Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Прафэсар Анджэй Завада, які ўваходзіць у журы прэміі «Angelus», падкрэсьліў, што сёлета выбар пераможцы быў вельмі цяжкі. «Кожная з кніг, якія трапілі ў фінал, своеасаблівая і непаў- торная», сказаў прафэсар.
Літаратурная прэмія Цэнтральнай Эўропы «Angelus» прызнаецца за най лепшу ю кнігу з тых, што выйшліпа-польскуўпапярэднігод. Выдаўцы могуць вылучаць на яе жывых аўтараў з 21 краіны Цэнтральнай Эўропы. Прэмія складаецца са ста- туэткі «Angelus» і чэка на 150 тысяч злотых.
«Быкаў быў рамантыкам нацыянальнай ідэі»
10 студзеня 2012 Іван Талстой, Прага
У цыклі «Альфабэт іншадумства» перадачы «Паверх бар’ераў» расейскай службы Радыё Сва- бода пра асобу Васіля Быкава, ягоную грамадзян- скую пазыцыю разважаюць пісьменьніца Сьвят- лана Алексіевіч, дысыдэнт Валерыя Навадворская і журналіст Сяргей Навумчык.
Алексіевіч : Я памятаю нашы размовы з Бы- кавым, таму што гэта два мае настаўнікі — Ада- мовіч і Быкаў. Пра вайну, калі яны казалі, было відаць, што гэта найглыбейшая траўма. Я думаю, што іншадумства ішло адсюль. Я б не сказала, што іншадумства тут дакладнае слова, хутчэй гэта — супраціў. Ішоў адсюль супраціў гэтай сыстэме, якая здавалася з цэмэнту ўся або з ча- госьці магутнага, а аказалася ўсё ня так зусім. Так што, я думаю, гэта сілкавалася тымі ідэямі. I гэта ваеннае пакаленьне магутна заявіла сябе, яны моцна сябе падтрымлівалі, гэта я бачыла па сабе, як яны мяне падтрымлівалі, таму што яны падтрымлівалі любую праўду, якая пра той час гучала, паколькі гэта была праўда ня толькі пра вайну, але і праўда пра ідэі, пра гэтую стра- шэнную ідэю, якая прыняла ў нас такія формы страшэнныя.
Гэта быў час, калі ва ўсіх нас быў вя лікі вораг — камунізм. Гэта стала цалкам відавочна на вайне. Калі ў часы ГУЛАГу можна было людзей адаслаць у Сібір, і там гэтыя мільёны гінулі, і ніхто іх ня бачыў, дык на вайне было відаць, як гінулі гэтыя людзі, як яны нічога не каштавалі, і гэта была найглыбейшая траўма для гэтай моладзі, якая і выйграла перамогу. Бо на вайне ваявалі 18 -гадо- выя і 20-гадовыя хлапчукі, яны з гэтым прыйшлі і яны прагналі ворага. Але ж яны зразумелі, што ўся праблема ў іншым, што ўся праблема ў гэтай ідэі і, вядома, яны працягвалі гэтую барацьбу ўжо іншымі спосабамі. Адно выходзіла з другога, і справа нават была ня ў тым, што гэтая ідэя выяў- лялася нейкімі канкрэтнымі імёнамі — Брэжнеў, Хрушчоў, Малянкоў — яны разумелі, што справа не ў Хрушчове, ня ў Брэжневе, а ў сыстэме.
Нядаўна я сустракалася са сваёй сяброўкай, вядомай левай ў Італіі, якая кажа, што 15 гадоў яе жыцьця было выдаткавана на барацьбу з Бэрлюс- коні, нарэшце, няма Бэрлюсконі, яны дамагліся свайго і зразумелі, што справа не ў Бэрлюсконі, што справа значна глыбей. Сапраўды гэтак жа і гэтыя людзі зразумелі, што справа значна глы- бей, яна палягае глыбей, чым гэтае пакаленьне меркавала.
Калі пачалася перабудова, я памятаю асобы Адамовіча і таго самага Быкава, як яны верылі, яны былі проста рамантыкі абсалютныя з пун- кту гледжаньня сёньняшняга дня, з пункту глед- жаньня нашых паразаў і расчараваньняў. Яны думалі, што зараз ня будзе камунізму і будзе
нешта зусім іншае. А аказалася, што справа ня толькі ў камунізьме, а ўсё мае болып глыбокія карані. Так што супраціў, іншадумства — яно ж таксама ў руху. Нам здаецца, што вораг — гэты, а потым праходзіць час, і мы высьвятляем, што вораг ня толькі гэта, а нешта ў мэнтальнасьці, у гісторыі, у самой стру ктуры гэтага дэспатычнага мэханізму.
