Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Сёньня патрэбная іншая мужнасьць, муж- насьць выжыць, мужнасьць прыйсьці да людзей і потым сабраць нейкую сваю каманду і пакрысе падточваць гэта. Гэта — не асабістае Лукашэнкі, гэта сядзіць у кожным чалавеку. Рэвалюцыю трэба зрабіць у галаве кожнага чалавека.
Я жыву ў тым самым доме, у тым самым пад’- езьдзе, дзе Казулін. I я часта бачыла яго шчасьлі- вым: дзьве прыгожыя дачкі, ягоная жонка — было бачна, што там каханьне, заўсёды было радасна іх бачыць. Можа, героі рэвалюцыі, якая ў нас усё ніяк не адбудзецца, са мной не пагодзяцца, і, можа, Аляксандар Уладзіслававіч са мной не пагодзіцца, але я скажу: маленькае жыцьцё, Ваша асабістае жыцьцё, жыцьцё Вашых дзяцей — вышэй за тыя мэты, якія Вы ставіце. Ня трэба сьмерцю акуп- ляць новыя ідэі. Толькі жыцьцём. Вяртайцеся да жыцьця! Адчай нам не памочнік.
Аляксандар Казулін спыніў галадоўку, якая доўжылася 52 дні, 11 сьнежня 2006 году.
«Я не расейская пісьменьніца»
31 траўня 2007
Алена Струвэ, Менск
Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч, якая апошнім часам жыве і працуе ў швэдзкім Гётэ- боргу, прыехала ў Менск на вакацыі. Тут яна зьбіраецца працягнуць працу над кнігай «Дзівосны алень вечнага паляваньня» і завяршыць кнігу «Час second-hand». Пісьменьніца мяркуе сустрэцца зь некаторымі героямі сваіх будучых твораў і запі- саць іхныя споведзі. Сёньня ў Сьвятланы Алек- сіевіч дзень народзінаў. Яго яна зьбіраецца суст- рэць у сваім вясковым доме, у вузкім коле блізкіх людзей. Мы гутарым пра такую падзею, як дзень народзінаў. Ці правільна віншаваць з гэтым ча- лавека, які да свайго нараджэньня ў прынцыпе ня мае ніякага дачыненьня?Як ставіцца Сьвятлана Алексіевіч да сьвяткаваньня гэтай падзеі і да ця- перашняй канкрэтнай даты?
Алексіевіч: У некалькіх пакаленьнях я — дачка вясковых настаўнікаў. Я вельмі ўдзячная гэтай сваёй культурнай генэтыцы. Я маю такую вяс- ковую цьвярозасьць у дачыненьні да сябе, да ўсіх маіх датаў, посьпехаў, славы. Гэта ня ёсьць маім гонарам і гэта не кранае мяне ні на грам. Мне ўсё цікава на ўзроўні нейкай радасьці, якую я пра- жываю асабіста. Што да гэтага дня... Ну, існуюць формы, традыцыі. Нават час людзі прыдумалі. Бо часу няма — ёсьць нейкае касьмічнае існаваньне.
Ці ня так? А дзень народзінаў — ну, проста добра, што нейкім чынам ты зьявіўся на сьвет. 3 гадамі толькі становіцца сумна, што жыцьцё так хутка праходзіць.
Струвэ: Што Вам не падабаецца ў гэты дзень?
Алексіевіч: Калі мне мае аднагодкі пачынаюць казаць, што ў «нашым узросьце» трэба тое і тое, і што «галоўнае здароўе»... Я думаю: «Бог мой, тут цяпер столькі адкрываецца розных дзівосных рэчаў. Я вось нядаўна прыехала зь Ляпляндыі, дзе ўражваюць і пэйзажы, і алені, якія тысячамі ідуць уверх у горы. Ты столькі пражываеш і ад- крываеш за кароткі час, а табе кажуць: ну, зда- роўя... Мне заўсёды хочацца пачуць нечаканае слова, хочацца сустрэць нечаканага чалавека. Мне азартна жыць».
Струвэ: У часе цяперашняга наведаньня Беларусі Вы зьбіраецеся сустрэцца зь людзьмі, якія ідуць на такі азартны крок як зьмена твару, цела...
Алексіевіч: Так, адзін з кавалкаў кнігі будзе пра гэта.
Струвэ: Як непісьменьніцу Вас цікавіць гэтая праблема?
