Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Другая рэч — чалавек сышоў з барыкады. Людзі нават гэта не ўсьведамлялі, але яны былі як патроны ў патранташы. Цяпер яны выкіну- тыя, выкінутыя ў сям’ю, выкінутыя да другога чалавека. Гэта таксама бездань. Але наша куль- тура ня вучыць, як жыць з другім чалавекам. Патрапіць пад уладу іншага чалавека можа быць яшчэ страшней, чым на вайне. Мы ж варяты, мы ўвесь час жылі недзе: на вайне, у Чарнобылі, у ідэі, мужчыны ўвесь час былі як бы ня дома. Да гэтых выклікаў людзі таксама не гатовыя. Ён вярнуўся дадому і ня ведае, што там рабіць.
I трэцяя прычына — гэта новае жыцьцё. Яго хацелі, але меркавалі, што гэта будзе такі пры- гожы эўрапейскі супэрмаркет. А аказаліся, што сусед уладкаваўся, а я — не. I асабліва пацярпелі мужчыны. Жанчына хапаецца за дзіця, за інс- тынкт. А мужчына — ён паляўнічы, ён павінен прыносіць здабычу ў дом. А ён пасьля камунізму,
дый наагул славянскі мужчына — гэта чалавек, якому прасьцей устаць у шыхт і загінуць у агуль- ным шыхце, чым прызнацца, што сусед уладка- ваўся, а я — не, і сказаць, што гэта я вінаваты.
Дракахруст: Сп-ня Сьвятлана, вы ўжо раней адказалі на першую частку майго пытаньня — пра прычыны скачку ўзроўню самагубстваў у 90-я, але ў чым прычыны зьніжэньня гэтага ўзроўню ў апошнія гады? Ці яно сапраўды тлума- чыцца тымі адміністрацыйнымі мерамі ўліку, пра якія казаў сп. Ігар? Ці гэта аб’ектыўны працэс, бо зьніжэньне паказчыка самагубстваў назіраецца і ў суседзяў Беларусі — у Літве, ва Ўкраіне, у Расеі. У Літве ён усё роўна самы высокі ў сьвеце, але ён ніжэйшы, чым быў 10 гадоўтаму. Можа, гэта вы- нік працэсу адаптацыі, прывыканьня грамадзтва да новай рэчаіснасьці?
Алексіевіч: Прычына — у стоме. У людзей быў шок, калі гэтая сцэмэнтаваная канструкцыя разь- ляцелася і чалавек апынуўся ў пяску і парэштках. Зьявіліся хуткія багатыя і хуткія бедныя, да гэ- тага трэба было прызвычаіцца, і працэс прывы- каньня быў вельмі цяжкі. Што да алькагалізму, то гэта традыцыя, але гэта і сьледзтва ўсіх гэтых працэсаў. Калі кажуць «алькагалізм», то нібыта закрываюць праблему. А там шмат прычынаў — і наша слабасьць, і бясьсільле людзей. I людзі зра- зумелі, што ім трэба прыстасоўвацца да новага жыцьця. Старыя людзі яшчэ болып пастарэлі, усё ж 20 гадоў прайшло, і ўжо Бог займаецца тым, колькі гадоў ім засталося.
А ў моладзі завышаная самаацэнка і завыша- ныя патрабаваньні да жыцьця. Я думаю. што праз гадоў 10-20 у нас наўрад ці нешта моцна памяня- ецца і ў нас ізноў будзе скачок самагубстваў, бо іх надзеі ня спраўдзяцца.
Я часам думаю, калі гляджу БТ і чытаю газэты, што гэта ўсыпленьне, гэта наркотык моцнай прэзыдэнцкай аўтарытарнай улады. I чалавек уваходзіць у змову з гэтай уладай, як чалавек уваходзіць у змову са сваёй хваробай. Ён пачы- нае паддавацца шаманству гэтай ўлады: у нас усё кепска, але ў нас усё добра. Задзейнічаны фактар сацыялізму, які ў нас яшчэ 20 гадоў працаваў і які сьведчыць пра тое, што ў сацыялізму быў патэнцыял — гэта дало вынікі. Чалавек умее прыстасоўвацца. На шчасьце.
Дракахруст: Сп-ня Жанна, а як бы Вы патлу- мачылі гэтую траекторыю: даволі памяркоўнае значэньне паказчыка самагубстваў у 80-х, рэзкі скачок у 90-х і павольнае зьніжэньне ў апошнія гады?
Міцкевіч: Я хачу дадаць да таго, што гава- рылі. Этнічны характар у гэтай праблеме ўсё ж назіраецца. У Грузіі, Армэніі і Азербайджане паказчык самагубстваў — 2 чалавекі ў год на 100 тысяч насельніцтва. Мужчына нясе адказнасьць за сваю сям’ю. Што тычыцца беларусаў, то выха- ваныя ў большасьці жанчынай, вырасьлі слабыя мужчыны, якія ня могуць пастаяць ня толькі за сябе, але і за сваю сям’ю. I ў выніку гэты чалавек, які апынуўся ў пэрыяд 90-х перад новым жы- цьцём, які не знаходзіў сабе месца, быў слабы.
