Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
памрэш з голаду, але будзеш прыніжаны. Але там у чалавека ёсьць шанец, ён свабодна ідзе, уключае тэлевізар і ня думае, дзе ён, у якім стагодзьдзі, дзе ён апынуўся — гэта тое, што я адчуваю, калі чую па тэлебачаньні нашых палітыкаў. Некаторых зь іх я ведаю, гэта годныя людзі, але тое, што яны сёньня кажуць — гэта ніжэй за іх... Гэта выклікае неўразуменьне, як можна так прынізіць і спыніць нацыю зь яе культурай.
Сьвятлана, калі б Вы сустрэліся з Лукашэнкам, што б Вы яму сказалі?
Алексіевіч: Я б яму сказала, што ягоны час прайшоў. Я не магу думаць, што ўсё, што ён зрабіў, можна цалкам выкрасьліць — напэўна, многія працэсы ўнікальнага пераходу ад сацыялізму да капіталізму, да якога ўсе, на жаль, ідуць — лепш бы мы ішлі да сацыял-дэмакратыі — у яго не ха- піла культуры чалавечай і палітычнай пайсьці да сацыял-дэмакратыі. А такі шанец у яго быў. Бо ў нас гэта не сацыял-дэмакратыя, а сацыялізм у ягоным найгоршым варыянце, гэткая сумесь турмы і дзіцячага садка, як я ўжо казала. Маг- чыма, ён зьмікшыраваў гэты пераход. У нас няма такога жорсткага расслаеньня, як у Расеі, яшчэ ня ўсё да канца разрабавана, але зараз, я думаю, мы будзем адкупляцца за газ, і ў выніку ўсё будзе пра- дадзена, разрабавана, апынецца нават не ў бела- рускіх алігархаў, а ў расейскіх, гэта, на жаль, сум- ная гісторыя. Мэта чалавека — улада, і ён будзе за яе плаціць. Усё ж, я думаю, гісторыя па-рознаму
будзе ставіцца да яго, нейкія рэчы яна паставіць яму ў заслугу... Гэта трагічная фігура. Калі б у яго цяпер хапіла мужнасьці сысьці, ён бы застаўся ў гісторыі, і я перакананая, што меркаваньні пра яго падзяліліся б. Але я думаю, што гэтага не ад- будзецца. Аднак ягоны час скончыўся.
Had чым Вы цяпер працуеце? Будзем спадзя- вацца, што Вашы кнігі можна будзе купіць ня толькі у Мюнхене і Стакгольме, але і ў Менску.
Алексіевіч: На жаль, мае кнігі тут ужо не вы- ходзяць, колькі Лукашэнка пры ўладзе — нейкі паралельны працэс атрымліваецца. Яны выхо- дзяцьу Расеі, у выдавецтве «Время» выдалі калек- цыю ўсіх маіх кніг, чатыры кнігі ў новым, дапоў- неным варыянце, і яны нейкім чынам трапляюць сюды, я іх бачыла часам і ў супэрмаркетах, толькі яны чамусьці вельмі дарагія — відаць, расейскі кошт пераводзіцца сюды, паколькі супэрмаркеты тут расейскія, і часам прыводзяць гандляры.
To бок, кнігі ёсьць, і як бы іх няма. Вось ня- даўна я атрымала прэмію, таксама набыла і пры- везла некалькі тысячаў кніг. Але цяпер, на жаль, я знаходжуся ў нейкім неафішаваным чорным сьпісе, які ёсьць ва ўсіх чыноўнікаў, якія займа- юцца культурай, і я не магу, напрыклад, прапа- наваць свае кнігі Нацыянальнай бібліятэцы, як гэта было раней, за свае грошы, альбо аддаць іх у школы, клюбы — я магу іх толькі аддаць у рукі людзям, якія будуць чытаць і даваць іншым.
Я належу да такіх людзей, якія лічаць, што трэба спакойна рабіць сваю справу. Гэта як у апос- тала Паўла: бываюць такія часы, калі маіх казаняў ня чуюць, але гора мне, калі б я іх не казаў. Вось гэта маё стаўленьне да жыцьця. I цяпер я раблю дзьве працы. Адна кніга — гэта «Дзівосны алень вечнага паляваньня», гэта гісторыя каханьня, якую я раблю ўжо больш за 10 гадоў, але гэта вельмі складана зрабіць...
