Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Калісьці мне і Быкаў гэта казаў. Я нікога не абвінавачваю, але я стамілася, калі мне 20 гадоў кажуць: чаму вы не размаўляеце па-беларуску, ня пішаце. I вось тое, што я раблю — ідэя ў мяне напісаць 7 кніг, я напісала чатыры, — гэта аў- табіяграфія ўтопіі, а савецкая ідэя размаўляла па-расейску. Я пра гэта пішу, а не пра расейскую ці беларускую гісторыю. Мяне цікавіць менавіта тыпаж савецкага чалавека. Таму калі мяне спра- буюць загнаць у кут і казаць пра мову, то мяне ці тады не зразумеў карэспандэнт, ці Вы не зразу- мелі... Я ўгэтыя пытаньні ніколі неўваходжу, гэта ня тая прастора, дзе я пачуваю сябе свабоднай і бесстароньняй.
Знаткевіч: Вы шмат пішаце і кажаце пра «чы- рвонага чалавека», чалавека савецкага — наколькі Вы лічыце савецкім чалавекам сябе асабіста, ці Вы за савецкім чалавекам назіраеце ўсё ж збоку?
Алексіевіч: Ведаеце, я думаю, што савецкі ча- лавек нават Вы, хоць я падазраю, што Вам каля трыццаці гадоў. Я дык тым болын, таму што мне гадоў нашмат больш. Я прайшла са сваімі геро- ямі ўвесь шлях, я ніколі ад іх не адмаўлялася. Гэта я напісала «У вайны не жаночае аблічча» і адчувала рамантызм веры, які перажыло тое пакаленьне, калі ідэя была маладая, моцная... Калісьці я сустрэлася з Акуджавам, і ён казаў, як ён малады ішоў на фронт, а ягоная цётка сумна
паглядзела на яго і кажа: «Два фашызмы б’юцца», а ён казаў — «Я не зразумеў, пра што яна кажа». Я таксама не разумела.
Але калі я паехала ў Афганістан і мы зь вер- талётчыкамі ўзьняліся над зямлёй, і там бачу — штосьці блішчыць, і мне кажуць — там ляжыць некалькі соцень цынкавых трунаў... Калі я ўба- чыла бессэнсоўнасьць гэтых сьмерцяў, гэтай ідэі сусьветнай рэвалюцыі, я прыехала адтуль свабодным чалавекам.
To бок я думаю, што я іду разам са сваімі ге- роямі. Я імі захапляюся, недзе не разумею, недзе баюся, але адзінае, што я магу абсалютна шчыра сказаць, што мне вельмі шкада міту аб добрым прыгожым чалавеку, у які мы тады верылі. Маг- чыма, яго не было, але мне падабаліся тыя людзі. Падабалася ваенная генэрацыя, хоць іх можна сёньня абвінаваціць, што яны маўчалі, і што ГУЛАГ — гэта было менавіта зь імі...
Калісьці, 20 гадоў таму мы фанабэрыста казалі, што яны вінаватыя. Але прабачце, мы сёньня гэтак жа сама маўчым... Я ведаю шмат разумных людзей, якія мне кажуць адно, а самі на працы ро- бяць зусім іншае. To бок небясьпека аўтарытарнай улады ў тым, што ўсе робяцца як бы саўдзельні- камі. Я ведаю, што калі я прыяжджаю ў нейкую краіну, то мяне можа запрашаць любая амбасада, гішпанскі кароль, але ніколі не запросіць бела- руская амбасада. Разумееце? А потым паціху яны могуць прыйсьці на п’есу, штосьці шапнуць, і тое далёка ня ўсе... На жаль, мы ўсе міжволі робімся саўдзельнікамі таго, што адбываецца.
Знаткевіч: А якія савецкія рысы пазытыўныя і нэгатыўныя Вы маеце?
Алексіевіч: Я ведаю, што тое, на чым Вы мяне падлавілі — слова «мы» — гэта дрэнна. Чалавек усё ж асобная істота, а сёньня ўжо дакладна няма хору, хор распаўся, можа быць тут, у нас, у Бела- русі ёсьць нейкі такі агульны хор барацьбы, але ў прынцыпе прыватнае жыцьцё адмаўляе хор. Кожны сыходзіць у сябе. Думаю, ад гэтага мне трэба вызваляцца, ад жаданьня ўсё абагульніць і зрабіць тыпажом.
Чалавек сёньня хоча і крычыць кожны сам па сабе. Няшмат прапаведнікаў, дый яны нікому не патрэбныя — ні праведнікі, ні прапаведнікі сёньня не патрэбныя. Кожны крычыць штосьці сваё, замкнуўся ў сваёй прасторы. У нас у Бела- русі мы пакуль што на барыкадзе, але калі пачне крыху разьвівацца жыцьцё, гэта будзе вельмі жорсткае выпрабаваньне. Тады мне падабалася, што было штосьці вышэйшае за мяне. У той час я разумею, што няма нічога вышэйшага за чалаве- чае жыцьцё. Але калі чалавек проста камфортная жывёла, гэта таксама неяк ня вельмі прыгожа...
