Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
«Цалкам бясьпечнага грамадзтва ўжо ня будзе ніколі»
27 ліпеня 2011
Юры Дракахруст, Прага
22 ліпеня ў Нарвегіі, у Осьле і на высьпе Утэя адбыліся тэракты, у выніку 77 чалавек загінулі і 319 параненыя. Тэракты ўчыніў экстрэміст Андэрс Брэйвік. Пра прычыны іўрокі тэрактаў у Нарвэгіі — гутарказь тсьменьніцай Сьвятланай Алексіевіч.
Дракахруст: Як вы лічыце, у чым прычына тэракту ў Нарвэгіі? Краіна — сусьветны лідэр даб- рабыту, лідэр свабоды, мусульманская грамада ў краіне не такая ўжо вялікая. Дык чаму?
Алексіевіч: Дзякуючы сучасным тэхналёгіям мы жывем у агульным сьвеце. А доля мусуль- манскага насельніцтва ў краіне ўжо нічога ня значыць. Гэта адна з прычынаў. Я месяц таму была ў Нарвэгіі. Гэта вельмі прыгожая і спа- койная краіна. Але я там была пасьля Масквы і злавіла сябе на думцы, што доўга там не магла б жыць — нудзілася б. I там такая астраўная псы- халёгія, многія людзі, зь якімі я размаўляла, a гэта пераважна інтэлектуалы, казалі, што ўвесь жах жыцьця — гэта недзе далёка, у іх гэта немаг- чыма. Але гэтыя мікробы, інтэлектуальная зараза ўплывае на ўвесь сьвет.
Мне здаецца, што тут пэўную ролю адыграла рамантызацыя зла, гэтыя ўсе вампіры, пачвары
ў сучасным мастацтве... У нас зьмяніліся ста- сункі са злом, яно ўжо не зусім зло, яно нават ідэалізуецца. Мне здаецца, што гэта небясьпечна. Асабліва калі чытаеш развагі гэтага нарвэскага стралка, бачыш, якая каша ў яго ў галаве. Сумна, нудна, няма чым жыць.
Сучасны тэрарызм — двух відаў: тэрарызм ідэі (Чачня, Ізраіль) і тэрарызм без ідэі. Гэта, як высьветлілася, аднолькава небясьпечна — быць фанатыкам ідэі ці жыць проста без ідэі. Мы ад гэта не застрахаваныя, адзіночка ўсё часьцей кі- дае выклік сьвету. Нешта такое і ў нас адбылося. Здавалася б Беларусь зусім ціхая, правінцыйная краіна. I што мяне яшчэ ўразіла — што гэты нар- вэскі стралок трэніраваўся на кампутары. Кампу- тар — гэта іншая рэчаіснасьць, адчуваньне болю, зла робіцца эфэмэрным, як бы не ўсур’ёз.
Але найбольш мяне ўразіла тое, што на вуліцы Осла і іншых гарадоў Нарвэгіі выйшлі тысячы людзей. Я ўбачыла тое, што я не магла ўбачыць ні ў нас у Беларусі, ні ў Расеі, гэтае экзыстэнцый- нае ўзрушэньне, якое было напісана на твары кожнага з гэтых людзей. Кожны гэта перажываў, кожны не дэлегаваў гэтае ўзрушэньне камусьці, як было ў нас — усе расхоплівалі газэты і чакалі, якога генэрала здымуць і што скажа прэзыдэнт. А там было відаць, як працуе чалавечая душа. Людзі гуртуюцца, людзі думаюць. А ў нас гэта ператвараецца ў новую якасьць нянавісьці.
Дракахруст: У вашай кнізе пра Чарнобыль прыводзіцца такі эпізод: пасьля катастрофы на ЧАЭС эвакуацыяй займаліся ўзброеныя вайс-
коўцы. Вы пісалі аб абсурднасьці сытуацыі — у каго яны зьбіраліся страляць са сваіх аўтаматаў, у радыяцыю? Гэтак і тут, у выпадку тэрарыста-адзі- ночкі — якая тут можа быць адэкватная рэакцыя? Ну схапілі яго, а далей што?
Алексіевіч: Гэтае чаканьне, што мы можам неяк абараніцца — пры сучасных тэхналёгіях гэта немагчыма. Мы будзем чым далей, тым больш, залежаць ад аднаго чалавека.
У нядаўняй катастрофе з параходам «Булга- рыя» ў Расеі мяне ўразілі лічбы: са 102 жанчын уратаваліся толькі 32, з 56 мужчын — 26, з 44 дзяцей — толькі 14. Іншымі словамі, выжывалі больш моцныя. Яны адкідалі дзяцей і жанчын ад шлюпак, якіх было няшмат.
