Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Дубавец: Запалоханыя — гэта адно. Нічым не абяднаныя — гэта другое. А трэцяе — тое, што пагаршэньне іх матэрыяльнага стану не фаталь- нае. Спытайце ў большасьці, скажуць, што мы
нармальна жывём, у палітыку ня лезем, ёсьць пэў- ныя цяжкасьці, але бывала і нашмат горш. Мне часам здаецца, што ўлада наўмысна зладзіла гэты крызіс, каб запабегчы пратэстныя настроі.
Дракахруст: Беларускія дасьледчыкі кажуць пра існаваньне своеасаблівага сацыяльнага кан- тракту: улада абавязалася падтрымліваць пэўны ўзровень жыцьця насельніцтва, насельніцтва ўзамен абавязалася дэманстраваць палітычную ляяльнасьць і ня лезьці з палітыку. Цяпер адзін бок — улада — свае абавязкі па кантракце не выконвае. Чаму другі бок працягвае выконваць свае?
Дубавец: Як сказаў Уладзімер Някляеў, горай ня будзе, бо лепш не бы ло. Я ня бачу тут сацыяль- нага кантракту. Я бачу, што цярпеньню беларусаў мяжы няма. Мяжой можа быць фатальнае пагар- шэньне жыцьця, масавая страта працы зь немаг- чымасьцю знайсьці альтэрнатыву, проста канец усякага даходу. А пакуль хоць штосьці плацяць, пакуль ёсьць куды паехаць, пакуль ёсьць градкі, людзі бунтаваць ня будуць. Наадварот — чым будзе горш, тым цішэй будуць сябе паводзіць.
Дракахруст: Сьвятлана, у нядаўнім інтэрвію «Нямецкай хвалі» Вы сказалі, што пасьля жа- хлівых працэсаў па справе 19 сьнежня ўбачылі ў беларускім грамадзтве нейкія зрухі, Вы гаварылі пра тое, што «ўлада рэвалюцыянізавала грама- дзтва», што «грамадзтву стала зразумела, што і як трэба рабіць». Але прыгадваецца, што раней Вы часта спасылаліся на меркаваньне вашага суседа па дачы пад Менскам, Пятра Сільвестравіча, які
мае пэнсію, чарку і шкварку і ня ведае дый ведаць ня хоча пра менскія інтэлігенцкія палітычныя жарсьці.
Ваша выснова пра «рэвалюцыянізацыю гра- мадзтва» — яна збудаваная на тым, што рэва- люцыянізаваўся Пятро Сільвестравіч? Ці яго меркаваньне раптам страціла значэньне, а набыло значэньне меркаваньне такіх змагароў і змагарак, як Наста?
Алексіевіч: Я напачатку хацела б працыта- ваць клясыка рэвалюцыі Леніна, паводле якога рэвалюцыя адбываецца не тады, калі гэтага нехта хоча, а калі яна сама гэтага хоча. Гэтае адчуваньне павісла ў паветры ў нашым грамадзтве. Я даўно ня бачыла Пятра Сільвестравіча, але я думаю, што спадар Даляр страсянуў грамадзтва больш, чым катастрофа апазыцыі 19 сьнежня. Адбываецца рэвалюцыйнае навучаньне каля абменьнікаў, дзе людзі б’юцца, у турагенцтвах, дзе яны ня могуць заплаціць. Даляр робіць за нас нашу працу.
А з другога боку неразумная савецкая рэакцыя ўлады і яе неадэкватная жорсткасьць рэвалюцы- янізуе сьвядомасьць. Я пагадзілася б з тым, што ў беларусаў няма агульнай ідэі, ім няма на чым аб’яднацца. Нацыянальная ідэя сёньня не працуе з гістарычных прычынаў.
Але нешта зрушылася ў грамадзтве. Мне зда- ецца, што атмасфэра зьмянілася. Палітычныя абвалы адбываюцца нечакана і для прагназістаў, і для пісьменьнікаў. Мы можам пераконваць адно аднаго, чым мы і займаемся апошнія 17 гадоў. Мы можам пераканаць Галівуд, можам перака-
наць інтэлектуалаў Эўропы, але як пераканаць Пятра Сільвестравіча? У нас гэтай мовы няма. У Лукашэнкі яна ёсьць. Але нейкая сіла ўплішчы- лася ў працэс па-над усім. На жаль, гэта спадар Даляр, а не ідэя, якой, як хацелася б, мы былі б аб’яднаныя.
