Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Вы выдалі цудоўную кнігу пра тых, хто спраба- ваў ціўчыніў суіцыд. Пытаньне не правакацыйнае: у Вас былі калі-небудзь такія думкі?
Алексіевіч: Справа ў тым, што цяпер я пішу другую частку гэтай кнігі «Зачараваныя сьмерцю». Пішу пра тое, што цяпер адбываецца і чаму. Гэта кніга, яе другая частка, пра тое, што з намі адбылося за 20 гадоў.
Мая кніга не пра самагубства. Гэта не мая тэма. Мая кніга пра людзей, якія канчалі самагубствам на развале імпэрыі — той самы маршал Ахрамееў, тая самая пісьменьніца Юлія Друніна або аба- ронца Брэсцкай крэпасьці Тэмэрын Зінатаў. To бок, людзі, якія не маглі разьвітацца з ідэяй, як матылькі ў цэмэнце. Яны ўліплі туды і не змаглі аддзяліцца.
Гэтае крушэньне імпэрыі яны ўспрынялі як крушэньне ўласнага «Я», уласнага жыцьця. Я ў сваёй хроніцы «Галасы Ўтопіі» — гэта значыць маленькі чалавек і вялікая ўтопія дасьледую нашу гісторыю, якую распавядае сам маленькі чалавек. Я займалася часам распаду: што ад- бывалася з гэтым маленькім чалавекам падчас распаду.
Я сама спазнала такія настроі толькі ў дзяцінс- тве, паколькі, напэўна, самыя адзінокія часы ў нашым жыцьці — гэта часы дзяцінства.
А так у мяне прадзед, дзед, бацькі — вясковыя настаўнікі. Я спадзяюся, што мяне не нагэтулькі лёгка зламаць у гэтым жыцьці. Я спадзяюся, у мяне ёсьць генэтычная раўнавага, і я вельмі бе- рагу яе. He хацела б яе страціць.
Добры дзень, Сьвятлана. Якія галоўныя праб- лемы сёньняшняй беларускай літаратуры? Дзя- куй.
Алексіевіч: Праблема беларускай літаратуры ў тым, што няма беларускай літаратуры. Мы маем сёньня разгубленае, дэпрэсіўнае грама- дзтва і разгубленых пісьменьнікаў. Некаторыя маладыя пісьменьнікі яшчэ спрабуюць нешта сказаць, але гэта больш падобна на літаратур- ныя гульні або на ілюстрацыю нацыянальных ідэй. Пісьменьнікі больш старэйшых пакалень- няў, яны глуха змоўклі. Той інструмэнт, які быў напрацаваны — у ранейшым супрацьстаяньні, у савецкай сытуацыі — сёньня не працуе, таму што сёньня супрацьстаяньні зрушыліся больш у экзыстэнцыйны бок. У нас спынены гістарычны час. Можна сказаць, што Беларусь — гэта музэй. Паедзеш ва Ўкраіну — там зусім іншыя працэсы. Там ёсьць рух. У нас час спынены ўладай.
Але разам з тым калі я гутару зь людзьмі, я бачу, што грамадзтва і людзі асобныя разумнейшыя і за сваю эліту, і за сваю ўладу. Я думаю, што гэта выклікае надзею ў тым пляне, што мы — нацыя патэнцыялу. Гэты патэнцыял назапашваецца і ўмацоўваецца. Рана ці позна ён неяк прарвецца.
Галоўная праблема ў літаратуры — гэта тое, што няма новых ідэй. Нацыянальна арыентава- ныя, жорстка арыентаваныя людзі і групы, яны таксама, на жаль, ня могуць прадставіць новых ідэй. Мне падабаецца часопіс ARCHE і газэта «Наша Ніва», а асабліва іх перадрукі з польскай,
чэскай пэрыёдыкі, філязофскай думкі. Яны спра- буюць намацаць для нас нейкія ідэі і шляхі, але гэтая праца ідзе слаба. Ва ўсякім выпадку, літара- турнага эквіваленту мы пакуль ня маем.
Самая моцная рэч, якую я прачытала, гадоў сем гадоў таму, гэта была аповесьць «Любіць ноч — права пацукоў» Юрыя Станкевіча.
Сьвятлана, якое ваша стаўленьне ды сытуацыі з двума пісьменьніцкімі саюзамі ў Беларусі?
Алексіевіч: Вельмі добра сказаў пісьменьнік Анатоль Кудравец падчас аднаго з судовых па- сяджэньняў. Ён сказаў, што ў 1937 годзе, калі з 500 членаў Саюзу пісьменьнікаў засталося не рэпрэ- саваных, не пасаджаных, не расстраляных — усяго 12 чалавек, будынка ў іх ніхто не забраў. Будынак захаваўся. Сёньня мы маем трыюмф хама, разгул культурнага бандытызму, які стаў ужо амаль што бытавой зьявай нашага жыцьця. Самае неверагоднае, што ўсе з гэтым зьмірыліся і зжыліся. Гэты факт нашага бясьсільля таксама вельмі паказальны.
