Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Я думаю, што пасьля зыходу нашага прэзыдэ- нта будзе развал маленькага Савецкага Саюзу. Нічога страшнага ня будзе. Мы павінны разумець тое, што па-расейску называецца «прмвходяіцпе обстоятельства».
Мы вось глядзім на Расею і зайздросьцім ёй. Але хай Расея скажа дзякуй Злучаным Штатам за тое, што яны ваююць на нафтаносным Усходзе. Расейцы разумеюць, што некалі гэта скончыцца, і дай Бог ім свае шалёныя даляры разьмясьціць як трэба. I мы ж тое самае. Маем расейскі рынак, які пакуль што-нішто ў нас купляе, і мы 12 гадоў тут трошкі жыравалі. Усё залежыць ад гэтых зызеш- ніх абставінаў.
Дракахруст: Спадар Садоўскі, я б хацеў пага- варыць як раз пра тое «жыраваньне», пра якое Вы казалі.
Садоўскі: Ну, жыраваньне вельмі адноснае.
Дракахруст: Так, але шмат эканамістаў кажуць цяпер пра сапраўдны спажывецкі бум, які на- зіраецца ў Беларусі, сьведчаньне чаму — значны рост куплі аўтамашын і неверагодны рост цэнаў на нерухомасьць, асабліва ў сталіцы
I гэта пры тым, што як раз улада пасьля бе- ларуска-расейскай нафтагазавай вайны крыкам крычыць пра тое, што трэба рыхтавацца да гор- шых часоў, зацягваць паясы, сьведчаньне чаму, напрыклад, дэкрэт Лукашэнкі пра эканомію. A народ нібыта ня чуе, нібыта сам сабе кажа: «Ні- чога, наш «бацька» ўсё роўна неяк выкруціцца». 1 працягвае купляць-купляць-купляць. Ці не стварае гэта сапраўды псыхалягічную пастку і для ўлады, і для народу? I чым гэтая пастка можа скончыцца?
Садоўскі: Мне здаецца, што адказ тут вельмі просты і таямніцы тут ніякай няма. Ёсьць дасьле- даваньні наконт спажывецкіх бумаў. Скажам, у Нямеччыне такі бум назіраўся ў часы Адэнаўэра і Эрхарда. У краінах пераходнага пэрыяду такія бумы назіраюцца, калі ёсьць трывога і няўпэўне- насьць у эканамічным разьвіцьці краіны.
Калі б была адкрытая эканоміка, калі б быў свабодны бізнэс, людзі б панесьлі свае грошы ня ў банкі, а куплялі б акцыі і каштоўныя паперы, пра што Станіслаў Багданкевіч кажа ўжо 10 гадоў. Людзі б не куплялі другую машыну, трэці мабіль- нік, другую кватэру. Людзі сапраўды баяцца, я тут са Сьвятланай абсалютна згодны, людзі ня ведаюць, што будзе заўтра. Бо што з таго, што людзі нясуць грошы ў банкі?
Я сам у банку паўтара года працаваў і ведаю. Калі прадпрыемства атрымлівае грошы не за кошт продажу акцый, а бярэ крэдыт, даражэе вытворчасьць, растуць цэны.
На сёньняшні дзень спажывецкі бум, пра які Вы, Юры, гаворыце, гэта своеасаблівая форма аш- чаджаньня, людзі ўкладаюць грошы ў машыну, у кватэру, у тэлевізар. Ня ўсе людзі разумеюць, што тыя высокія заробкі, якія мы атрымлівалі апошнія гады — яны не заробленыя. Асабліва гэта зразумела, калі паглядзець на інфляцыю, на рэнтабэльнасьць прадпрыемстваў, на ўліваньне ў іх грошай. Гэта незаробленыя заробкі. I людзі сьпяшаюцца іх патраціць на ўсякі выпадак, каб на чорны дзень не застацца безь нічога.
Пастка тут такая, што сінэкура аднойчы скон- чыцца, і давядзецца жыць па сродках, будуць да- яжджаць аўтамашыны, дапрацоўваць пральныя машыны. I ўсё пачнецца спачатку.
Дракахруст: Спадар Якубовіч, а як бы Вы ахарактарызавалі гэты цікавы фэномэн? На Ваш погляд, у чым яго прычына, акрамя, зразумела, ростужыцьцёвагаўзроўню: недавер дадзяржавы, пра які казаў спадар Садоўскі, ці наадварот — залішні давер?