Гэты самы мужчына слабы і цяпер. Ён выйшаў на пэнсію — ён ня ведае, што рабіць. Ён прыйшоў з войска — ён ня ведае, што рабіць. I таму шмат жанчын, што прыходзяць да нас, кажуць — муж не працуе, я працую.
Вы задалі пытаньне наконт гэтага зьніжэньня паказчыку самагубстваўу апошнія гады. Па-пер- шае, я згодная з Вамі — ідзе менавіта адаптацыя да новага жыцьця. I таму прыходзіць нейкая ўстойлівасьць. Разам з тым большасьць моладзі ўжо хоча новага жыцьця, хочуць больш ведаць, болып дзе бываць, рабіць іншым сваё матэры- яльнае жыцьцё. I яны ўжо шукаюць выхады і бачаць іх па-свойму. Магчыма, гэта зьмяншае схільнасьць да самагубстваў. Па-другое, тое, што нарэшце загаварылі аб алькагалізме і робяць першыя крокі, каб зьменшыць гэтую праблему — гэта таксама спрыяе зьмяншэньню колькасьці самагубстваў.
Алексіевіч: Я ўсё болып схіляюся да таго, што мы ўсе — закладнікі сваёй культуры. Ёсьць праб- лема адсутнасьці Дому, адсутнасьці сям’і, такое адчуваньне, што маеш справу зь бяздомнымі людзьмі. Нібыта жывуць мужчына і жанчына разам, але спытаеш — ці памятаеце вы дзень вашай першай сустрэчы, дзень вашага шлюбу? У Эўропе гэта людзі памятаюць і сьвяткуюць. A ў нас калі прайшло 10-20 гадоў — ня памятаюць людзі. Дні нараджэньня дзяцей — мужчыны ня памятаюць, кажа — «здаецца, у сакавіку». Нам у Беларусі не хапае мастацтва жыцьця. Ня проста пабег на трактар, на завод, а потым зь сябрамі
«адарваўся» ў лазьні ці ў падваротні «на траіх». Дзякаваць Богу, цяпер ужо сядзяць у нейкіх «за- бягалаўках», хоць нейкая культура, лепш, чым за кіёскам выпіць. У людзей няма адчуваньня, што гэта — адзінае жыцьцё, што ў ім ёсьць радасьці акрамя выжываньня. Тое, што грэкі называлі «мастацтвам жыць», у нашай культуры адсут- нічае.
У нас ёсьць геніяльны досьвед выжываньня. Філязофію жыцьця памянялі на філязофію вы- жываньня. Менавіта таму і ўвесь час прыгадваем вайну. Гэта нейкая пастка для нашай культуры. Ёй закрываюцца ўсе праблемы і на ўзроўні дзяржавы, і ў сям’і, асабліва калі ў ёй ёсьць стары чалавек. У Эўропе сапраўды ўжо не гавораць пра вайну, хоць шмат людзей, якія перажылі яе, у Эў- ропе ж сярэдні ўзрост значна большы. I жахліва перажылі, хай гэта і непараўнальна з нашым са- вецкім досьведам, з жахлівым беларускім досьве- дам, дзе партызанская барацьба была надзвычай жорсткай. Але людзі прыгадалі, што ёсьць яшчэ і проста жыцьцё. I яны жывуць гэтым жыцьцём. Гэта ня значыць, што яны забылі. У нас ты адразу робісься блюзнерам, калі так кажаш. Я не кажу, што трэба забыць, я кажу, што трэба жыць.
Фільм паводле кнігі С. Алексіевіч намінаваны на «Оскара»
4 лютага 2010
Валянціна Аксак, Менск
Фільм ірляндзкіх кінэматаграфістаў Хуаніты Ўілсан і Джэймса Фліна «Дзьверы» ўвайшоў у канчатковы сьпіс намінантаў на прэмію «Ос- кар» у катэгорыі «найлепшы кароткамэтражны фільм». Ён зьняты паводле аднаго апавяданьня з кнігі Сьвятланы Алексіевіч «Чарнобыльская малітва».
Апрача яго, на галоўную штогадовую прэмію Амэрыканскай акадэміі кінамастацтва прэтэнду- юць стваральнікі яшчэ чатырох кароткамэтраж- ных стужак, у якіх распавядаюцца сапраўдныя людзкія гісторыі.
Навіна засьпела Сьвятлану Алексіевіч у Бэр- ліне, дзе тая апошнім часам жыве. Пісьменьніца не хавае сваіх пачуцьцяў з гэтай нагоды, хоць і не перастае зьдзіўляцца, чаму Хуаніта Ўілсан вы- брала для свайго кінасцэнару менавіта «Маналёг пра цэлае жыцьцё, напісаны на дзьвярох».