Знаткевіч: Але сучасная моладзь знаходзіць таксама шмат ідэяў, якія не адпавядаюць гэтаму індывідуалізму — тыя самыя «маладафрон- таўцы», якія дастаткова радыкальна спрабуюць прапанаваць хрысьціянскую ідэалёгію...
Алексіевіч: Я кажу, што мы жывем у пра- межкавы час, мы пакуль занятыя барыкаднай культурай, мы яе вязьні, і ў нас шмат агульнага, але гэта — прамежкавы пэрыяд. Потым мы вы-
рвемся ў сьвет спажываньня, бо пытаньне сэнсу жыцьця стаіць паўсюль. Я 8 год пражыла за мя- жой, і магу сказаць, што нідзе няма адказаў. Усе ў пастцы гэтага спажываньня, гэтага прыватнага жыцьця, якое заводзіць чалавека ў тупік. Іншага варыянту на сёньня, на жаль, няма. Сёньня сэнс нашага жыцьця ўратаваны тым, што мы змага- емся, гэта надае сэнс нашаму жыцьцю. Але да- лей праблемы будуць нашмат больш складаныя і жорсткія, і нашая культура будзе да іх нашмат менш падрыхтаваная, бо мы — людзі «культуры барацьбы».
«Я нідзе ня бачу Лукашэнкі, паўсюль тырчыць Сталін»
28 ліпеня 2008
Юры Дракахруст, ГІрага
Ці застанецца Беларусь аўтарытарнай дзяржавай? Ці зьменіцца яе цяперашні савецкі ан- тураж? Had гэтымі тэмаміў «Праскім акцэнце» разважаюць пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч, шэф-рэдактар газэты «Наша ніва» Андрэй Дынько і публіцыст Аляксандар Фядута.
Дракахруст: Што са спадчыны Аляксандра Лукашэнкі захаваецца ў жыцьці Беларусі пасьля ягонага сыходу? Цяпер такая пастаноўка пыта- ньня здаецца недарэчнай, прыкметаў таго, што сыход адбудзецца хутка, пакуль няшмат. Але такое пытаньне — спосаб паразважаць пра тое, што ў нашым сёньняшнім жыцьці — бягучае, часовае, абавязанае асаблівасьцям цяперашняга кіраўніка краіны, а што — больш, трывалае, доў- гатэрміновае.
Часам мары і нават развагі пра тое, «што будзе, калі...», зводзяцца да спадзеву, што гады кіраваньня Лукашэнкі пасьля ягонага сыходу разьвеюцца, як кепскі сон, і беларусы прачнуцца ў чэрвені 1994 году. Аднак, назіраючы за наступс- твамі самых выбітных «каляровых» рэвалюцый апошніх гадоў, часта прыходзіш да высновы, як мала там па сутнасьці зьмянілася, і што матрыца,
зададзеная аўтарытарнымі ўладарамі, засталася непахіснай.
Давайце паспрабуем спрагназаваць, што ж зь сёньняшняй спадчыны застанецца ў будучыні. Пачнём з дэмакратыі. Цяпер яе няма. А будзе? Хіба досьвед кіраваньня Лукашэнкі ня будзе спакусай для ягоных наступнікаў, нават калі яны будуць паходзіць з самай дэмакратычнай апазы- цыі? Яны ж будуць ведаць, што можна і так.
А з другога боку — ці не атрымаецца так, што прыйдзе сапраўдная дэмакратыя, а празь нека- торы час народ скажа: «Пры Лукашэнку быў па- радак, а цяпер — бардак»? Аляксандар Фядута, Вам першаму пытаньне.
Фядута: Захаваецца, на мой погляд. 1 ў мяне ёсьць дзьве падставы так лічыць. Па-першае, правесьці эканамічныя і палітычныя рэформы можна, на мой погляд, толькі выкарыстоўваючы аўтарытарныя мэханізмы ўлады. I менавіта дзеля таго, каб дэмакратыя ўсталявалася хутка, новая ўлада павінна будзе дзейнічаць гэтак жа аўтары- тарна, як Лукашэнка.
А па-другое, сёньняшнія лукашэнкаўскія апа- нэнты маюць той самы палітычны досьвед, што і ён. Яны не зьяўляюцца, уласна кажучы, дэмакра- тамі: паглядзіце, што цяпер адбываеццаўпартыі БНФ, паглядзіце, як паводзяць сябе прадстаўнікі Аб’яднаных дэмакратычных сіл, калі размова ідзе пра спробу абмеркаваць іх пазыцыю і іх учынкі, і вы ўбачыце, што гэта — тое люстэрка, у якое глядзіцца Лукашэнка.