I другая, якую я хачу зрабіць раней — гэта «Час second-hand». Гэта кніга пра тое, у якім сьвеце мы апынуліся, чаго мы хацелі 20 гадоў таму, на што мы спадзяваліся, аб чым марылі, што адбылося і якія мы цяпер. Я спрабую прааналізаваць — мне здаецца, прыйшоў час сфармуляваць, знайсьці нейкія адказы, аб ектыўна пачаць абдумваць сваю мінуўшчыну, прамаўляць яе, а ня проста ска- заць — вось, камунізм гэта страшная, цёмная ста- ронка нашай гісторыі, адвярнуцца і ісьці далей. He, нічога не атрымаецца. Гэта трэба прадумаць, прамовіць... Вось цяпер я раблю гэтую працу.
А чаму «second-hand»? Таму што мы нікуды не прарваліся... Гэта, вядома, сытуацыя постма- дэрну ў сьвеце — ніякіх новых ідэяў, мы жывем у сьвеце копій — сваіх, чужых... Гэта сёньня ў нашым грамадзтве, у расейскім грамадзтве, і нават у сьвеце — я даволі доўгі час за мяжой, 7 гадоў у чатырох краінах — вядома, сьвет заняты пошукам нейкай новай ідэі, нейкага новага сьве- тапогляду.
Пытаньне праз SMS: Вы напісалі не адну кнігу. Кожная ня гледзячы на няпросты шлях да чытача набывала шырокую вядомасьць у нас у Беларусі і за яе межамі. Які з Вашых твораў найболый любімы Вамі? Вялікі дзякуй за непрыхаваную праўду у «Чарнобыльскай малітве». Віктар Аку- ленка. Брагін.
Алексіевіч: Я не магу сказаць, якую кнігу я люблю найбольш. Я пра гэта таксама задумва- лася нядаўна. Некалькі гадоў сышло ў мяне на тое, што я дапаўняла кнігі, таму што «У вайны не жаночае аблічча», «Цынкавыя хлопчыкі», дый «Чарнобыльская малітва», і« Апошнія сьведкі» — усе кнігі мелі вялікія архівы. To бок, кніга трап- ляла да людзей, яны мне нешта пісалі, мяняўся час за 20 гадоў, людзі штосьці перадумвалі... Да- кумэнт — не такая застыглая, нерухомая форма, што гэта раз і назаўсёды, як трамвайны квіток альбо пашпарт — хаця і ў пашпарце сёе-тое можна памяняць. Таму пакуль чалавек жывы, да- кумэнт зьмяняецца — ягонае стаўленьне, ягонае адчуваньне, і час неяк уяўляецца іначай...
Я, калі працавала над усімі гэтымі кнігамі, то кожны раз была зноўку закаханая ў кожную кнігу, яе герояў, яе ідэю. Напэўна, любімыя — «У вайны не жаночае аблічча», «Цынкавыя хлопчыкі»... Я не ў кнігу закаханая, а ў шлях, калі нейкія рэчы ўдаецца глыбей зразумець, лепш сфармуляваць, больш здагадацца пра нешта ў чалавеку.
Ня ведаю, я люблю хутчэй шлях кніг у сабе, як яны адгукаюцца ў людзях — вось гэтае ад-
люстраваньне. I люблю, калі яны патрэбныя, нават сёньня, нягледзячы на тое, што людзям не патрэбныя прапаведнікі, сьвятыя, бо такі сёньня час — кожны сам сабе прапаведнік і настаўнік. Нельга нават зразумець, у чаго ці ў каго людзі вучацца — супэрмаркет іх вучыць, ці там Мар- кес, ці Янка Купала, ня ведаю... Складана штосьці зрабіць са словамі — яны нейкія ня моцныя, зь іх зьнікае энэргія, электрычнасьць... Але калі атрымліваеш такое пытаньне, то думаеш, што пішаш недарэмна.
Святлана, вітаю. Вашыя кнігі заўжды няпро- стыя, яны б’юць па самых балючых кропках. A якая кніга стваралася найцяжэй? Шчыры дзякуй за Вашую працу. Наста.
Алексіевіч: I цяпер цяжка новая кніга пі- шацца, «Час second-hand», пра тыя 20 гадоў, якія мы пражылі пасьля катастрофы, пасьля вызва- леньня, але найцяжэй мне давалася, вядома, «Чарнобыльская малітва». Таму што мой жанр, у якім я працую, зьвязаны ня з тым, каб перап- рацаваць агромністую колькасьць матэрыялу, я не ствараю калекцыю жахаў — націсьні кнопку тэлевізара, і жахаў будзе больш чым дастаткова, будзе жахліва выходзіць на вуліцу і вечарам не захочацца слухаць музыку...