Сацыяльны чалавек у экстрэмальнай сытуацыі зьнікае імгненна, застаецца біялягічны. Я думала пра тое, што культура няшмат можа, што не за- кладзена ў чалавеку мэханізму абароны блізкага, закладзены інстынкт самазахаваньня. I не вы- падае спадзявацца, што дасьць вынік культура, палітыка ці нейкая таталітарнасьць — у кожны дом заходзіць і правяраць — гэта нерэальна.
Я мяркую, што адкрытасьць, пра якую гаво- раць у Нарвэгіі пасьля тэракту — гэта адзіны шлях. Каб чалавечая душа ўсё ж апрацоўвалася. Бо калі замест любові будзе нянавісьць, будзе яшчэ горш. Цалкам бясьпечным грамадзтваўжо ніколі ня будзе. Мы можам яго зрабіць толькі больш бясьпечным. I толькі любоўю.
Дракахруст: На ваш погляд, ці магчыма не- шта падобнае ў Беларусі? Ну ў красавіку нешта
падобнае і адбылося. Але я маю на ўвазе нешта падобнае з подбіўкай этнічнай ксэнафобіі. У Бе- ларусі іншаэтнічная грамада не такая вялікая, але і ў Нарвэгіі таксама.
Алексіевіч: Я мяркую, што вельмі кепска, што гэтаму стралку далі магчымасьць выкласьці свае погляды. Правільна, што суд зрабілі закрытым, але тысячы, калі не мільёны, людзей чыталі гэты яго вар’яцкі маніфэст, яшчэ адзін «Майн кампф».
3 аднаго боку, мы павінны мець інфармацыю, але зь іншага боку, гэта як вірус — трэба ведаць, што ён ёсьць, але ня трэба пускаць яго ў паветра. Я мяркую, што ўжо нельга казаць, што нейкае грамадзтва можа быць нечым абароненае — правінцыйнасьцю, адсталасьцю ці высокай куль- турай. Усе ўразьлівыя.
3 таго, што нашы ўлады маўчаць аб тэракце ў Менску, не вынікае, што яны нейкім чынам да яго датычныя, хоць і гэта ня выключана. Але я мяркую, што ўлада ў шоку ад таго, што нават пры такім татальным кантролі, як у нашым грама- дзтве, яна ня можа пракантраляваць такія рэчы. Гэта вельмі моцна прынізіла і ўразіла таталітар- ную сьвядомасьць нашай улады. Людзі ня любяць казаць пра тое, чаго яны не разумеюць, калі яны прайгралі і не разумеюць чаму. У гэтым змаганьні з адзіночкай чалавецтва прайграе.
Дракахруст: А ці ня можа здарыцца так, што гэты нарвэскі тэрарыст урэшце даможацца свайго, прыцягне ўвагу да праблемы іншаэтніч- най, іншарэлігійнай іміграцыі? Праблема ж існуе,
мы бачым гэта па канфліктах і палітычных пе- раменах у Эўропе, у Расеі. Ці не атрымаецца так, што ён у пэўным сэнсе выйграе?
Алексіевіч: Зразумела, зь яго зробяць сьцяг нейкія людзі. У Беларусі гэта малаімаверна, але ў Расеі ў яго можа знайсьціся шмат прыхільні- каў, і ў Эўропе такія знойдуцца. Цяперашняя мультыкультурнасьць, тое, што сьвет ператва- рыўся ў караван-сарай, можа спарадзіць шмат розных складанасьцяў. Я цяпер жыву ў Бэрліне ў вельмі буржуазным раёне, ён вельмі прыгожы, спакойны. Але праз 500 мэтраў, праз чыгунку — там турэцкі раён. Там усё зусім іншае — і людзі, і крамы. I ўвечары лепш туды не хадзіць. Як гэта можа зрасьціся — я ня ведаю. I існуе ўзаемная варожасьць. Яна проста зьмікшыраваная паліты- кай, але тое, што напружанасьць ёсьць — няма сумневу.
«Ідзе назапашваньне энэргіі»
6 кастрычніка 2011 Радыё Свабода
6 кастрычніка дырэктар Незалежнага інсты- туту сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў (НІСЭПД) прафэсар Алег Манаеў быў затрыманы каля польскай амбасады, дзе ён зьбіраўся ўзяць удзел у брыфінгу незалежных экс- пэртаў для дыпляматычнага корпусу. Сацыёляг быў дастаўлены ў аддзяленьне міліцыі і праз амаль тры гадзіны адпушчаны. Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч пракамэнтавала для нашага радыё затрыманьне Манаева і словы наконт гэтай справы, якія прагучалі на прэсавай канфэрэнцыі Аляксандра Лукашэнкі.