Вядома, калі ім не падабаецца «апазыцыйны» Саюз пісьменьнікаў, яны ствараюць свой Саюз пісьменьнікаў, пры тым, што ніводзін сур езны, вялікі пісьменьнік туды не ўвайшоў. Напрымалі туды людзей з рэгіёнаў амаль у загадным парадку, нейкіх чыноўнікаў. Гэта поўны дэспатызм. Адзі- нае, што можа быць нам падтрымкай і суцяшэ- ньнем — час не спыніць. Спрэчкі цара і людзей мастацтва вядома чым скончацца — перамогай
людзей мастацтва. Час не спыніць. Але трэба прызнаць, што сёньня мы на руінах.
Мы павінны проста рабіць сваю справу. Толькі такім чынам мы можам захаваць і сябе, і наогул гэты Саюз. Ён ёсьць, ён існуе. Ёсьць агульнае разуменьне. Ёсьць агульная зьвязка сумленных і таленавітых людзей. Гэта павінна нас умацоў- ваць. Мы гэта перажывем. Рана ці позна гэта скончыцца.
Дзень добры, спадарыня Алексіевіч. Я быў на адным з паседжаньняў суду над Вамі і Вашай кні- гай «Цынкавыя хлопчыкі», калімаці палічылі сябе і сваіх дзяцей абражанымі і падалі, мяркую не па сваёй ініцыятыве, на Вас у суд. Тады Вас абара- няла «Ліга правоў чалавека» іў прыватнасьці — яе кіраўнік Яўген Новікаў, які сёньня вядомы як адзін з адыёзных абаронцаў подлага рэжыму. I, калі Вы кажаце «Усё так эфэмэрна... займаючыся шмат гаЬоў дакумэнтам пачуцьцяў, я ведаю тое, якяны рухаюцца... Кожны раз іншы сьвет...», дык ці не змаглі б вы растлумачыць, у чым. падабенства ў дзеяньнях і паводзінах тых жанчын іЯ. Новікава, якімі пачуцьцямі яны кіраваліся іўчым розьніца, калі яна ёсьць? Дзякуй. Лявон С.
Алексіевіч: Я пайшла тады ў суд над кнігай дзеля мацярок. Мне хацелася ім нешта растлу- мачыць, я думала, ім можна нешта растлума- чыць. Я памятала жанчыну, якая хавала сына, і вось такая маленькая труна стаяла ў маленькай аднапакаёвай кватэры, яна ў шаленстве стукала
ў яе, казала — «Ці ты, ці ты там, сынок? Труна такая маленькая, а ты такі вялікі...» Крычала мне — «Раскажы, раскажы, як ён там сталярні- чаў на дачы генэральскай, страляць не навучылі, адправілі... і за два месяцы забілі». А потым я бачу яе ў судзе. Кажу: «Што Вы тут робіце?». Яна адказвае: «Мне патрэбен сын-герой, а не забойца, як ты напісала». Ну, гэта ёй ужо, вядома, патлу- мачылі. I мяне ўразіла, калі ў залю суду ўвайшоў сьвятар айцец Віталь і паспрабаваў сказаць — «Маці, не шалейце! Бо там таксама афганскія маці плачуць», — і яны кінуліся зрываць зь яго крыж. Я зразумела, што індустрыя савецкага пат- рыятызму вельмі сапсавала душу. Я зразумела, як цяжка мы хворыя, якое цяжкае таварыства. Што застаецца пасьля Ўтопіі? Ня толькі дрэнныя дарогі, дрэнныя чаравікі або дрэнныя зубныя лекары — застаецца разбэшчаны чалавек. Вось гэта мы і маем. Вось чаму і прыходзяць потым да ўлады такія людзі, як Лукашэнка, чаму мы топ- чамся на месцы і нікуды ня можам прарвацца.
А што тычыцца Новікава, Вы ведаеце, я нават неяк уключыла тэлевізар і паглядзела на гэты твар... Я ўбачыла, як нават памяняўся твар у ча- лавека. Я думаю, гэта — чалавечы тып, падобны на Лукашэнку. Гэтыя людзі, якія маглі б зрабіцца і дэмакратамі, або камуністамі, або дыктатарамі — ім патрэбная сама ўлада. Іх цікавіць толькі гэта. I яны могуць стаць усім чым заўгодна. Новікаў — гэта анэкдатычны клон Лукашэнкі, але парода —
тая самая.
У Беларусі кнігі Алексіевіч не друкуюцца даўно —ужо 12гадоў (калі нелічыць кнігі, выдадзе- най прыватным чынам Сяргеем Законьнікавым)». А ва Ўкраіне вашыя кнігі друкуюцца? Чаму не ў Беларусі?
