Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Соўсь: У лісьце Лукашэнку вы параўноўваеце цяперашнія падзеі ў Беларусі з 30-мі сталінскімі гадамі. Я цытую: «Яшчэ трохі, і пачнуцца пака- зальныя працэсы. Навучаны натоўп будзе кры- чаць: «Укрыжуй яго!» Былыя паплечнікі і сябры стануць здраднікамі, студэнты будуць выдаваць сваіх прафэсараў, а прафэсары будуць выдаваць сваіх студэнтаў. Настаўнікі сваіх вучняў».
Ці глядзелі Вы хаця б фрагмэнтарна прэсавую канфэрэнцыю Лукашэнкі на другі дзень пасьля выбараў? Я кажу не пра выступ кіраўніка Бела- русі, а пра твары ў залі і пра рэакцыю чыноўнікаў на ягоны словы. Міністар аховы здароўя ўсьмі- хаецца, калі Лукашэнка зьдзекліва гаворыць пра стан здароўя зьбітага Уладзімера Някляева. Як пісьменьніцы Вам цікавыя гэтыя людзі, якія ствараюць сьвіту Аляксандра Лукашэнкі, якія за- бясьпечваюць яму ўладу? Ці Вы хацелі б напісаць пра іх? Ці хацелі б пранікнуць у іх галовы?
Алексіевіч: Я слухала гэтую прэс-канфэрэн- цыю. I мне было сорамна. Сорамна і за тых, хто сядзеў у зале і слухаў гэта, мне было сорамна за прэзыдэнта. Як пісьменьніца я хацела б ведаць, якім чынам людзі не разумеюць, што робяць. Бо ёсьць гісторыя, ад яе нікуды не падзецца. У іх жа растуць дзеці. Усім вядомыя гэтыя імёны. Я была разгубленая перад тым, што ў нас няма па- чуцьця ўласнай годнасьці, перад тым, наколькі слабая чалавечая прырода. Гэта было непрыемнае відовішча.
«У сучасным сьвеце выжыве толькі гуманітарны чалавек»
14 красавіка 2011
Юры Дракахруст, Прага
11 красавіка на станцыі «Кастрычніцкая» Менскага мэтрапалітэну адбыўся тэракт, у вы- ніку якога 15 чалавек загінулі і больш за 200 былі параненыя. Свой погляд на сэнс і наступствы тэрарыстычнага выбуху мы папрасілі выкласьці пісьменьніцу Сьвятлану Алексіевіч.
Дракахруст: На ваш погляд, якія высновы вынікаюць з таго, што і ў Беларусь прыйшоў сап- раўдны тэрарызм?
Алексіевіч: Мы цяпер можам сказаць, што мы таксама не змаглі адседзецца на прызьбе. У адной з найлепшых аповесьцяў Быкава «Знак бяды» ге- рой думае, што пераседзіць вайну на хутары. A канчаецца тым, што вайна яго зацягвае і ён гіне разам зь сям’ёй. Так і тут: гэтыя парадак і стабіль- насьць, пра якія мы так шмат гаварылі, пра якія наша ўлада гаварыла, ня могуць супрацьстаяць глябальнаму сьвету, у якім нешта адбываецца з чалавекам. Страчаны сэнс жыцьця, каханьня, працы. Чалавек застаўся ў пустаце, ні з чым, твар у твар са сьмерцю.
Частка людзей ідэйна займаецца зьнішчэнь- нем сабе падобных. Але самае страшнае — што мы ў руках самотніка. Здаецца, што такіх будзе ўсё больш — тых, якія не вытрымліваюць ціску гэтага сьвету.
Дракахруст: Але калі справядлівая вэрсія сьледзтва, можа тут словы пра ўключэньне ў глябальны сьвет не зусім дарэчныя? Проста ча- лавек з псыхічнымі адхіленьнямі, але з добрымі тэхнічнымі здольнасьцямі.
Алексіевіч: Сёньня ўлада прымае меры, якія, магчыма, вынікаюць зь яе сьветапогляду: трэба ціснуць, трэба сілай усё спыніць, і яно спыніцца. Такі курс узяты пасьля выбараў, курс на сілу, на кантроль над грамадзтвам. Гаворыцца, што трэба дапытаць апазыцыю, тых, хто інакш думае, маў- ляў, яны вінаватыя ў тым, што ў паветры нейкі мікроб разбуральных ідэяў. Але гэты мікроб — у паветры ня толькі Беларусі, ён у паветры ўсяго сьвету.
Мне пагрозы прэзыдэнта нагадалі мае ўража- ньні, калі я была ў чарнобыльскай зоне неўзабаве пасьля выбуху. I там вакол рэактара велізарная колькасьць людзей бегала з аўтаматамі. Поўная бездапаможнасьць чалавека перад новым вы- клікам. I цяпер нешта падобнае адбываецца ў Беларусі. Здаецца, што калі ўсіх запалохаць, усіх пракантраляваць... Ды немагчыма ўсіх пракан- траляваць. Як вы пракантралюеце маньяка-са- мотніка?
