Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Толькі-толькі пачынае нешта зьяўляцца ў лю- дзях. Яны пачынаюць трохі езьдзіць, нешта гля- дзець, нягледзячы на тое, што жыцьцё як бы пад магутным прыгнётам і кантролем. I ўсё ж людзі пачынаюць разумець, што можна жыцьцё пабу- даваць інакш, можна дах пакрыць мэталёвай да- хоўкай, можна дзяцей вывучыць ў іншым месцы... Гэта толькі-толькі пачынаецца. Ну а ў грамадзкім жыцьці цалкам зачыстка праведзена.
Улада абараняе саму сябе. Дакладней, улада пэрсаніфікаваная ў адным чалавеку, які абараняе самога сябе і трымае грамадзтва ў пастаяннай гіс- тэрыі, заяўляючы, што грамадзтваўнебясьпецы. А ніякай небясьпекі няма! Небясьпека толькі ў аднаго чалавека.
I ніякія «змовы» ня трэба адкрываць. Калі і існуе «змова» — то гэта «змова» сумленных і сумленных людзей. Вось гэта адзіная змова, якая існуе ў гэтай краіне. Але гэтыя людзі сёньня дас- таткова разгубленыя, яны ў бясьсільлі. Пакуль цяжка казаць пра тое, каб тут нейкія ідэі праца- валі. На жаль, вельмі часта наша сытуацыя нагад- вае грубы анэкдот: калі б Чарнобыль здарыўся ў папуасаў, то ўвесь сьвет бы пра гэта ведаў, акрамя саміх папуасаў. Нешта падобнае з намі.
Паважаная Сьвятлана, як вам падаецца, чаму ў Лукашэнкі такая нянавісьць да старажытнай беларускай мовы і культуры? Ці гэта ягоны ўзро- вень адукацыі перашкаджаеяму, ці нешта іншае? Кастусь Дубок, Таронта.
Алексіевіч: Разумееце, я ўжо сказала, што дыктатары — прынцыпова некультурныя людзі, яны на гэтым стаяць.
Калі ў ім быў бы той інструмэнт унутраны, які ёсьць у Мілінкевіча, які як бы прадстаўляе бела- рускую ідэю — гэта быў бы нават фізычна іншы чалавек. У яго быў бы іншы слоўнік, у яго была б іншая плястыка, у яго былі б іншыя ўяўленьні
цалкам.
Але Лукашэнка — гэта чалавек з савецкага часу, зьлеплены моцна савецкім часам, з моцнай прагай улады, і ён, вядома, хоча застацца ў гіс- торыі. Але ён ужо выкарыстаў увесь свой патэн- цыял. Яму няма з чым рухацца.
А ўзяць вось гэта новае, перахапіць тую самую беларускую ідэю, або ўзяць вакол сябе інтэлекту- алаў нейкіх, людзей з думкамі пра будучыню, з ідэяй будучыні — у яго ўжо няма гэтых антэн. I я думаю, ён ужо ходзіць па коле, і нацыю водзіць па коле. I гэта зразумела, чаму. У яго ўжо няма гэтых магчымасьцяў. Таму што ён абмежаваны гэтым сваім часам і сваёй адзінотай, я б сказала.
Чамусьці мне ўяўляецца, што гэта вельмі са- мотны чалавек. Чалавек, які зьяўляецца фана- тыкам — любові, улады ці яшчэ чагосьці — як кожны фанат, такі чалавек вельмі самотны. Такі чалавек вельмі небясьпечны для сябе, а ўжо тым болын, калі ён ва ўладзе.
1 . Цытую Вас, Святлана: «Таму сёньняшні сьвет аказаўся ня менш страшным. I чалавек па-ранейшаму ў ім самотны. I па-ранейшаму ня ведае, якжыць». I яшчэ цытата: «...увесь сьвет — ваўсякім выпадку, эўрапейскі — жыве пры самай страшнай дыктатуры — дыктатуры малень- кага чалавека». Ці ведаеце Вы, Святлана, як жыць? I што трэба зрабіць для таго, кабмаленькі чалавекубачыўу сабе задаткі чалавека вялікага і стаў ім? У Вас ёсьць такі рэцэпт? 2. Ці была ў Вас у юнацтве мэта стаць пісьменьнікам, альбо ўсё атрымалася спантанна? I кім была 6 Сьвятлана
Алексіевіч цяпер, калі б не паехала ў 1973 годзе зь Бярозы ў Менск? Мікалай Сінкевіч, «Маяк».
