Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Сапраўды, з-пад вечка труны не пра тое ж будзе згадваць нябожчык, якія ў яго былі туфлі ці марка аўтамабіля? Зусім не пра тое... Адзін расейскі мільярдэр, які нечакана захварэў і чакаў найгоршага, сказаў мне: я ўсё маю, я ўсё паспытаў, але ў апошнюю мінуту буду ўзгадваць, як піў віно з туфліка каханай жанчыны.
Выходзіць, з сабой чалавек бярэ тое, што — Над. Над матэрыяльным.
«Мы ўвайшлі ў сьвет без ілюзій»
9 чэрвеня 2008
Аляксей Знаткевіч, Прага
На мінулым тыдні грамадзкім рэдактарам нашага радыё была пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч.
Знаткевіч: Сп-ня Алексіевіч, Вы кажаце, што сёньня чалавеку трэба адказаць: што важна, акрамя прыватнага жыцьця. Што найбольш важнае цяпер для Вас асабіста па-за межамі пры- ватнага?
Алексіевіч: Я думаю, таксама пошукі гэтага сэнсу. Паколькі сьвет цалкам зьмяніўся. Я разу- мею, што Біблію не перапісалі, але ўсё ж сыстэма каштоўнасьцяў зьмянілася. Такое нечаканае выпрабаваньне, як выпрабаваньне матэрыяль- ным — гэта спакуса такая для чалавека.
Я працую над новай кнігай пра тое, што з намі адбылося за апошніх 20 гадоў на постса- вецкай прасторы — я ўжо трыццаць гадоў пішу біяграфію імпэрыі, біяграфію гэтага чалавека, ці аўтабіяграфію, бо ў маім жанры людзі самі распавядаюць пра сябе — таму для мяне вельмі важна знайсьці ў словах нейкую новую электрыч- насьць, новы сэнс... Таму што мы ў сябе дома ў Беларусі часам захапляемся барацьбой, бо мы ў запозьненым стане, ня вырашылі яшчэ праблемы палітычнай улады, праблемы нацыянальнай ідэі, і барыкадная культура захінае ад нас масу іншых
пытаньняў, якія непазьбежна паўстануць, калі мы вырашым гэтыя чыста палітычныя пытаньні.
Знаткевіч: А гэтыя пытаньні можна вырашаць ужо цяпер, ці ўсё ж ёсьць нейкія базавыя палітыч- ныя пытаньні, якія сьпярша трэба вырашыць?
Алексіевіч: Я як пісьменьнік магу адказаць на гэтыя пытаньні, я не палітык. У савецкай школе нас вучылі, што чалавек сам па сабе добры, а гэта абставіны робяць яго дрэнным. Але гэта зусім ня так. Калі карыстацца рэлігійнай мовай, ёсьць нібыта нейкі першародны грэх, але ў прынцыпе чалавек вечна боўтаецца між дабром і злом. I як мы зразумелі пасьля сусьветнай рэвалюцыі, нам здаецца, што мы нейкія асаблівыя — расейцы, беларусы, эстонцы... Гэта, вядома, такія хваробы росту. Перамагчы зло можна толькі на сваёй тэ- рыторыі — на тэрыторыі сваёй душы. Але гэта нямала.
Знаткевіч: На нашым сайце ў інтэрнэце навед- нікі даволі актыўна камэнтуюць Вашыя думкі, выказваньні — я б найперш хацеў працытаваць камэнтары ў нечым нязгодных, каб была маг- чымасьць для дыскусіі. Наведнік Міхась Мазак піша:
«Я не магу пагадзіцца з думкай Святланы Алек- сіевіч, што голая дыктатура — не асноўнае, на чым трымаецца цяперашняя ўлада. Быццам бы ёсьць нешта больш глыбокае. Паверце маім на- зіраньням (а я стасуюся зь вялікай колькасьцю разнастайных тыпажоў) менавіта страх і без- выходнасьць дамінуюць у настроях людзей. Яны баяцца, прычым ня могуць растлумачыць, чаго
менавіта. I гэта часьцяком ідзе праз выхаваньне ў дзяцінстве, мае глыбокія караніў папярэдніх па- каленьнях Беларусаў». Як бы Вы пракамэнтавалі такое меркаваньне?
Алексіевіч: Я хачу сказаць, што так думаць — гэта проста. Гэта тая пастка барыкаднай куль- туры. Нам здаецца, што народ у нас любімы, ха- рошы, і мы ўсе такія добрыя — інтэлігенцыя, ці эліта. А насамрэч тая спадчына, якая застаецца ад моцнай такой энэргетычнай ідэі, такой як фа- шызм ці сацыялізм, гэтая спадчына — чалавек. Застаецца чалавек з псыхалёгіяй ахвяры. I ён за- ўсёды думае, што ўсё, што адбываецца — ня вынік ягонай волі, ягонага жыцьця, ягоных перакана- ньняў і бязьдзейнасьці. Ён думае, што вінаваты хтосьці, што мы ня выкарысталі свой гістарычны шанец, які быў 10-15 гадоўтаму. Прынамсі, многія вакол нас яго скарысталі.