Тэрарызму можна супрацьпаставіць толькі ідэі, але ідэй сёньня ў сьвеце няма. Пасьля таго, як перасталі працаваць моцныя ідэі сацыялізму, фашызму, якія, хай шляхам сілы і крыві, маглі згуртаваць нацыю, сёньня чалавек застаецца самотны. I сучасны тэхнагенны сьвет выклікае пратэст. Людзі са слабой псыхікай шукаюць
такія формы самарэалізацыі. Мне здаецца, што ўсе бясьсільныя перад гэтым выклікам. Гэта ня толькі наша праблема.
I калі сёньня я чытаю, што, маўляў, Лукашэнка ўзарваў... Кепска, што людзі так думаюць, што гэта магла зрабіць улада. Я ня думаю, што наш сялянскі мэнталітэт здольны на такія рэчы, мы што зьверху, што зьнізу — аднолькавыя людзі, гэта маларэальна. Мы проста ўключыліся ў гэты глябальны разбуральны працэс.
Дракахруст: Вы ўжо пачалі гаворку пра рэак- цыю грамадзтва на выбух. Назіралася некалькі аўтаматычных рэакцыяў літаральна пасьля яго. Частка адразу адрэагавала (гэта было бачна, пры- намсі, у Інтэрнэце): гэта ўлада, гэта Лукашэнка, і думаць больш няма пра што. А з боку прадстаўні- коў улады мы чулі развагі пра тое, што і выбух у 2008 годзе, і падзеі 19 сьнежня, і валютны крызіс, і цяперашні тэракт — усё гэта зьвёны аднаго лан- цуга, вакол ворагі. Усё гэта гаварылася адразу, як толькі стала вядома пра тэракт. Што азначае такая аўтаматычная рэакцыя адных і другіх?
Алексіевіч: Яна азначае, што мы — людзі пляс- катага сьвету. Мы выйшлі са сьвету таталітарнага і апынуліся ў аўтарытарным сьвеце. Чорнае — белае, белае — чырвонае... Прызнаць, што сьвет больш складаны, чым адносіны Лукашэнкі і апа- зыцыі — гэта для многіх людзей вялікая праца. Яны зноў гатовыя дэлегаваць адказнасьць за тое, што адбываецца, некаму аднаму. Тым больш, што ўся сыстэма замкнёная на адным чалавеку. Яму прыпісваецца і ўсё найлепшае, і ўсё найгоршае.
Гэта гаворыць аб няздольнасьці да самастой- нага мысьленьня. Сьвет значна больш складаны, асабліва сучасны сьвет. А мы замкнуліся ў гэтай беларускай капсуле і сядзім у ёй нявылазна. I зда- ецца, што сьвет — гэта нашы стасункі з нашым прэзыдэнтам. Гэта гаворыць аб інтэлектуальнай бездапаможнасьці і ўлады, і апазыцыі, і грама- дзтва.
Дракахруст: Многія людзі адзначы лі, што ў сы- туацыі выкліку беларускае грамадзтва паказала высокі ўзровень салідарнасьці і ўзаемадапамогі: таксісты вазілі людзей бясплатна, стаялі чэргі здаваць кроў. Вы згодныя з тым, што нягледзячы на нязвыкласьць выкліку беларускае грамадзтва прадэманстравала сваю моц?
Алексіевіч: Нешта падобнае адбывалася ў Японіі. Выклікала захапленьне тое, як яны па- водзілі сябе ў гэты жахлівы час. He было мара- дзёрства, нават аўтаматы з газіроўкай і шакаля- дам ніхто не чапаў. Я была ў Японіі і бачыла, што народ адчувае сябе адзіным цэлым.
I калі я слухала і чытала пра тое, што адбыва- лася ў нашым грамадзтве ў гэтыя дні, я падумала, што гэта зусім не падобна на тое, што адбывалася пасьля тэрактаў у Расеі.
Я зразумела, што ў Беларусі дагэтуль жыве са- вецкі чалавек. Мы пра гэта заўсёды гаворым са знакам мінус. Але ў яго было шмат перавагаў. Я мяркую, што менавіта гэта, плюс наша сялянская мэнтальнасьць, адыгралі сваю ролю. Быў гэты савецкі чалавек, які мог ахвяраваць сабой дзеля іншага чалавека. Мог і прасядзець у куточку, ні-
чога не зрабіўшы для іншага, але мог зрабіць і тое, што нашы людзі і прадэманстравалі.
Мы дарма сьпяшаемся разьвітвацца з нашымі каштоўнасьцямі, якія напрацаваныя. Людзі ня выжывуць паасобку, трэба адчуваць сябе адзінай нацыяй, адным народам.