Алексіевіч: Наконт рэцэптаў «Як жыць?» — думаю, мінуў той час, калі пісьменьнікі ведалі больш за іншых. Сёньня кожны чалавек так па- разумнеў, што пісьменьніку цяжка даць адказ, і можна казаць толькі пра свой уласны шлях. Я паезьдзіла па сьвеце і магу сказаць, што ў Эўропе, удэмакратычнай часткі, сапраўды дэмакратыя — гэта жыцьцё, зладжанае для сярэдняга чалавека. Ён хоча спачатку, каб у яго была машына, дом, a потым ужо — кнігі, якія ён разумее... Ня трэба сябе суцяшаць, як мы гэта рабілі ў савецкі час, што мы публіка, якая чытае больш за іншых. Нічога падобнага. Я думаю, 70 працэнтаў лю- дзей заўсёды хацелі чытаць Марыніну, Дашкову (бяру іх як сымбаль) — і зусім не жадалі чытаць Дастаеўскага, Васіля Быкава, ці КузьмуЧорнага... Дэмакратыя — таксама свайго кшталту пастка. Але іншая справа, што гэта пастка, у якой існуе выбар. Але я думаю, яшчэ ўсё XXI стагодзьдзе будзе стагодзьдзем «маленькага чалавека». I ён выбірае сабе падобнага — паглядзіце на лідэраў краін сёньня. Гэта прадстаўнікі «маленькага ча- лавека». Ну а ў нас ужо дыктатура «маленькага чалавека» ў самай прымітыўнай стадыі.
Што тычыцца майго пісьменьніцтва? Ня ве- даю... Mae бацькі казалі, што як я толькі навучы- лася пісаць, казала, што буду пісьменьніцай... Я ня думаю, што так гэта сур’ёзна было, але я за- ўсёды хацела пісаць. Але хіба пісьменьніцтва —
прафэсія? Гэта мой спосаб зразумець, навошта я, навошта ўсё, што вакол мяне. Гэта мой спосаб жыцьця, скажам так. Я не раблю зь сябе мэсію. Мне проста цікава жыць, цікавыя людзі, цікава іх разумець, цікава шукаць словы...
Калі б Вы выбіралі сёньня, дык куды пайшлі 6 вучыцца: ізноў на журфак БДУ, ці некуды?
Алексіевіч: Mae бацькі былі вясковымі на- стаўнікамі, у іх не было шмат грошай, нас было трое дзяцей, і наўрад ці яны маглі мяне яшчэ ку- дысьці паслаць, дзе б я магла вучыцца — ім гэта было не па сілах.
Мой прынцып — вучыцца трэбаў асобы. Асоб такіх на нашым журфаку, вядома, няма. Там ёсьць добрыя выкладчыкі, але асоб няма. Хоць я памятаю Арыядну Апялінскую. Яна вяла гіс- торыю расейскай журналістыкі і не была вельмі моцным выкладчыкам, але нешта было ў ёй та- кое тургенеўскае, нешта арыстакратычнае ў яе вобразе, якое казала пра тое зьнішчанае жыцьцё, якое мы не засьпелі. Вось такіх людзей трэба шу- каць. I ўвесь час трэба вучыцца ў кніг, у жыцьця, у размоў. Божа мой, а з нашымі беларускімі бабуль- камі, са старымі як цікава гаварыць! Я асабіста жыву па прынцыпе, як у Казьмы Пруткова — і заняўся я, прабачце за выраз, самаадукацыяй.
Як Вы лічыце, чаму многім жанчынам падаба- ецца наш прэзыдэнт? Справа ў зьнешнасьці ці ў гіпнатычнай харызьме яго асобы? Агульнавядома,
што жанчыны «любяць вушамі», і тое, пра што гаворыць Лукашэнка, ужо, відаць, ня мае ніякага сэнсу...
Алексіевіч: Я думаю, што мы счытваем інфар- мацыю ня толькі са слоў, мы счытваем яе і яшчэ на нейкім іншым узроўні, можа быць яшчэ не да канца выяўленым навукай. Я думаю, што тут уся справа ў энэргетыцы, для мяне асабіста. Таму кал і Вы будзеце думаць пра тое, што вымаўляецца, пра гэта нельга гаварыць сур’ёзна, гэта не пад- даецца ніякай лёгіцы — гэта шаманства. Але тая магутная энэргетыка, якая ідзе, яна валадарыць. Нацыя неаформленая, людзі стаміліся ад гэтай энэргетычна магутнай камуністычнай ідэі, ад гэтай магутнай апрацоўкі. Яны прывыклі, што на іх увесь час нешта ціснула, нешта іх накіроўвала. I раптам яны аказаліся выкінутыя ў пяць газэт і ў пяць розных праўдаў. Гэта зусім незразумелы сьвет, і яны ня ведалі, як ім у ім арыентавацца. Мы ж сялянская краіна. I раптам зьяўляецца чалавек з такой магутнай энэргетыкай. Я думаю, справа ў гэтым. А жанчыны больш эмацыйна падуладныя гэтаму.