Талстой: А які быў Быкаў апошніх сваіх гадоў? Бо ён адыграў вялікую ролю ў руху за беларускую нацыянальную самасьвядомасьць?
Алексіевіч: Мы шмат спрачаліся зь ім пра гэта. Ён застаўся рамантыкам. Калі раней ён быў ра- мантыкам-шасьцідзясятнікам, дык потым ён... Я ня стаўлю гэта ім у віну, ні ў якім разе, я, наадва- рот, захапляюся гэтым пакаленьнем, але нельга абагнаць час, нельга абагнаць уласны народ. Гэта ўсё адбываецца, на жаль, па нейкіх сваіх законах. Дык вось потым ён стаў рамантыкам нацыяналь- най ідэі, нашых нацыянальных лідэраў, якія тут жа выраджаліся ў Гамсахурдыя, толькі не пась- пелі нічога зрабіць, а было б тое самае. I ён стаў рамантыкам гэтай ідэі.
А потым таксама, па-мойму, быў вельмі рас- чараваны. Гэта было вельмі складана. Ва ўсякім выпадку, я думаю, што ён мог бы, як і Астафеў, напісаць, што «я радасна прыйшоў у гэты сьвет, а сыходжу ўзрушаным, расчараваным і адзі- нокім».
Мне здаецца, такога Быкава я сустракала за мяжой. Я памятаю, аднойчы мы сустрэліся ў Франкфурце, ён прыйшоў з жонкай, і ў нас было
трошкі часу пагаварыць. I так я была засмучаная ягоным душэўным станам, што ён ня мог вяр- нуцца дадому, што ён шмат у чым расчараваўся, што ўсё аказалася ня так, як мы сабе ўяўлялі, што пасьля шэрых прыйшлі чорныя, што я нават села на цягнік, які ехаў у адваротны бок. I да гэтага часу памятаю гэтыя дзьве фігуркі на плятформе, якія махалі мне, зусім разгубленыя, у гэтым но- вым, незразумелым сьвеце.
«Пра вайну мы ня ведаем праўды — асабліва беларусы пра партызанскую вайну»
15 сакавіка 2012
Сяргей Шупа
На кніжным кірмашы ў Ляйпцыгу, дзе прысут- нічае вялікая дэлегацыя беларускіх літаратараў, пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч адказала на пытаньні нашага карэспандэнта.
Шупа: Колькі часу вайна яшчэ будзе заста- вацца актуальнаю ў сьвядомасьці беларускага чытача?
Алексіевіч: Што тычыцца беларускага чытача, гэта будзе вельмі доўга. Тое самае і для расейс- кага чытача. Паколькі зьнікла чырвоная імпэрыя, то і зьнікла напрацаваная ідэя. Ня важна якая яна... Вядома, засталіся мора крыві і бочкі мяса, і поўная катастрофа ў розумах людзей. Аднача- сова сёньня людзям яшчэ горай жыць, асабліва маленькаму чалавеку, і ён разгублены. Маленькі чалавек ня думае ж стратэгічна, ён жа не пісь- меньнік, каб сядзець і думаць аб важных рэчах Ён глядзіць — няма грошай, пайшоў...
Я асабліва паезьдзіла па Расеі, дык там жах. У нас яшчэ нейкая своеасаблівая сумесь фэў- далізмуі і сацыялізму, яшчэ больш-менш сха- вана ўсё на нейкі час. Таму, з аднаго боку, пра вайну мы ня ведаем праўды — асабліва беларусы
пра партызанскую вайну. Калі ваюе армія — гэта арганізаваная ваенная машына, добрая ці дрэн- ная, але машына, ёсьць законы, статут, правы, гэта значыць, ёсьць інстытут, колькі жыве ча- лавецтва, столькі гэтаму інстытуту гадоў. Пар- тызанская вайна, гэта, агулам, поўны разбой. Ты залежыш ад камандзіра, асабліва жанчыны (што я добра ведаю); калі ты габрэй, табе могуць і ў сьпіну стрэліць.
Усё гэта мы ведаем, і мы гэтага ня ведаем. Гэта значыць, што мы ведаем пра гэта як сьведкі, ад бацькоў, ад дзядоў, вось мне бабуля зь дзедам расказвалі, што яны баяліся ноччу адных, а днём іншых... А літаратура аб гэтым ня піша, літара- туры аб гэтым няма або вельмі мала...
Шупа: А ці ня позна ўжо?