Алексіевіч: «Мне было цікава, чаму яна вы- брала менавіта гэтае апавяданьне, бо па ўсім сьвеце ідуць дзясяткі п’ес і шмат фільмаў розных здымаецца па «Чарнобыльскай малітве». Але ніхто да яе на гэтым апавяданьні не спыняўся, a вось яе зацікавіла менавіта гэтае. I яна знайшла свой ход — гэта не дакумэнтальны фільм, а такі
новы дакумэнтальна-мастацкі паварот. Сцэнар зроблены пад дакумэнт, і разам з тым граюць ак- торы. I гэта ўжо яе бачаньне майго дакумэнту».
Фільм здымаўся на Прыпяці. У аснову пакла- дзеная гісторыя перася ленца, у якога ад радыяцыі памірае дачка. Перад пахаваньнем бацька хоча, згодна з даўнім звычаем, пакласьці яе на дзьверы роднай хаты, дзеля чаго яму трэба вярнуцца ў сваю адселеную вёску. Гэтая гісторыя ў свой час моцна ўразіла пісьменьніцу, а потым і ірляндзкую кінарэжысэрку.
Алексіевіч: «Калі я езьдзіла па Прыпяці, мяне дзьве гісторыі ўразілі. Першая — пра тое, як чалавек вывез з зоны адсяленьня дзьверы, якія памятаюць усё ягонае жыцьцё. I другая — як жанчына, ад’яжджаючы, зрабіла запавет, каб яе пасьля сьмерці прывезьлі назад і пахавалі ў той загінулай вёсцы. Але яна гаравала пра тое, што ня будуць пры гэтым выкананыя ўсе тыя звычаі, якія заўсёды ў іх сям’і выконваліся».
Дакумэнтальныя фільмы паводле кнігі «Чар- нобыльская малітва» зьнятыя рэжысэрамі Ня- меччыны, Францыі, Швэцыі, Японіі ды іншых краін. Багата стужак атрым лівалі ўзнагароды, але такой высокай намінацыі, як «Дзьверы», ніводная яшчэ ня мела. На пытаньне, ці паедзе пісьмень- ніца 7 сакавіка на цырымонію ўручэньня «Ос- кара», спадарыня Алексіевіч сказала: «Ня ведаю. Пакуль мяне ніхто не запрашаў».
«Нянавісьцю мы нічога не народзім»
24 сьнежня 2010 Ганна Соўсь
Госьця «Начной Свабоды» — пісьменьніца Сьвятпана Алексіевіч, якая напісала адкрыты ліст да кіраўніка Беларусі, дзе зьвяртаецца да яго як выбаршчыца і як пісьменьніца. Увечары 19 сьнежня некалькі дзясяткаў тысяч людзей выйшлі на вуліцы Менску і рушылі да Дому ўраду.дзе былі брутальна зьбітыя спэцпадразьдзяленьнямі міліцыі. Сотні людзей былі затрыманыя, у тым ліку — і большасьць кандыдатаў у прэзыдэнты.
Соўсь: У гэтыя дні прагучала шмат гучных заяваў з асуджэньнем гвалту супраць удзель- нікаў пасьлявыбарчых пратэстаў, заяваў зь не- прызнаньнем вынікаў выбараў. Ваш адкрыты ліст адрозьніваецца ад большасьці лістоў. Вы наўпрост не патрабуеце вызваленьня вязьняў, не заклікаеце стаць на шлях дэмакратыі і павагі да правоў чалавека. Вы разважаеце і задаяце пы- таньні Аляксандру Лукашэнку як пісьменьніца і як выбаршчыца. Скажыце, калі ласка, чаму Вы абралі такі шлях? Ці Вы лічыце, што мова заяваў, асуджэньняў, заклікаў у выпадку зь бе- ларускім кіраўніком не спрацуе? Ці спрацуе такі разважлівы, філязофскі ліст?
Алексіевіч: Ніводзін чалавек сёньня ня можа спакойна чакаць Калядаў, калі нашы сябры сёньня недзе ў камэрах і мы, напрыклад, нічога
ня ведаем пра Валодзю Някляева. Хто можа за- стацца ў баку ад гэтага? Мы задыхаемся ад той нянавісьці, якой захлынуўся наш эфір, мы нічога ня знойдзем у той нянавісьці. I я як пісьменьніца не магла сабе дазволіць з шабляй кідацца чарговы раз. Мне здаецца, трэба, каб мы ўсе апамяталіся і пачалі гаварыць чалавечай мовай. 3 уладай трэба размаўляць. Там таксама ёсьць людзі, калісьці ж нехта пераканаў Ельцына выпусьціць з турмы ўсіх яго палітычных непрыяцеляў. Нехта знай- шоў нейкія словы да яго. Нам трэба гэтыя словы шукаць. Мы нічога нянавісьцю не народзім. Мы толькі расколем сваю краіну.
КНІГІ ОНЛАЙН