Алексіевіч: Я гэта ніяк да сябе не прыстасоў- вала. У мяне такой праблемы не было. Аднак гэта цікава... Ну, напрыклад, нос я сабе б паправіла. Тым больш, гледзячы на майго старога бацьку, я ўяўляю, што гэты нос будзе і ў мяне ўсё жы- цьцё расьці... (сьмяецца)... Але, калі сур’ёзна... Я сустракала ў Маскве адну жанчыну, моднага
фатографа, і яна казала, што сёе-тое памяняла з дапамогай хірурга. У яе быў дэфэкт вуха і такі даўгі, з гарбінкай, hoc. I яна расказала, што ёй зра- білі «модны нос». Аказваецца, ёсьць такое паня- цы і,е — модны hoc. I тады я падумала, што ў гэтым ёсьць рацыя, калі чалавек належыць да публічнай прафэсіі. Я зразумела, што людзі сёньня маюць нейкія іншыя ўяўленьні пра праблемы цела, чым раней. Маральныя, чалавечыя, эстэтычныя.
Струвэ: 3 чым гэта зьвязана?
Алексіевіч: Гэта зьвязана са стаўленьнем да жыцьця. Чалавек ужо не зьбіраецца залежаць ад таго, што яму дадзена Творцам. Калісьці Фройд сказаў: «Нос — гэта лёс» Аднак цяпер ты і гэта можаш зьмяніць. Чалавек сам бярэ на сябе місію Творцы, пачынаецца нейкая іншая Творчасьць. Я ўчора сядзела ў чарзе да зубнога лекара. Гэта ўсё былі жанчыны за 50. Менавіта для іх, для іх разуменьня жыцьця праблема прыгажосьці стаіць вельмі жорстка. Яны ўсьведамляюць, што ім патрэбныя біялягічныя падпоркі. Мяняецца працягласыдь жыцьця, ты жывеш даўжэй, аднак ня маеш зубоў...
Струвэ: Як Вы ставіцеся да «біялягічных пад- порак»?
Алексіевіч: Я добра стаўлюся да гэтага, да таго, што чалавек працягвае сабе жыцьцё. Зь гледзішча старажытных рымлянаў, мы жывем вельмі шмат. Ня выключана, што чалавек будзе жыць 200 га- доў. У зьвязку з павелічэньнем працягласьці жы- цьця зьяўляюцца нечаканыя праблемы — старыя людзі. Калі вы ходзіце па эўрапейскіх вуліцах,
то старых людзей болей за астатніх. Гэтыя людзі хутка зьменяць сьвет, сыстэму каштоўнасьцяў, паколькі ў той самай Эўропе яны не зьяўляюцца нейкай «гароднінай», нейкім прыдаткам да жы- цьця дзяцей. Чаго нельга сказаць пра палову людзей на постсавецкай прасторы. У прынцыпе, і тут чалавек прыйдзе да іншага асэнсаваньня свайго жыцьця. ГІавінна быць уласнае жыцьцё зь нейкім уласным сьвятам, сэнсу якога мы да- гэтуль не зразумелі.
Струвэ: Цягам 30 гадоў Вы запісваеце споведзі былых савецкіх людзей, і гэтыя споведзі «малень- кіх людзей», паводле Вашых словаў, складаюць біяграфію імпэрыі альбо біяграфію ўтопіі. Новая кніга «Час second-hand» — гэта працяг тэмы?
Алексіевіч: Калісьці ў мяне была кніга пра самагубцаў «Зачараваныя сьмерцю». Пра тое, як многія людзі шчыра верылі ў вечную ідэю сацы- ялізму і як у сваім бал ьшавіцкім варыянце вечная ідэя аказалася вельмі крывавай і трагічнай для іх. Там было 17 гісторый. Цяпер для «Часу secondhand» я пакінула 10 найбольш паказальных гісто- рый. Дадаю разьдзел, пра што мы думалі і марылі ад 1986 па 1996 і пра што — у 1996-2006. I гэтае сумяшчэньне дае падставы для асэнсаваньня, што з намі адбылося, чаму замест вялікіх ідэяў прыйшоў геданізм, то бок цяга людзей да кам- форту? Ці ёсьць наш пэрыяд вульгарным альбо мы вяртаемся да нейкай нормы? Усё гэта вельмі сур езныя пытаньні. У мяне ў кнізе пра гэта раз- важаюць дзясяткі і нават сотні людзей.
Струвэ: Вы доўга пішаце свае кнігі?
Алексіевіч: Друкаваць, як на варштаце, усё новыя гісторыі — бессэнсоўна. Я доўга працую над кнігамі. Напрыклад, гісторыю каханьня «Д зі- восны алень вечнага паляваньня» пішу болей за 10 гадоў. У мяне будзе 100 апавяданьняў пра каханьне. Трэба да сябе прыслухацца, што ты павінен сказаць.
Струвэ: Напэўна, гэтаскладана — сказацьсваё слова пра каханьне?
Алексіевіч: 3 каханьнем усё складана. Сам досьвед экзыстэнцыяльны вельмі складаны. Бо ў мяне ж ня проста каханьне. Цяпер гэтых любоўных расказаў — усе спосабы, розныя ра- мантычныя гісторыі — у вялікай колькасьці на кніжных паліцах.