Там былі факты, якія ўражвалі. Калі жанчына выклікала таксі, казала, што ўяе дзіця не адказвае на тэлефон. I таксіст яе падвёз і ня ўзяў грошай. Гэта тое, што нам трэба шанаваць у сабе.
Гэтыя сілавыя прыёмы, якія ўжывае ўлада, яны вельмі небясьпечныя тым, што замест аднаго народу стане два. Падчас такіх падзеяў бачна, што людзі — гэта ня тое, што пра іх кажа і ўлада, і апазыцыя. Гэта выдатныя савецкія людзі, якіх я люблю.
Дракахруст: Аднак вы ў свой час пісалі, што нам трэба пераадолець нашу культуру сьмерці, наша ўменьне паміраць і няўменьне проста жыць і радавацца жыцьцю. Але такія сытуацыі гаво- раць пра тое, што забываць гэты досьвед проста не атрымліваецца.
Алексіевіч: Проста ў сучасным сьвеце мяжа паміж вайной і мірам сьцёртая.
Тэрарызм цалкам разбурае традыцыйны воб- раз сьвету. Я была ў Ізраілі, дык там людзі жывуць на антыдэпрэсантах. Увесь час. Калі ты толькі ўпусьціш страх у сябе — ты прапаў, табе трэба зьяжджаць. Інакш ты ня вытрымаеш. Такі ця- перашні час, і нам нікуды ад гэтага не падзецца. Немагчыма жыць асобнай выспай, хай мы нават паставім кулямёты і ракеты ўздоўж мяжы.
I гэтыя якасьці нашага народу — здольнасьць выжываць, згуртаванасьць, мужнасьць жыць, на жаль, яны зноў патрэбныя.
Сьвет ня робіцца лепшым, як мы рамантычна верылі 20 гадоў таму, у часы перабудовы. Таго сьвету не атрымалася і ў пэўным сэнсе мы да гэ- тага гатовыя.
У мяне ў новай кнізе будзе расповед маці, дачка якой стала інвалідам пасьля тэракту ў маскоўскім мэтро. I яна казала — я вельмі старалася не аз- лобіцца, але ў мяне гэта не атрымалася.
Я сама бачыла ў маскоўскім двары, як дзеці гу- ляюць у тэрарыстаў. I ўсе з ахвотай хочуць быць тэрарыстамі, ніхто — ахвярамі. Гэтая гульня ў тэрарыстаў стала часткай нашага жыцьця.
У нашым сьвеце на зьмену гуманітарнаму чалавеку зьяўляецца чалавек палітычны. Усё гу- манітарнае даверана царкве, якая спраўляецца з гэтым не найлепшым чынам, а займаецца дрэс- кодамі, гомасэксуалістамі і немаведама чым яшчэ. Чалавек палітычны і рацыянальны ня выжыве ў сучасным сьвеце, выжыве толькі гуманітарны чалавек. I атамізаваны чалавек ня выжыве.
3 таго нашага жыцьця, якое мы пакінулі ў мі- нулым, нам трэба сёе-тое і ўзяць у дарогу. Я не кажу, што сталінскія лягеры — гэта добра. Але калі вы ўвесь час жывяце, як на вайне, то ўзьнікае пачуцьцё чалавечага братэрства, суседзтва — і яго ня трэба страчваць дзеля «мэрсэдэса» і паездкі на Канары. Свабода аказалася болып складанай, чым мы думалі.
«Нацыянальная ідэя сёньня не працуе з гістарычных прычынаў»
7 чэрвеня 2011
Юры Дракахруст, Прага
Чаму беларусы не пратэстуюць супраць зьбяд- неньня і жорсткіх палітычных рэпрэсіяў? Ці рэ- валюцыянізавалі грамадзтва эканамічны крызіс і судовыя працэсы ў справе 19 сьнежня? Ці набліжа- юць сёньняшнія ахвяры час пераменаў? Па гэтых пытаньнях у «Праскім акцэнце» вядуць спрэчку пісьменьнікі Сьвятлана Алексіевіч і Сяргей Дуба- вец і намесьніца старшыні «Маладога Фронту» Наста Палажанка.
Дракахруст: У замежных публікацыях пра цяперашні беларускі крызіс — як заходніх, гэ- так і расейскіх — увесь час выказваецца пэўнае неразуменьне: ну як беларусы ўсё гэта церпяць, калі ж ужо выкажуць свой публічны пратэст? A яны ўсё не выказваюць і не выказваюць, аддаючы перавагу або цярпеньню, або ўцёкам — паводле апошніх дадзеных цяпер істотна павялічыўся паток працоўных мігрантаў у Расею. А чаму? Запалоханыя? Ці можа, як лічаць некаторыя, бе- ларусаў на пратэст падымае нацыянальная ідэя, а ня страўнік?
КНІГІ ОНЛАЙН