У колькіх краінах, на якіхмовах і колькі Вашых кніг выдадзена?
Алексіевіч: У мяне ёсьць сайт www.alexievich. info. Там на сёньняшні момант, па-мойму, 87 кніг. Гэта каля 25 краін. У некаторых краінах усе пяць кніг выйшлі, а ў некаторых краінах — дзьве-тры
кнігі. Гэта і Кітай, і Віетнам, і ўся Эўропа, і Японія. А сёлета, па-мойму, выйдзе яшчэ дзевяць кніг.
Навумчык: Мы завяршаем нашу вэб-канфэ- рэнцыю. Усім дзякуй за пытаньні. Прыносім пра- бачэньні слухачам, на чые пытаньні Сьвятлана Алексіевіч ня пасьпела адказаць.
Алексіевіч: Дзякуй усім. Я заўсёды цаню ча- лавечую размову, чалавечую шчырасьць. Мне ня трэба і не цікава, калі мне кажуць толькі добрае. Вядома, словы падзякі — гэта выдатна, але мне заўсёды цікавае жывое жыцьцё. Яно і вульгарнае, і злое, і цёплае, і цудоўнае — гэта цікава. Добрая размова — яна яшчэ раз пацьвярджае маё даў- няе перакананьне, што людзі, грамадзтва ў нас цікавейшае і за эліту, і за ўладу. I гэта выклікае надзею.
«3 Чарнобылем беларусам жыць вечна»
23 красавіка 2006 Юры Дракахруст, Прага
Ці стаў Чарнобыль для беларусаў нацыяналь- най траўмай такога самага маштабу, як для габрэяў — Галакост, ці для армянаў — генацыд 1915 году? Чым адрозьніваецца сьвядомасьць жы- хароў Чарнобыльскай зоны ад сьвядомасьці бела- русаў астатняй часткі краіны? Ці трэба белару- сам забыць Чарнобыль, каб жыць далей? Гэтыя пытаньні ў «Праскім акцэнце» абмяркоўваюць пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч, старшыня фонду «Дзецям Чарнобылю» Генадзь Грушавы і кіраўнік Цэнтру сацыялягічных і палітычных дасьледаваньняў БДУ Давід Ротман.
Дракахруст: Беларусь у сваёй гісторыі зазнала жахлівыя гуманітарныя катастрофы — войны і эпідэміі. Як успрымаюць людзі Чарнобыль — як яшчэ адну катастрофу ў шэрагу іншых, ці як нешта выключнае? Сьвятлана Алексіевіч, як Вы лічыце?
Алексіевіч: Я лічу, што Чарнобыль — адна з галоўных падзеяў XX стагодзьдзя, нягледзячы на войны і рэвалюцыі. Але калі казаць выключна пра нашу геаграфію — Украіна, Беларусь — тыя, хто найбольш пацярпелі ад Чарнобылю, то мы не зразумелі, што з намі адбылося. Гэта адбываецца, але гэта не асэнсавана. Маўчаць нашы пісьмень-
нікі, маўчаць нашы філёзафы. Я шмат думала над тым — чаму?
Мяркую, што адна з прычынаў — у тым, што супалі дзьве катастрофы. Празь некалькі гадоў пасьля Чарнобылю адбылася катастрофа сацы- яльная, калі агромністая імпэрыя ўтопіі, сацы- ялістычны мацярык сышоў у нябыт, на аскепках імпэрыі нешта адбываецца, і людзі занятыя най- перш гэтым. Бо гэта зразумела, гэта ўкладаецца ў традыцыі культуры, культуры ваеннай, гістарыч- най, рэвалюцыйнай, культуры барацьбы. Наша культура на гэтым грунтуецца. А вось другая, касьмічная катастрофа, якая адбылася на вачах гэтага пакаленьня, яна не ўсьвядомленая. He асэнсаваная з прычыны таго, што, па-першае, яе засланіла першая катастрофа, а па-другое — чалавечая культура наагул не была гатовая да Чарнобыльскай катастрофы. Гэта абсалютна новая рэальнасьць, гэта іншыя маскі зла, іншае аблічча сьмерці. Чарнобыль зьнішчыў паняцьці прасторы і часу. Гэта ўсё не ўкладаецца ў гэты кароткі прамежак часу, дзе чалавек і бяз гэтага атрымлівае велізарную колькасьць шокаў. Па- колькі з Чарнобылем беларусам жыць вечна, яго асэнсаваньне ў нас толькі наперадзе, ён для нас яшчэ толькі пачынаецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
