Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Лукашэнка на сёньня стаў найперш пераш- кодай у духоўным жыцьці краіны. Бо як бы яна разьвівалася эканамічна, калі б быў ня ён, а нехта
іншы? Думаю, што прыкладна гэтак жа, можа крыху больш рынкава. Але пры любым іншым у нас бы было іншае духоўнае жыцьцё. У гэтым і праблема.
Акудовіч: Мой любімы паэт, дарагі мой сябра Ўладзімер Някляеў трошкі ня так расчытаў маю рэпліку. Я ня менш за яго і за каго заўгодна заан- гажаваны і ў нашую сымболіку і ў беларускасьць. Я казаў, што калі людзі выходзілі масава на вуліцы, яны выходзілі не як мы зь Някляевым — пад пэўны сьцяг, яны выходзілі таму, што была энэргетыка і патрэба пераменаў.
Дракахруст: Спадар Валянцін, у Вас у свой час быў знакаміты артыкул «Бяз нас», дзе Вы з горыччу апісалі глыбокую ізаляцыю нацыяналь- най інтэлігенцыі. Дык чаму ж у рэшце рэшт на альтэрнатыўнымбакулідэраміаказваюцца людзі ўсё ж нацыянальна сьвядомыя?
Акудовіч: Мала хто заўважае, што за 15 гадоў незалежнасьці беларусы ўжо амаль аформіліся як нацыя. А не заўважаюць гэта найперш таму, што шлях нацыятварэньня бачыўся і бачыцца многім зусім іншым — а менавіта этналінгвістычным, праз ахопліваньне ўсяго грамадзтва нацыяналь- най культурай, беларускай мовай, уласнай гісто- рыяй і да таго падобнае.
Аднак атрымалася ўсё зусім інакш. Беларусы неўпрыкмет для сябе пачынаюць гуртавацца ў нацыю на сацыяльных падставах — гэта значыць, свая дзяржава, свае законы, свой дзяржаўны лад і гэтак далей.
Але з чаго тады нават у нацыянальна не заан- гажаваных палітычных лідэраў відавочна бачны акцэнт на ўласна нацыянальнае, як, скажам, у спадара Казуліна? Рэч у тым, што нацыянальна сфармаваны чалавек, на якіх бы падставах ён ні фармаваўся, пачынае разумець значэньне ўнівэр- сальных каштоўнасьцяў. А значыць, ён пакрысе ўсьведамляе, што ўласна беларускае, якім бы маргінальным сёньня яно ні было — гэта адна з тых унівэрсальных каштоўнасьцяў, якая нябачна зьвязвае нашу краіну ў адно цэлае.
Беларускасьць сёньня знаходзіцца ў маргіналь- ным стане, але гэта — цэнтрапалеглая маргіналія. Вымі яе цалкам — і ўсё пасыплецца.
I таму чуйныя, разумныя людзі, як у выпадку з Казуліным, першае, што робяць, калі самі не зьяўляюцца ўнутры нацыянальнымі ў пляне ўласна беларускага — яны агароджваюць сябе людзьмі выразна нацыянальна заангажаванымі, як Іпатава, Някляеў і да таго падобнае.
Дракахруст: Спадарыня Сьвятлана, ізноў жа вяртаючыся да Вашай палемікі з Генадзем Бу- раўкіным у «Праскім акцэнце». Вы тады казалі, што нацыянальна арыентаваная інтэлігенцыя — гэта такія летуценьнікі, іх сьвет — гэта, так бы мовіць, вузенькая прастора вакол рэдакцыяў «На- шай Нівы» і «ARCHE», а вакол, казалі Вы, жыве зусім іншае грамадзтва, чужое гэтым ідэям.
Але цяпер Вы самі кажаце, што на вастрыні чаканьняў апынуўся Мілінкевіч — чалавек ме- навіта гэтых ідэяў. Чаму?
Алексіевіч: He зусім дакладна перададзены сэнс таго, што я хацела сказаць тады. Як я зра- зумела, і ў розных выданьнях яго таксама няп- равільна зразумелі. Я не казала, што ёсьць шчы- рыя беларусы вакол «ARCHE», «Нашай Нівы», вакол нейкіх лідэраў, такіх як Акудовіч. Я казала, што большая частка Беларусі яшчэ гаворыць па- расейску. Справа ня ў мове ці ня толькі ў мове. Ня важна, на якой мове адбываецца высьпяваньне нацыі, высьпяваньне наагул чалавечай сьвядо- масьці, роўнай таму, што адбываецца ў сьвеце.