Я магу сказаць, што абвінаваціць мяне ў тым, што я падтрымліваю Лукашэнку — сьмешна, і ніхто гэтага ня зробіць, я спадзяюся, але як шчыры чалавек я лічу, што справа інтэлекту- ала — дадумаць рэчы да канца. I калі я размаўляю зь людзьмі, дадумваю рэчы да канца, ці імкнуся дадумваць, наколькі магчыма, то магу сказаць, што рэжым Лукашэнкі ня быў бы такі доўгі, калі б ён не задавальняў па тых або іншых парамэтрах масу людзей.
Усё, што адбываецца на Плошчы ці ў розумах студэнцтва, маладых людзей, якія ва ўсе часы былі рэвалюцыйнай часткай грамадзтва, у частцы беларускага літаратурнага грамадзтва — выйдзіце
за кальцавую дарогу Менску, вы ўбачыце людзей, якіх гэта цалкам задавальняе. Вы ўбачыце іх на рынках, хоць яны і супраць, але захоўваюць нейкі ўласны інтарэс і не ідуць да канца...
Вось у гэтым разабрацца нашмат важней, чым пэрсаніфікаваць зло і казаць, што яно ў адным Лукашэнку... Ды не. Гэтыя пераходныя, прамеж- кавыя часы вельмі складаныя. Проста сказаць — аўтарытарызм, дыктатура, гэта спрашчае задачу эліты. А насамрэч гэта вельмі складаны «піра- жок», і мы з гэтым не разабраліся — ні са сваім народам, чаго ён сёньня хоча, як ён жыве, на што ён здольны, ні з нацыянальнай ідэяй... У нас шмат адкрытых пытаньняў.
Знаткевіч: Даволі актыўна наведнікі сайту адрэагавалі на Вашае выказваньне, што Аляксан- дар Лукашэнка здолеў прадоўжыць сацыялізм — заключыўз насельніцтвам сацыяльны кантракт. I цяпер у параўнаньні з Расеяй у нас сапраўды аба- ронены студэнт, абаронены бедны чалавек, стары чалавек. Наведнік пад імем «Антыкамунар» піша — «Цікавае меркаваньне, аднак спадарыня Алексіевіч шчыра памыляецца: ні студэнт, ні пэнсіянэр, і ніхто яны (акрамя ўладнай групоўкі) не абаронены!»
Алексіевіч: Для новай кнігі, «Час second-hand», я езьдзіла па Ўкраіне, Прыбалтыцы і вельмі шмат па Расеі, і па Беларусі таксама. Mary з поўнай ад- казнасьцю сказаць, што ў Расеі жыцьцё больш жорсткае. Там насамрэч такі дзікі капіталізм, абсалютна нахабны, якому ўлада спрабуе неяк даць рады, але гэта ўжо практычна немагчыма.
Я не кажу, што мы добра жывём, але каж:у пра тое, што гэты пераходны час Лукашэнка «зьмік- шыраваў», за кошт Расеі, танных коштаў, ценявой эканомікі — я не палітык, ня ведаю — але ён на- самрэч, думаючы пра ўладу, зьмікшыраваў гэта для насельніцтва, і пакуль штоямуўдавалася гэта ўтрымаць. Іншая справа, што нельга ўтрымаць час, законы грамадзкага разьвіцьця — давядзецца ўсё прадаваць, усё дзяліць, і будуць багатыя і бедныя, і народна-дэмакратычнага сацыялізму, пра які мы марылі, калі задумваўся праект паха- ваньня сацыялізму, гэтай Атлянтыды, яго нідзе не адбылося. У прынцыпе, цяпер паўсюль такі намэнклятурны капіталізм.
Знаткевіч: Але шмат кажуць, што такі намэ- нклятурны капіталізм ужо ў апошнія некалькі гадоў у Беларусі стварыўся, і Беларусь рухаецца ў расейскім кірунку, і што сацыяльныя гарантыі пачатку 2000-х гадоў зьнікаюць...
Алексіевіч: Я таксама пра гэта казала, што ўлада цяпер прыпёртая да сьценкі, бо ні Расея яе цяпер ня будзе ўтрымліваць, ужо няма Ельцына зь яго партыйнымі яшчэ замашкамі, цяпер усім кіруюць грошы, даляр — мы ўвайшлі ў сьвет без ілюзій, і тут я не спрачаюся.