Якубовіч: Наагул кажучы, гэта пытаньне ін- тэрпрэтацыі. Можна зайсьці сёньня ў любую ві- ленскую краму, кшталту «Акропаліс», і ўбачыць велізарную колькасьць людзей, якія купляюць, прычым гэта не беларусы, а літоўцы. Але пры гэ- тым нельга сказаць, што літоўцы, паводле схемы Пятра, так ужо баяцца заўтрашняга дня. Людзі
хочуць жыць сёньня і цяпер, і калі ёсьць магчы- масьць купіць машыну, то яе купляюць.
3 аднаго боку, людзі сталі жыць крыху лепш. Я, Юры, не казаў ні пра сады квітнеючыя, ні пра бум вар’яцкі, якога няма. Ёсьць цяжкое жыцьцё, і нездарма зьяўляюцца дырэктывы, якія нагад- ваюць — не расслабляйцеся, мы вельмі бедная дзяржава.
Але ёсьць элемэнт і таго, пра што Вы, Юры, сказалі. Многія людзі ня вельмі крытычна ста- вяцца да ацэнкі сваіх пэрспэктываў, і ёсьць такое грамадзянскае ўтрыманства: маўляў, ёсьць прэ- зыдэнт, які ведае, як будзе сёньня, заўтра і пась- лязаўтра. I хаця прэзыдэнт увесь час кажа, што трэба разьлічваць на сябе, а дзяржава зробіць тое, што яна можа зрабіць, вера ў правадыра — гэта частка нашай мэнтальнасьці.
Гэта ня пастка ў тым сэнсе, што яе нехта штучна стварае. Але чалавек павінен ведаць, што найлепшыя інвэстыцыі — гэта інвэстыцыі ў дзяцей, у адукацыю, у нерухомасьць, каб не чакаць, калі выканкамаўская чарга падыдзе, a самому думаць. Спадзеў на правадыра — гэта мэнтальная скрыўленасьць, рудымэнт сацыяліс- тычнай мінуўшчыны, а ня нешта, што накідае прапаганда.
I я лічу, што грамадзтва, якое ўсур’ёз разва- жае наконт будучыні, павінна разумець, што будучыня залежыць, як пішуць у нашых газэтах, ад таго, як кожны канкрэтны чалавек гэтую бу- дучыню сябе ўяўляе.
Дракахруст: Спадарыня Алексіевіч, а ў Вас, як у «канкрэтнага чалавека», які погляд на гэтую праблему?
Алексіевіч: Я гэта бачу крыху інакш. Я мя- ркую, што мы — не асобныя людзі і ня ўсё тут залежыць ад мясцовых умоваў. Сёньня толькі ў краінах ісламу яшчэ працуе энэргія рэлігіі. А ў астатнім сьвеце скончыўся час вялікай гісторыі. Людзі расчараваліся ва ўсіх ідэях і ў містычных сэнсах. I беларусы — нацыя, якая спазьнілася, зь недабудаванай дзяржавай — сыходзяць зь вялі- кай гісторыі ў сваю маленькую гісторыю і кажуць: «Чума на абодва вашыя дамы! Ёсьць сёньня і цяпер, і я хачу жыць сёньня». Гэта мы, наіўныя шасьцідзясятнікі, думалі, што разваліцца ўсё гэта і людзі кінуцца каяцца, будаваць дзяржаву, вучыцца свабодзе, а яны кінуліся вучыцца жыць. Яны, як дзеці, усё спрабуюць. Мне даводзілася спатыкацца з расейскімі алігархамі — Беразо- ўскім і Абрамовічам. I здавалася б — людзі ўсё маюць, але нават яны выхваляюцца тым, што набылі, людзі, што менш багатыя, выхваляюцца крыху меншымі яхтамі.
Мы, беларусы, яшчэ такое недафармаванае цела, а цябе выкідаюць у дарослае жыцьцё. На пэўны час аўтарытарны лідэр нібыта абараніў грамадзтва, зрабіў такую сумесь турмы і дзіця- чага садка.
Але ва ўсім сьвеце адбываецца, а ў нас, на не- падрыхтаванай глебе гэта хутчэй і жахлівей — дыктатура маленькага чалавека, які хоча смачна есьці і мала працаваць. У сваім доме я паспра-
бавала памяняць газавую пліту. Дык гэта два дні трэба сядзець на тэлефоне, дзесяць дзяўчат адказваюць вам, але насамрэч ніхто ні за што не адказвае. I, можа, празь месяц да вас хтосьці пры- едзе. Яны атрымліваюць новыя заробкі, пэўна ўжо езьдзяць на нейкіх патрыманых машынах з Захаду, але ўменьне працаваць — усё тое самае. Іх навучылі толькі хацець.