I калі размова ішла пра вяшчаньне зь Нямеч- чыны, я тады сказала, што вельмі разумны крок, каб яно было на расейскай мове, бо да выбараў засталося няшмат часу (высьветлілася, што яго яшчэ менш), і давайце заангажуем гэтую частку людзей.
Што тычыцца нацыі, то яна сапраўды за гэты час відавочна зьбіраецца, і гэта адбываецца ня толькі паводле нутраных, але і паводле зьнешніх прычынаў. Іншага стрыжня, акрамя нацыяналь- нага, на сёньняшні момант разьвіцьця чалавец- тва няма. Я 6 не сказала. што гэта маргінальная інтэлігенцыя і што гэтыя каштоўнасьці маргі- нальныя. Мы ўжо прызвычаіліся так думаць і прыніжацца. Яны яшчэ не артыкуляваныя і ад- бываюцца на падсьвядомым узроўні.
Адзін нямецкі філёзаф казаў, што ёсьць ананімныя хрысьціяне — людзі, якія ня ведаюць, што яны хрысьціяне. У нас краіна беларусаў, якія ня ведаюць, што яны беларусы. Я гэта магу ска- заць і пра сябе.
Гэтая ўлада закрытая ад сьвету, сьвет не пры- мае гэтую ўладу, але людзі езьдзяць, глядзяць. Хай сабе яны цягаюць скрыні з харчамі ці рэчамі, якія яны прадаюць, але яны бачаць, які велізарны сьвет. I яны бачаць, што гэты сьвет сёньня мае праблемы, і яны вырашаюцца праз асэнсаваньне, хто ты ёсьць — італьянец гэта італьянец, француз гэта француз, паляк гэта паляк.
Людзі бачаць, што войны, якія ідуць сёньня і якія часам называюць тэрарызмам, зьвязаныя з глыбокімі нацыянальнымі праблемамі. Усходні сьвет ня хоча жыць, як амэрыканцы ці эўра- пейцы, ён ня хоча жыць на гэтых хуткасьцях, так хутка губляць каштоўнасьці.
У нас страх выжываньня, а там страх страты сябе, страты свайго сьвету. I за што чалавек можа ўхапіцца? У экзыстэнцыяльным сэнсе — за дом, але калі ён выходзіць зь яго, ён можа ўхапіцца за нейкую супольнасьць. Бяз гэтай кропкі гэта будзе ці камфортная жывёла ці страчаная пясчынка.
Іншага шляху няма. Проста калі я пра гэта кажу, я кажу на іншым узроўні і на расейскай мове, таму неяк інакш прачытваецца мой тэкст.
Дракахруст: Сп-ня Сьвятлана, Вы кажаце, што ёсьць вялікая колькасьць беларусаў, якія гаво- раць па-расейску. Дык чаму ў выніку спантаннай канкурэнцыі ў апазыцыйным лягеры на першыя месцы выйшлі людзі, адзін зь якіх сам гаворыць па-беларуску, а другі, калі сам і не гаворыць, то атачае сябе людзьмі з гэтага кола?
Алексіевіч: Людзі, якія выяжджаюць — я шмат бачыла па сьвеце беларусаў, расейцаў, украінцаў,
яны ад яжджаюць касмапалітамі. Але потым у іх зьяўляюцца ці самавары, ці слуцкі пояс — чала- век хоча за нешта зачапіцца, асэнсаваць, хто ён. Мы гойсалі па гэтай постсавецкай прасторы, як ніводная нацыя, мы былі нічыйнымі. Але гля- дзім — там жывуць украінцы, там малдаване, там расейцы. А хто мы? Іншай энэргетыкі няма.
Валянцін слушна сказаў, што можна пачуць энэргетыку прасторы сьвету, толькі калі ты на нечым стаіш.
I нягледзячы на тое, што нацыянальнае не артыкулюецца ўладай, не артыкулюецца куль- турай, якая сёньня расьцярушаная, людзі арты- кулююць гэта на падсьвядомым узроўні.
Людзі разумнейшыя і за пісьменьнікаў, і за палітыкаў. Наша грамадзтва разумнейшае за нашу ўладу і нашу культуру.