Матэрыял — гэта адно, хоць гэта цяжкая шахцёрская праца. Самае галоўнае — стварыць канцэпцыю, філязофію, прадставіць нейкі новы погляд на рэчы. Чарнобыль быў нейкай таямні-
цай, я адразу гэта для сябе вызначыла зь першых паездак. Тут была і мэтафізыка, і нейкая новая філязофія — мы зазірнулі далей за ўсіх, чалавец- тва не было ў гэтай прасторы, і патрыярхальная нацыя сутыкнулася з зусім новымі выклікамі, да якіх нават супэрдзяржавы былі не падрыхтава- ныя — і раптам беларускі і ўкраінскі селянін апы- нуліся з гэтым сам-насам і ўсё спазнавалі самі.
I ў мяне не было традыцыі, на якую абаперціся. Калі я пісала пра вайну, то божа мой — колькі людзі жывуць, столькі яны ваююць... Ёсьць цэлая традыцыя, «культура вайны», як пра яе пісаць... Калі ты нават пішаш іначай, то ты ад нечага адштурхоўваесься... Па Чарнобыльскай тэме я пісала кнігу гадоў 10-11, і складанасьць была ме- навіта ў гэтым — знайсьці нейкія новыя тэксты, сабраць іх, пачуць іх, а для гэтага трэба было выйсьці на новы давер да жыцьця, бо ў культуры гэтага не было...
I гэта вельмі цяжкая праца, мы рабілі яе разам з маімі героямі, бо я шукала чалавека агалом- шанага — ня проста таго, хто ўскочыў на бія- лягічны канвэер, і яго панесла — ці няшчасьце, ці вайна... Мне патрэбны быў маленькі філёзаф, і насамрэч яны ў тыя дні былі агаломшаныя — яны думалі, пайшлі ў цэрквы, спрабавалі на штосьці абаперціся. Вельмі цікава было размаў- ляць са старымі — я раптам убачыла, што зь імі размаўляць цікавей, чым з вучонымі, генэраламі, таму што штосьці ў гэтай сялянскай культуры ёсьць наладжанае на выжываньне — тое, чаго ў сучаснай цывілізацыі няма. На многія пытаньні
трэба было адказаць ці прынамсі паспрабаваць адказаць, вось я і спрабавала.
Добрага дня! Шаноўная Сьвятлана, на вашу думку, якая ўсё-ткі асноўная прычына недрукава- ньня вашых кніг на Бепарусі. Дзякую. 3 павагаю, Антось.
Алексіевіч: Любы таталітарны рэжым — гэта, канечне, прымітыўная сыстэма. Зь нізу да верху падбіраецца вельмі прымітыўная ўлада, засна- ваная на боязі і на герархіі падпарадкаваньня. Ніхто нічога не бярэ на сябе. Узьнікаюць дзіўныя фігуры. Хто такі наш міністар культуры? Калі па- глядзіш — будаўнік з выгляду. Твары міністраў, самога прэзыдэнта гавораць пра паветра куль- туры, культуру краіны, грамадзтва. Культура — гэта нейкія чаканьні, нейкія падзеі... Гэтага няма, хіба толькі моладзь сама штосьці выдае... А так — гэта нейкая машына паводле нейкага савецкага клішэ. Тэлебачаньне — поўная ідэалягічная машына. Здаецца, нібыта робяцца нейкія кнігі, нейкае кіно, нейкія прэм’еры — але нібыта мы існуем у нейкім вакуўме... Няма падзей, людзей, фігур, думак, ідэй... Калі вы ідзяце ў беларускае кіно, вы загадзя паводле назвы ведаеце, што гэта за канструкцыя — такі савецкі зьлепак...
Гэта самае страшнае, што адбылося — у школе, адукацыі, культуры, грамадзтве — зьнік нейкі рух, нічога не адбываецца... У Маскве наадва- рот, бачны нейкі прарыў — там нейкія сайты, нейкія ідэі, нейкія людзі... Адчуваецца — у іх
ужо іншая адукацыя... У нас ёсьць таксама сайт «Новая Эўропа» — нібыта яго робяць у ЭГУ, там ужо іншы погляд.
Гэта цікава, але гэтага вельмі мала. Культурнае жыцьцё паралізаванае, і любы тэкст, які не ўкла- даецца ў гэтае маленькае сьветаўспрыманьне, вядома ж, здаецца апазыцыйным, страшным. Але я лічу, што галоўнае — напісаць. Калі кніга зробленая, гэта ўжо форма інфармацыі і нейкай яе працы ў сьвеце... Галоўнае — зрабіць гэтую працу ў сабе.
КНІГІ ОНЛАЙН