Я лічу, што значная частка грамадзтва годна вытрымала выпрабаваньне 19-м сьнежня. Мала- дыя людзі, якія сядзелі ў клетках на судах, былі больш моцныя і больш свабодныя, чым гэтыя судзьдзі. Па тварах гэтых судзьдзяў было бачна, што яны ўсьведамляюць, што ўдзельнічаюць у злачынстве. Я бачыла бацькоў гэтых вязьняў, людзей, якія іх падтрымлівалі. Я ня веру, што гэта дарма. Мне здаецца, што нейкі працэс менавіта пасьля 19-га пачаўся.
Дракахруст: Сьвятлана, у свой час на Вас шмат хто крыўдзіўся, калі Вам казалі пра гра- мадзкі ўздым, а Вы адказвалі, што ўсё гэта буры ў шклянцы вады, інтэлігенцкія ілюзіі, а народ як спаў, так і сьпіць. А цяпер на якой падставе Вы кажаце, што нешта зьмянілася? Якія прыкметы гэтых пераменаў, акрамя таго, што Вы як пісь- меньнік гэта адчуваеце?
Алексіевіч: Эканамічная сытуацыя — гэта галоўнае для сьвядомасьці сёньняшняга бела- руса. Калі выбіраць паміж сям’ёй, сваім домам і Лукашэнкам, беларус выбера сям’ю, ён яе будзе абараняць. Бо за Лукашэнкам няма ніякай ідэі, акрамя яго ўласнай улады. I ў Лукашэнкі няма іншага досьведу, каб супрацьстаяць таму, што ад- бываецца, акрамя савецкага досьведу і досьведу
расейскага «большого хапка». Іншага досьведу ў нашай намэнклятуры няма, і яна абсалютна бездапаможная перад тварам сацыяльнай ка- тастрофы, якая пачалася. I я мяркую, што нават Пятро Сільвестравіч, у якога двое сыноў займа- юцца бізнэсам і сёньня, наколькі я ведаю, іх бізнэс ляжыць — я ня ведаю, пра што ён там з мужыкамі гутарыць, калі выпівае ўвечары.
Мы засталіся апошняй краінай, дзе магчымая постсацыялістычная рэвалюцыя. Гэтыя рэвалю- цыі робяць алігархі і намэнклятура. У нас алігархі і намэнклятура прыціснутыя, але ў намэнкля- туры моцны інстынкт самазахаваньня, і яна на- ват у апазыцыі можа перахапіць плян выратава- ньня сябе ў першую чаргу, а потым і краіны. Бо магчымасьць ператварэньня Беларусі ў губэрню сёньня навідавоку. Гэта ўсё разам стварае прад- чуваньне катастрофы для ўлады.
Дракахруст: Наста, вось тая рэвалюцыяні- зацыя, пра якую казала сп-ня Сьвятлана, калі і адбываецца, то неяк дзіўна. Пачытаеш Фэйсбук, ЖЖ — дык уражаньне, што рэвалюцыя ўжо здарылася, Лукашэнку поўны ШОС («Штоб он сдох» — Рэд.) Але вось вакол судоў, дзе праходзілі працэсы над вязьнямі 19 сьнежня, не назіралася ня тое што тысячаў, але нават і сотняў людзей. Як сказаў у маёй нядаўняй перадачы блогер Рэван- шыст, «для адных былі выбары, для іншых цяпер надышоў крызіс».
Можа, беларускае грамадзтва і працягвае за- ставацца сэгмэнтаваным: для кагосьці тыя самыя працэсы па справе 19-га — падстава абурацца,
нешта пераасэнсоўваць, дзейнічаць, ахвяраваць сабой, а для іншых — як падзеі дзе-небудзь у Тунісе, якая нам справа да іх?
Палажанка: Мне таксама здаецца, што ў на- шым грамадзтве нешта мяняецца. У краіне адбы- ваюцца зьмены сьвядомасьці пасьля 19 сьнежня. Тое, што беларусы цярплівыя — гэта безумоўна так, гэта такая Боская рыса. Але акрамя гэтай рысы, Госпад даў беларусам і адчуваньне спра- вядлівасьці. Калі адбыўся разгон Плошчы 19 сьнежня, то паводле дадзеных НІСЭПД сярод моладзі да 30 гадоў 60% асудзілі дзеяньні ўлады, яны былі перакананыя ў тым, што акцыя пра- тэсту мела мірны характар. Людзі праз такія падзеі ўсьведамляюць, што ў краіне адбываецца нешта звышнесправядлівае ў адносінах да про- стага чалавека.
Я магу пагадзіцца, што гэтае стаўленьне сэг- мэнтаванае — нехта адчувае гэта больш балюча, нехта ставіцца нэўтральна, бо яго гэта нібыта не турбуе. Гэта адбываецца таму, што ў нас няма агульнай бяды, агульнай праблемы.