Дракахруст: Андрэй Дынько, ці згодны Вы з прагнозам Аляксандра?
Дынько: Мне падаецца, што пытаньне, якім будзе палітычная сыстэма пасьля Лукашэнкі, за- стаецца адкрытым. Чым даўжэй Лукашэнка будзе трымаць уладу ў краіне, тым менш шанцаў, што сыстэма, якую ён заклаў, захаваецца пасьля яго сыходу. Такія сыстэмы «заточаныя» пад аднаго чалавека. I, як паказвае досьвед, яны не захоўва- юцца пасьля сыходу гэтага чалавека.
Трэба зьвярнуць увагу, што цяперашняя сыс- тэма, апроч іншага, яшчэ і дысфункцыянальная. Напрыклад, мы маем парлямэнт, які не выконвае ролю парлямэнту, ён выконвае ролю адно легіты- мацыі рашэньняў, якія прымаюцца выканаўчай ўладай, і ня больш за тое. Гаварыць пра поўную стабільнасьць гэтай сыстэмы не выпадае, хоць словы Яна Максімюка пра тое, што Лукашэнка заклаў элемэнты дзяржаўнасьці, якія яго пера- жывуць — у гэтым ёсьць сэнс. Ну, скажам, ён стварыў нармальную мытную сыстэму, памеж- ную службу, падатковую службу, ясна, што яны захаваюцца (MbiTHbi і памежны дзяржкамітэты былі створаныя ў 1992-1993 гг. — Рэд.). А вось, скажам, камітэт дзяржаўнага кантролю — у мяне ёсьць сумнеў.
Дракахруст: Сьвятлана, Андрэй падышоў да пытаньня тэхналягічна, разьбіраючы лёс дзяржаўнай сыстэмы па пэўных інстытуцыях. Ну а калі паглядзець у цэлым, якасна: сыстэма, якая будзе пасьля Лукашэнкі, будзе набліжаная да той сыстэмы, якая існуе, скажам, у Польшчы
ці Літве, ці гэта будзе толькі пэўная мадыфікацыя таго, што ёсьць і цяпер?
Алексіевіч: Я мяркую, што трэба падзяляць, што зрабіў Лукашэнка, а што зрабіў час. Мытня, памежная служба — стварэньне гэтага пра- дыктаваў час, гэта робяць і суседзі. Гэта не ягоная справа.
Што ж зрабіў сам Лукашэнка? Я наважуся ска- заць, што ён нічога новага не зрабіў, гэта працяг таго, што ў нас было. Гэта генэральны сакратар, толькі называецца сёньня прэзыдэнт, з тымі самымі паўнамоцтвамі і ўладай, хіба што зь не- падпарадкаваньнем Маскве. А ў астатнім — гэта сталінская арганізацыя. Я нідзе ня бачу Лука- шэнкі, паўсюль тырчыць Сталін.
Мы кажам, што Сталін сышоў. А хто пасьля яго застаўся, хто застаўся нават пасьля «адлігі», пасьля хрушчоўскага бунту намэнклятуры, прыніжанай Сталіным? Застаўся сталінскі ча- лавек.
Лукашэнка здолеў даказаць, што ў сацыялізму застаўся рэсурс, што ён ня быў выпрацаваны, што, дарэчы, гаворыць на карысьць Гарбачова, яго маштабу. Лукашэнка ўскосна даказаў, што калі б у нас былі больш разумныя кіраўнікі, то разьвіцьцё магло б пайсьці іншым шляхам, шля- хам народнай дзяржавы, народнага капіталізму, а не намэнклятурнага і не прыхаванага, як у нас цяпер. Гэта быў бы шлях з арыентацыяй на ма- ленькага чалавека.
Я не прыхільніца Лукашэнкі, але ён, на жаль, падабаецца большай частцы майго народу. Гэты
савецкі чалавек застаецца, і Лукашэнка — гэта ягонае люстэрка.
Адзінае, што застанецца пасьля Лукашэнкі і з чым давядзецца лічыцца любому яго наступ- ніку — гэта тое, што дзяржава павінна быць народнай. Яна ня стала народнай, якой магла б быць, але пэўны сацыяльны кантракт з насель- ніцтвам быў і да апошняга часу вытрымліваўся. Ва ўсялякім выпадку, гэта дэкляравалася. Я мяр- кую, што ён увойдзе ў гісторыю як неадназначная постаць, калі ён своечасова і без крыві сыдзе.
КНІГІ ОНЛАЙН