Алексіевіч: ВаУкраіне пераклалі «Чарнобыль- скую малітву», у Л ітве пераклалі. Кнігі выходзяць пастаянна ў Расеі. I зараз адно з маскоўскіх выда- вецтваў будзе публікаваць томік за томікам усе мае кнігі, усю маю хроніку.
У Беларусі — не, ніводнае выдавецтва, ні за- лежнае, ні незалежнае, за гэта не бярэцца. Хоць я думаю, што сёньня прыйшоў час сур’ёзных кніг, паколькі мы спачатку думалі, што свабода — гэта такое сьвята, што ўсё ў нас атрымаецца, як ва ўсіх. Гэта не атрымалася, стала зразумелым, што чужыя ідэі гэтак хутка не прыжываюцца, што мы іншыя, што мы яшчэ да многіх рэчаў не гатовыя і не разумеем іх.
Ну і што, што мы карыстаемся словамі «дэ- макратыя», «лібэралізм», «лідэр» — гэта проста словы, яны яшчэ нічым не напоўненыя, гэта яшчэ не аплачана залатым запасам генэтычных або нейкіх псыхалягічных і інтэлектуальных набыт- каў. I таму я думаю, што мы пакуль можам спа- дзявацца на час, і ў кожным чалавеку ў адзіноце праходзіць вялікая праца. I вельмі шкада, што пісьменьнікі самаўхіліліся ад гэтай працы. I ня толькі таму, што нам мала дзе можна гаварыць і пісаць, але яшчэ і таму, што нам мала чаго можна сказаць. Мы ўжо адвыклі ад сурезнай размовы.
Усе гэтыя постмадэрнісцкія гульні, усе гэ- тыя корпаньні ў сабе, ва ўласных сэксуальных праблемах і комплексах — гэта ўсё мае права на існаваньне. Але калі гэта робіць пісьменьнік дзе- небудзь у Эўропе, гэта яшчэ зразумела. А ў нас ад гэтай працы, я б сказала, несумленна ухіліцца.
Людзі хочуць чытаць і хочуць сур’ёзнай раз- мовы. Я ва ўсякім выпадку спрабую не даваць сабе спуску, хоць я таксама чалавек, я таксама стамляюся, у мяне ёсьць біяфізыка і свае межы. Але гэта мая прафэсія — дадумваць рэчы сум- ленна да канца. Хоць часам бываеш мішэньню паміж дзьвюх барыкад — цябе ня любяць і на- цыянальныя рухі, цябе ня любіць і Лукашэнка зь яго ўладай. Але жыцьцё такое маленькае, што ня хочацца гуляць ва ўсе гэтыя гульні, хочацца быць проста сумленным чалавекам, якому цікава жыць.
1. Сьвятпана, сёньня часта пачуеш слова гля- балізацыя. Вы, мяркую, маеце свой, як заўсёды, адметны погляд на рэчы, таму хацеў бы пачуць, ці зьвязваеце Вы Чарнобыль і наступствы з гля- балізаваным сьветам і дзе наш паратунак? 2. Вы ладзіце няспынны дыялёгз чытачамі, грамадзкімі актывістамі. А якіяў Вас адносіны зь «зялёнымі», наогул экалягічным рухам? Наколькі папулярная Вы менавіта ў гэтых колах (маю на ўвазе сусь- ветны кантэкст)? 3. Якія небясьпекі для Беларусі Вам бачацца выразна з гледзішча яе экалягічнага стану? Вядома, апроч наступстваў Чарнобыля. Дзякуй!
Алексіевіч: Я вельмі шмат выступала на роз- ных экалягічных кангрэсах, сымпозіюмах, суст- ракалася зь «зялёнымі»... I былі дыялёгі зь філё- зафамі на гэтую тэму. Але я б не магла сказаць, што ў «зялёным» руху ёсьць прарывы — таксама нейкае таптаньне на месцы, але што тычыцца Бе- ларусі і Расеі — ёсьць нейкі антыатамны рух... У Беларусі, па-мойму, гэта ўсё ў такім зачаткавым стане... Грамадзтва спынена ў сваёй самасьвядо- масьці, у сваім разьвіцьці...
I калі я бываю ў чарнобыльскай зоне, мяне больш за ўсё дзівіць, што ніхто не аб ядноўваецца! Нават маці хворых дзяцей, дзяцей, якія паміра- юць — і тое не аб’ядноўваюцца! Гэта значыць, мы знаходзімся яшчэ на іншым узроўні сьвядо- масьці. У нас, перш за ўсё, няма грамадзянскай супольнасьці, няма свабоднага грамадзтва. У кожным чалавеку няма той тэрыторыі асобы, на якой могуць ідэі свабоды, ідэі грамадзянскай супольнасьці працаваць. Каштоўнасьці ўласнага жыцьця няма... Такое адчуваньне, што быццам скончылася вялікая вайна. I такая цана жыцьця свайго.
КНІГІ ОНЛАЙН