Я ня веру, што калісьці стане вырашальнай тая эканамічная напружанасьць, якая цяпер мае месца ў нашай краіне. Я перакананая, што Расея ніколі ня дасьць беларусу загінуць ад голаду. Так, яна зробіць так, каб жыцьцё ў Расеі падавалася лепшым і прыгажэйшым, тым больш напярэ- дадні іх прэзыдэнцкай кампаніі, каб разбурыць міт, што ў маленькай Беларусі пад кіраўніцтвам Лукашэнкі добра жывецца. Ня тое мусіць стаць чыньнікам, за які людзі гатовыя пайсьці, ахвяра-
ваць сабой і дамагчыся новай дзяржавы, новай улады. Але тое, што гэта падштурхоўвае — гэта безумоўна. Аднак падштурхне толькі тады, калі людзі ўсьвядомяць сувязь паміж наяўнасьцю ў турмах палітвязьняў і адсутнасьцю грошай у іх кішэнях, калі зразумеюць, чаму іншыя краіны адвярнуліся ад Беларусі, чаму ніхто з годных эўрапейскіх палітыкаў ня можа падаць руку Аляксандру Рыгоравічу, хто ў гэтым вінаваты.
Калі людзі ўсьвядомяць гэтую сувязь, можна будзе казаць, што наша грамадзтва рэвалюцы- янізавалася.
Калі я выйшла з турмы, я была ўражаная атмасфэрай салідарнасьці. Я зьдзівілася, што яе выказвалі ня толькі тыя, хто быў актывістам, хто быў сябрам нейкай партыі ці грамадзкай аргані- зацыі. Гэта былі людзі, якія проста востра адчулі тое, што адбываецца ў краіне.
Я даведалася, што блізу 50 тысяч даляраў сабралі звычайныя беларусы на сядзібе БНФ, каб падтрымаць тых, хто знаходзіцца ў турмах. Што гэта, калі ня зьмены? Многія з гэтых людзей ня могуць дапамагчы пратэстам, тым, што яны выйдуць на Плошчу. Яны пакуль ня бачаць, за кім пайсьці, не ўсьведамляюць, чаму яны мусяць гэта рабіць. Але каб людзі ўсьвядомілі прычыну і з гэтага пачалі свой пратэстны шлях, трэба пра- цаваць дэмакратычнай супольнасьці Беларусі. Менавіта для гэтага яна і існуе і менавіта гэтым павінна займацца.
Пратэстных настрояў можа і няма, але ёсьць моцнае раздражненьне. Гэта можна было паба-
чыць па вядомым відэа, як людзі бараніді ад мілі- цыі пасажыра без квітка. Яны ўжо пачынаюць рэагаваць на сыстэму, у якой жывуць. To ім гэты бедны міліцыянт трапіўся, то нехта падобны.
Дракахруст: Сяргей, і Сьвятлана, і Наста ба- чаць гэтыя «гронкі гневу», бачаць патэнцыял пратэсту, які нарастае і нават выплюхваецца на паверхню. А вы ня бачыце. Яны вас не перака- налі?
Дубавец: He. Што такое пратэст? Мы чакаем каўбаснага бунту ці чаго? Пратэстныя настроі былі б заўважныя, калі б увасабляліся ў нейкія арганізаваныя формы. Дзе незалежныя прафса- юзы? Іх не чуваць. Дзе рабочы рух? Яго не чуваць. Тое самае можна сказаць і пра нацыянальны рух, якога не відаць і не чуваць. Настроі настроямі, але мы ж думаем пра тое, да чаго яны прывядуць і да чаго мусяць прывесьці. Прывядуць толькі тады, калі структурызуюцца. Інакш будзе проста дзікі бунт.
Дракахруст: Ці не зьяўляецца адной з прычы- наў народнага маўчаньня і цярпеньня тое, што народ па вялікім рахунку ня бачыць у апазыцыі прывабнай альтэрнатывы? Бо што прапануе апазыцыя? Эўропу і рынкавыя рэформы. А што такое рэформы? Прыватызацыя са скіданьнем з балянсаў прадпрыемстваў «сацыялкі», бес- працоўе, маёмасная дыфэрэнцыяцыя — капі- талізм, словам. А беларус, на думку, напрыклад, Сьвятланы Алексіевіч — сацыяліст. I вось нейкі, скажам, рабочы з МТЗ можа разважаць, што ў тым рынкавым парадызе Насьце Палажанцы,
Сяргею Дубаўцу, Сьвятлане Алексіевіч, Юрыю Дракахрусту будзе добра. А яму кепска. Дык з чаго ён папрэцца на Плошчу, нават калі яму ця- пер кепска? Каб яму стала яшчэ горш?
КНІГІ ОНЛАЙН