Лідэр сам не падазрае, якая небясьпека, перш за ўсё для яго і для народу — дыктатура малень- кага чалавека, дыктатура яго любові. Але калі ён будзе расчараваны, калі гэта ўсё яму не дадуць, a ён толькі ўвайшоў у смак — якой страшнай будзе яго нянавісьць. I няма чаго замілоўвацца гэтым дзіцячым садком, які хоча жыць. Мы — як дзеці, і гэта вельмі страшна для ўсіх нас.
«Час Лукашэнкі скончыўся»
22 жніўня 2007
Сяргей Навумчык, Прага
На вэбсайце Радыё Свабода адбылася онлайн- канфэрэнцыя зь пісьменьніцай Сьвятланай Алек- сіевіч.
Спадарыня Святлана, вы напісалі сцэнарый для дакумэнтальнага фільму пра аднаго зь лідэраў КПЗБ Мікалая Арэхву, выйшаў ён напрыканцы 80-х. Маглі бы вы распавесьці пра тоеяк паўстаў фільм, якое ўражаньне на вас зрабіў Арэхва і ці ёсьць магчымасьць сёньня паглядзець гэты фільм. Дзякуй, Віктар.
Алексіевіч: Гэта быў такі фільм «Гэтыя не- зразумелыя старыя людзі». Насамрэч, гэта быў дзівосны чалавек, Арэхва, я яго яшчэ засьпела, і ён як ніхто даў мне зразумець трагедыю ка- муністычнай веры. Таму што ўсе думаюць, што гэта бандыты, як пісаў калісьці Пазьняк, «Ленін быў сыфілітык» — гэта прымітыўныя ўяўленьні, я лічу... Гэта прыгожая была ідэя, і туды сышло вельмі шмат прыгожых людзей. I вось адзін зь іх быў Арэхва.
Ён расказаў мне, як ён прыйшоў да гэтай ідэі і чым гэта скончылася. Яго пасадзілі, за ім пасадзілі яго жонку, а потым ён мне расказвае, што ў часе вайны яго адпусьцілі на фронт. Ён вярнуўся з фронту ўжо з ардэнамі і мэдалямі,
яго выклікаюць у КДБ і кажуць: «Мы вяртаем вам ваш партыйны білет». Ён кажа: «Я быў про- ста шчасьлівы». Яны сказалі: «Жонку вашу мы вам вярнуць ня можам, але мы вам вяртаем ваш партбілет». I ён зноў кажа: «Я быў шчасьлівы». Я кажу: «Хіба вы не кахалі сваю жонку, яна была што, проста партыйны таварыш?» Ён кажа: «Як вы можаце так думаць! Мая жонка была вельмі прыгожая, я ніколі потым ня здолеў пакахаць», і паказвае мне яе фатаздымак. Я кажу: «Дык як вы маглі так сказаць, што вы былі шчасьлівыя, калі яны забілі вашую жонку?» А ён кажа: «Як вы не разумееце, яны ж вярнулі мне білет!» «Але ж яны забілі вашу жонку!» I тут ён мне ў такой разьюшанасьці кажа: «Нас нельга судзіць паводле законаў лёгікі, нас трэба судзіць паводле законаў веры!» I тады я зразумела, якая гэта была рэлігія для гэтых людзей. Я нават ня ведаю, дзе цяпер гэты фільм...
Паважаная Сьвятлана Аляксандраўна, вы, канешне, добры публіцыст, нават я б назваў вас летапісцам. Але мяне вельмі абурае ваша стаў- леньне да беларускай мовы. Чаму амэрыканскія амбасадары вучаць беларускую мову? Адзін нават даваў інтэрвію для Радыё Свабода на беларускай мове. Чаму вы так пагарджаеце беларускай мо- вай? Згодзен з вамі, што Беларусь — гэта фэрма на чале з Начальнікам-бацькам. Але чаму вы так зьняважліва ставіцеся да беларускай апазыцыі? У час НЛП на ТБ працаваць цяжка. Ці лічыце вы, што ў Беларусі, найперш, «псыхалягічны стан
сталінізму»? Напішыце кнігу-летапіс — Хроніка сучаснага сталінізму. Дзякуй. Валеры Грыцук.
Алексіевіч: Гэтая агрэсіўнасьць — яна крыху спозьненая, яшчэ 20 гадоўтамутакіхбыло шмат, а цяпер мы маем справу з гэткім «абарыгенам» гэтай ідэі агрэсіўнасьці...
Ведаеце, такі патрыятызм, які стаіць звычайна за такой ідэяй — гэта жаданьне пазьбегчы ней- кай адказнасьці. Адказнасьці за тое, што часы мяняюцца, і ўсё нашмат больш складана, чым нам здаецца. I вам, аўтару пытаньня, здаецца, што калі б усе людзі размаўлялі па-беларуску, то вырашыліся б усе праблемы — зусім не.
КНІГІ ОНЛАЙН