Званок: «Мяне зьдзівіла грамадзкі рэдактар «Свабоды» Алексіевіч сваім камплімэнтам Пуціну. Калі б яна зьезьдзіла ў Смаленскую вобласьць на тыдзень, яна 6 убачыла і жахлівую карупцыю, і тое, што Смаленск — горад-банкрут, што з вобласьці бягуць людзі. А паколькі лобіў Смаленс- кай вобласьціў Маскве няма, то грошы з Масквы
ідуць, напрыклад, Кадыраву. I ў гэтым пляне я згодны зь Літвіненкам, што сумленным людзям у Расеі месца няма, і што Пуцін зрабіў Расею «скон- чанай» краінай».
Знаткевіч: Вось такое меркаваньне аднаго з нашых слухачоў. Як бы Вы яго пракамэнтавалі?
Алексіевіч: Я ня ведаю, дзе ў мяне ёсьць камп- лімэнт Пуціну і ўладзе. Я належу да тых людзей, якія ня могуць быць заадно з уладай, гэта ўвогуле традыцыя нашай інтэлігенцыі. Я ня ведаю, дзе гэта чалавек у мяне вычытаў. Часам людзі спра- чаюцца ня зь іншым чалавекам, а зь нейкай ідэяй, якая ў іх у галаве. He, я думаю, што тое, што ад- бываецца ў Расеі — гэта, вядома, больш энэргічна, хутка, чым у нас, але я ніколі не сказала, што гэта тое, чаго я або людзі, якіх я любіла ў 1980-90-я гады, хацелі. Ня ведаю, дзе чалавек гэта ўзяў.
Знаткевіч: Магчыма, ён камэнтуе Вашыя словы пра тое, што рэжым Ельцына разбураў Расею, а прыйшоў Пуцін і здолеў спыніць ней- кія алігархічныя працэсы, але шмат хто лічыць, што тыя самыя капіталы перайшлі ў іншыя рукі, а розьніца між багатымі і беднымі ня зьнікла, і Расея па-ранейшаму алігархічная, толькі што ў алігархаў памяняліся імёны...
Алексіевіч: Я ня ведаю, калі я гэта казала. Я казала іншае, што Пуцін стаў перад пытаньнем: альбо Расея разбураецца, альбо яе трэба неяк сабраць. Ён сабраў яе мэтадамі, якія ён ведаў, мэтадамі, скажам, камандна-вайсковымі. Мяне, магчыма, зразумелі неяк спрошчана.
Знаткевіч: Некалі ў часопісе «ARCHE» Вы, ад- казваючы на пытаньне пра будучыню беларускай мовы, выказаліся даволі пэсымістычна, ці нехта скажа «рэалістычна», і сярод іншага сказалі: «Мы пацярпелі паразу». Калі б гэта было пытаньне пра дэмакратыю ў Беларусі, гэтая фраза была б зразу- мелая, але чаму мы ў гэтым кантэксьце? Наколькі я разумею, беларуская мова ня ёсьць нечым, за што Вы змагаліся, нейкай каштоўнасьцю сама па сабе, ці я памыляюся тут?
Алексіевіч: Рэч у тым, што калі я кажу «мы пацярпелі катастрофу», я кажу аб нашых дэмак- ратычных уяўленьнях, нашых ідэалах, пра якія мы думалі, седзячы на кухнях і прыгожа ўяўля- ючы, як мы будзем свабоднымі, і думалі, што ўся справа ў камунізьме, а выявілася, што ўся справа ў чалавеку. Я пра гэта казала, я ніколі не казала пра мову.
Знаткевіч: Але пытаньне было канкрэтнае пра пэрспэктывы менавіта мовы — і Вы казалі, што мы пацярпелі паразу ў пытаньні мовы.
Алексіевіч: Праблема мовы заўжды даволі далікатная для мяне, паколькі я не пішу па-бе- ларуску, мяне часта ў гэтым папракаюць, бо так склалася маё жыцьцё, што я нядобра ведаю бе- ларускую мову. У маёй сяброўкі, пісьменьніцы Марыі Вайцяшонак — у яе была цётка, у якой яна вырасла, і ў яе вельмі чароўная беларуская мова, на якой мала хто ў нас піша... У мяне ў сям’і заўжды гаварылі па-расейску, і таму я гэтую праблему заўсёды абыходжу, каб не кранаць не- чыя пачуцьці, бо для некага гэта вельмі балюча.
Нядаўна мы размаўлялі з Генадзем Бураўкіным, і ён сказаў, што, Сьвета, Вы павінны дараваць людзям, якія Вас часта абвінавачваюць, таму што нам вельмі балюча...
КНІГІ ОНЛАЙН