Алексіевіч: Я паважаю і заўсёды паважала прафэсара Манаева за тое, што ён застаўся не- падкупным навукоўцам. Ён ніколі не працуе ні на апазыцыю, ні на ўладу, ён сапраўды працуе з рэальнасьцю, і ўсе яго высновы — яны заўсёды адкрываюць тое, што насамрэч адбываецца, і ён мае сьмеласьць гэта сказаць. I гэта не падабаецца ні адным, ні другім. Яго абстрэльваюць з абодвух бакоў.
Ён меў сьмеласьць сказаць, што Лукашэнка выйграў выбары. Ня так прыгожа, але ён іх вый- граў. Гэта сумленны навуковец, які робіць сваю працу. I такія людзі ў такі складаны час нам пат- рэбныя, бо мы маем справу са сваімі ідэямі, са
сваімі схільнасьцямі — адзін і другі бакі. I ніхто ня ведае, што адбываецца там, на вуліцы, у глы- біні нашай краіны.
Апошнія высновы, якія агучыў Манаеў — пра падзеньне рэйтынгу Лукашэнкі — гэта абсалютна адпавядае рэчаіснасьці. Тое, што народ не выхо- дзіць на вуліцы, гэта ня значыць, што яму падаба- ецца тое, што адбываецца. Мне падаецца, што ідзе назапашваньне энэргіі і гэта вельмі небясьпечнае назапашваньне. Яно пакуль ня мае формы, але ў любы момант яно можа ператварыцца ў гарачую лаву і заліць усё.
I ўлада гэта разумее, і Лукашэнка разумее. Ад- носна яго дакладней сказаць, што ён не разумее, а адчувае небясьпеку. I вось у гэтым рэйтынгу ён убачыў небясьпеку. Сам ён яго ведае, я мяркую, у нейкія моманты прасьвятленьня. Я мяркую, што за гэтым стаіць рэальны страх. Навуковец сказаў праўду. I гэта навуковец, які заўсёды кажа праўду, не прыслугоўвае.
Тое, што было агучана на прэсавай канфэ- рэнцыі — гэта тэатар, я ніколі не магла сур езна ставіцца да прэсавых канфэрэнцыяў Лукашэнкі, гэта заўсёды тэатар аднаго актора. Усё, што кажа прэзыдэнт, ніколі не адпавядае рэчаіснасьці, гэта заўсёды наадварот, заўсёды адно ў галаве, іншае на языку, гэта заўсёды гульня. Я нават не разумею, як журналісты знаходзяць у гэтым тэмы для аб- меркаваньня. I гэта адбываецца 17 гадоў.
А насамрэч мы проста рухаемся да прорвы. I навуковец гэта сказаў.
У цяперашняй сытуацыі яго нельга пасадзіць у турму. Хоць прэцэдэнт небясьпечны. Напі- саў сёньня артыкул, ён не спадабаўся — цябе ў пастарунак пацягнулі. А там, глядзіш, і ў турму. Гэта такі лацінаамэрыканскі варыянт, да якога мы скочваемся.
Але цяпер нам патрэбныя крэдыты, таму мы спрабуем рабіць добрую міну.
Мы можам прыйсьці да бескантрольнай дыктатуры. Цяпер яна крышачку кантралюецца, крышачку Эўропай, крышачку Расеяй. Нейкая мера яшчэ захоўваецца. Але ўсё можа сарвацца, і ўсё можа быць значна больш змрочным.
Эўропа не да канца разумее, што ў нашай эліты, у нашага народу няма сілаў справіцца з сытуацыяй. I нас нельга сам-насам пакідаць з нашай уладай.
Сьвятлана Алексіевіч атрымала прэстыжную прэмію
4 сьнежня 2011 Радыё Свабода
Пісьменьніца зь Беларусі Сьвятлана Алексіевіч у мінулую суботу была ўганараваная літаратур- най прэміяй Цэнтральнай Эўропы «Angelus». Прэміяй адзначаная кніга «У вайны не жаночае аблічча», паведамляе Gazeta Wyborcza.
Пры атрыманьні прэміі ў Польскім тэатры ва Ўроцлаве, Сьвятлана Алексіевіч сказала, спасыла- ючыся на Фёдара Дастаеўскага, што нацыі Цэнт- ральнай Эўропы паходзяць «з аднаго варяцтва — з варяцтва сацыялізму».
Дасюль трагедыя і краса ідуць разам. Мы гля- дзім на трагедыю, і яна падаецца нам прыгожай, і гэта самае страшнае, — сказала Алексіевіч.
КНІГІ ОНЛАЙН
