвет. Вось такія наіўныя, інтэлектуальна падлеткавыя пы- таньні... я ведаю іх эмацыйнасьць. Я ведаю, чым яны прадыктаваныя. Але мы ўсё ж жывем ужо ў зусім новым сьвеце.
Нядаўна перачытваў Вашу «Чарнобыльскую малітву». Прызнацца, проста каціліся сьлёзы. Простая схіляю перад Вамі, Сьвятлана, галаву. Перажыць гэтулькі такога, прапусьціць празь сябе — не ўяўляю, як такое магчыма, асабліва жанчыне. Распавядзіце, калі ласка, пра свой дось- вед пісаньня гэтай кнігі (або пакіньце інтэрнэт- спасылку, калі гэтаўжо ёсьць недзе больш поўна). Дзякуй. Алесь.
Алексіевіч: Пра гэта, вядома, можна болын даведацца з маіх інтэрвію, якія ёсьць на маім сайце www.alexievich.info. Там было шмат досыць вялізных інтэрвію. Але калі пытаюцца, як я гэта перажыла, я супраць таго, каб вельмі пераболь- шваць асаблівасьці пісьменьніцкай прафэсіі.
Калі ў мяне памірала сястра ў 35 гадоў ад раку, сама будучы лекаркай, я бачыла, што такое хірург-анколяг, які кожны дзень бачыць дзіцячыя сьлёзы, матчыны сьлёзы і схіляецца над гэтай чалавечай матэрыяй, якую ён хоча паправіць, я думаю, што яны перажываюць ня менш, чым пісьменьнікі.
Мы жывем. I мужнасьці трэба ўсім сёньня для жыцьця. Патрабуецца мужнасьць ня толькі, каб перажыць гэта, а мужнасьць для таго, каб зразумець гэта.
КНІГІ ОНЛАЙН