Я хачу далей працягнуць свае дасьледаваньні. Кожны з нас ставіць перад сабой гэтае пыта- ньне — самае таямнічае, самае карэннае пыта- ньне жыцьця: «навошта?» 3 аднаго боку, каханьне «дано нам в утешенье», каб было ня страшна памерці, а зь іншага боку, дае сэнс нашаму жы- цьцю, бо чалавек мае нейкую болыпую місію, чым толькі прызнаць сябе часткай біялягічнага лан- цужку — нарадзіць дзяцей, працягнуць свой род. Калі нашы людзі вырашаць матэрыяльныя пы- таньні, наядуцца, для іх гэтыя пытаньні стануць вельмі сур езнымі, бо яны галоўныя ў жыцьці.
Наперадзе ў мяне гэтая кніга і яшчэ кніга пра старасьць. Я хачу шмат выясьніць пра сваё пака- леньне ды сябе і прайсьці з гэтым да канца.
Струвэ: Як хутка Вы плянуеце завяршыць кнігу пра каханьне?
Алексіевіч: Яшчэ дзесьці год патрэбны для гэтага. Справа ня ў тым, каб сабраць матэрыял, трэба сабраць філязофію. Сэнс сур’ёзнага пісь- меньніка ў тым, каб штосьці пачуць на вуліцы. Флябэр сказаў, што ён чалавек-пяро. Я чалавек- вушы. Маё вуха на вуліцы. Я лічу, што пісьмень- нік павінен першым сфармуляваць нейкія рэчы, якія знаходзяцца ў паветры. Першым сказаць пра гэта.
Струвэ: Наколькі важнае для Вас палітычнае жыцьцё?
Алексіевіч: Я ўвесь час удзельнічаю ў палі- тычным жыцьці. Хутчэй сымбалічна. Аднак вы заўсёды можаце даведацца пра маю пазыцыю. 3-за гэтага я жыву ў Эўропе, я маю на ўвазе, з-за канфліктаў з уладай. Аднак для мяне як для Mac- Taxa — гэта не галоўнае. Я спадзяюся, што сваімі кнігамі я гэта сфармулюю. У нас няма ідэяў, працуюць нейкія старыя ідэі культуры выжы- ваньня. Культура барацьбы ўжо ня можа цалкам запоўніць сучаснага чалавека. Перад чалавекам адчыніліся зусім іншыя далягляды, і ён уступіў у зусім іншую прастору жыцьця. Гэтыя новыя людзі толькі зьяўляюцца ў нас.
Ёсьць таксама людзі, якія «чарка-шкварка». У мяне дом у вёсцы. Нядаўна там зьявіўся такі маленькі бізнэсовец, ён падманвае людзей, спой- вае іх. Ён вельмі проста вырашае свае праблемы: мех мукі ці чагосьці іншага. Ён разумее, што ва- кол няма асобаў, а ёсьць культура выжываньня, сялянская такая хітрасьць. Трэба было выжыць гэтым людзям на балоце. Таму я з сумам слу-
хаю нашых палітыкаў, тое, што было нядаўна на Кангрэсе дэмакратычных сілаў. Замест разьмер- каваньня ўлады, трэба думаць, дзе мы і да якога чалавека мы сёньня выходзім. Гэты чалавек стаў болып агрэсіўным. Бо ён нічога не разумее наконт расслаеньня грамадзтва, наконт магчымасьцяў, якія адкрываюцца — усё ёсьць, а ты нічога ня можаш. I трэба гэтаму нейкі сэнс надаць, каб не было простай сытасьці жывёліны. Вось з чым трэба выходзіць да людзей.
Струвэ: Для заходнеэўрапейскага чытача вы — беларуская пісьменьніца, якая прадстаўляе пос- ткамуністычную Ўсходнюю Эўропу...
Алексіевіч: Чалавек з усходу... Бо я не займа- юся выключна беларускай гісторыяй, а займаюся біяграфіяй імпэрыі, біяграфіяй утопіі. Гэтая ім- пэрыя размаўляла па-расейску і закранала вялікія прасторы, аднак з гледзішча мэнтальнага, біяфі- зычнага бачаньня сьвету, бо ёсьць таксама і такое бачаньне, я, вядома, не расейскі пісьменьнік. У мяне шмат такога беларускага бачаньня.
Струвэ: У Беларусі Вас не выдаюць больш як дзесяць гадоў. Таксама прадстаўнікі нацыяналь- най апазыцыі ня лічаць вас беларускай пісьмень- ніцай. Ваша творчасыдь для іх касмапалітычная. Вас гэта крыўдзіць?
КНІГІ ОНЛАЙН