Алексіевіч: Я ня думаю. Наадварот, сёньня да гэтых рэчаў можна зусім інакш падысьці. Гэта тое, што я спрабавала сёньня сказаць. Мяне, на ўзроўні такіх канкрэтнасьцяў, зусім не ці- кавіць (гэта, можа, ужо і позна) — колькі падар- валі эшалёнаў, як адны гераічна забівалі іншых і г. д. Але паколькі мы жывем у эпоху спажывец- тва, у чалавека няма стрыжня. I вось яму няма на чым... Ну ўсе мы троху праваслаўныя, так, але сапраўдных вернікаў, якія па сапраўднаму ве- даюць і чытаюць Біблію, ня так і шмат... А бітва дабра і зла ў чалавечым сэрцы вядзецца заўсёды, і таму такія матэрыялы, такая гісторыя дае маг- чымасьць размовы з такім чалавекам. На якім яшчэ матэрыяле вы можаце сёньня гаварыць з нашым чалавекам аб дабры і злу? Аб чым?
Шупа: Але паглядзіце, ўдзельнікаў вайны ўжо амаль не засталося, засталіся састарэлыя сьведкі. Ці зьмянілася нешта сёньня ў іх успамінах?
Алексіевіч: Я недзе пяць гадоў таму кнігу да- поўніла — я дапісала, бо яны сёньня гаварылі лепш, чым тады. Сёньня яны больш свабодныя. Калі раней я мусіла іх пераконваць, што пра гэта можна расказваць, то сёньня яны ўжо і самі гэта ведаюць.
Шупа: Але ці разумеюць сёньняшнія чытачы? Ужо вырасьлі два-тры новыя пакаленьні...
Алексіевіч: Калі вы зойдзеце ў польскую кні- гарню — паглядзіце, як чытаюць «У вайны не жаночае аблічча». Кніга выйшла ў Польшчы — дзьве прэміі. Гэта ж пра нешта гаворыць? Гэта гаворыць пра тое, што гэта — прадмет размовы. У палякаў складанае стаўленьне да расейскай гісторыі — хто толькі не ваяваў на гэтай тэры- торыі — былі беларускія інтарэсы, польскія, ук- раінскія, савецкія. Мы ж нічога гэтага ня ведаем. Урэшце ёсьць жа архівы, ёсьць дакумэнты — калі б гэта нехта апісаў, усе б гэта чыталі сёньня, бо мы па вялікім рахунку нічога пра сябе ня ведаем. У нас ёсьць сталінская вэрсія, і мы дагэтуль па ёй жывем. Калі ты раскажаш гісторыю па-людзку, пра лёс чалавека — просты, «маленькі» чалавек будзе чытаць. Чаму ў нас сёньня на сэкцыі не ат- рымалася размова? Бо ў гісторыка адзін погляд, а ў пісьменьніка іншы.
«Калі столькі хлусьні, удзельнічаць у гэтым непрыстойна»
20 верасьня 2012 Алесь Дашчынскі
У Беларусі працягваецца датэрміновае галаса- ваньне на выбарах у Палату прадстаўнікоў. Пісь- меньніца Сьвятлана Алексіевіч сказала, штохоць і будзе ў дзень выбараў у Беларусі, але галасаваць кя пойдзе, бо лічыць, што адбываецца чарговае палітычнае шоў. Сьвятлана буЬзе працаваць над новай кнігай «Час second-hand. Канец чырвонага чалавека».
Алексіевіч: У тых абставінах, пры той уладзе, якая ў нас, усё гэта ілжыва, непрыстойна. Мы па вялікім рахунку ня ведаем, што адбываецца ў краіне, якія сілы, якія людзі насамрэч карыста- юцца даверам, насамрэч могуць нешта зрабіць. Гэта ўсё свавольства, усеўладзьдзе такое. Мы жывем у краіне нічога пра яе ня ведаючы. А ісьці яшчэ раз гэта памнажаць — навошта? Калі ся- дзяць палітвязьні, калі людзям, якія вылучаюцца, не даюць слова, калі столькі падману, хлусьні, удзельнічаць у гэтым проста непрыстойна. Мы ўсе апынуліся ў пастцы. 3 аднаго боку, трэба Hernia рабіць, а з другога боку, поўнае бясьсільле і немагчымасьць нешта рабіць. Я бачу, што ўсе паралізаваныя. Гэта ўжо ня страх як такі, а гэта поўнае адчуваньне свайго бясьсільля, бездапа- можнасьці. I амаль адчай. Ён ва ўсіх — і ў тых, хто
езьдзіць на джыпе, і ў тых, хто цягне ад заробку да заробку. Гэта нейкі агульны адчай таго, што мы выпадаем з часу. Поўнае нейкае палітычнае і чалавечае бяспраўе»
КНІГІ ОНЛАЙН