Дракахруст: Ну мы ўсё ж зьвернемся да прад- стаўнікоў культуры. Я папрашу вас сказаць, як вы ацэньваеце тое, што ініцыятыўная група Зянона Пазьняка адмовілася здаваць подпісы ў ЦВК, гэта азначае, што кіраўнік БНФ спыніў змаганьне за пасаду прэзыдэнта.
Акудовіч: Па-першае, гэтага ўсе чакалі, усе ве- далі, што так яно і будзе. Відавочна, што ў БНФ цяпер вельмі малы рэсурс у самых розных плаш- чынях, тым больш калі нацыянальна заангажа- ваныя атрымалі менш радыкальнага лідэра — Мілінкевіча. Тое, што здарылася, і павінна было здарыцца, а па-другое, гэтак будзе і да лепшага.
Алексіевіч: Я нават зьдзіўленая такому цьвя- розаму рашэньню. Я ня ведаю, якімі матывамі
ён кіраваўся, але для мяне гэта быў нейкі знак таго, што прыйшоў час новых інтэлектуальных выклікаў у грамадзтве, і нацыянальная ідэя са стадыі рамантыкі пераходзіць у стадыю рэаліза- цыі. Спатрэбіўся новы лідэр, які захоўвае гэтую мяккую беларускую мэнтальнасьць і разам з тым дастаткова канкрэтны ў сваім бачаньні.
Адзінае, што мяне засмучае, і я мяркую, што гэта засмуціць значную частку нашага грамадз- тва — гэта тое, што Мілінкевіч такога польскага тыпу, а з гэтым зьвязаныя гістарычныя крыўды і складанасьці, якія зьвязваюць нас з польскім грамадзтвам і каталіцызмам. Я баюся, што гэта ў пэўнай ступені яму перашкодзіць.
У Пазьняка ў свой час гэта таксама было. Але калі быў час рэвалюцыі, разбурэньня, патрэбныя былі такія фігуры, як Пазьняк. А цяпер надыхо- дзіць час будаўніцтва. I зьяўляюцца іншыя фі- гуры. I дзякаваць Богу, што старыя фігуры годна сыходзяць у гісторыю.
Някляеў: Ну што тут, уласна кажучы, камэ- нтаваць. Усё сказаў Валянцін, і Сьвятлана так- сама правільна сказала. Зянон Станіслававіч як палітык цяпер вымушаны гуляць у прапанава- ных яму ўмовах. Ён ня мог не ўключыцца ў гэтую перадвыбарчую прэзыдэнцкую кампанію і ня мог ня выйсьці зь яе.
Дракахруст: На гэтым тыдні адбылося маг- чыма выпадковае, але сымбалічнае супадзеньне. У той час як Аляксандар Лукашэнка ў Санкт-Пе- цярбургу вёў перамовы з Уладзімірам Пуціным і старшыняваў на саміце Эўраазіяцкай эканаміч-
най супольнасьці, Аляксандар Мілінкевіч высту- паў з трыбуны польскага Сэйму і паціскаў руку польскаму прэзыдэнту Леху Качынскаму.
Разам з тым, скажам, Аляксандар Казулін пад- час онлайн-канфэрэнцыі на «Свабодзе» заявіў: «Не сакрэт, што праект «адзінага» — праамэры- канскі і празаходні. А я выступаю за збалянсава- ную палітыку Беларусі як з Расеяй, гэтак і з Эўро- пай і Амэрыкай. I я не адзін у нашай краіне».
Ці можна сказаць, што гэтая кампанія, як тое ня раз было ў беларускай гісторыі, ператвараецца ў спаборніцтва двух вялікіх беларускіх культур- ных і мэнтальных магнітаў — Расеі і Польшчы, як тыя заходні і ўсходні вучоныя ў купалаўскіх «Тутэйшых», якія ўвесь час зьяўляюцца з розных бакоў сцэны і задаюць своеасаблівы кантэкст таму, што адбываецца.
Уладзімер, ці лічыце Вы, што кампанія атрым- ліваецца такая: Расея супраць Полыіічы?
Някляеў: Тут ня толькі Расея супраць Поль- шчы. Нашая кампанія, як і папярэдняя, ат- рымліваецца такая, што ўсе супраць усіх. Калі ў кожнага з кандыдатаў спытацца: «Калі ты не пераможаш, то што лепш — каб перамог твой дэмакратычны канкурэнт ці каб застаўся Лука- шэнка?», то, я клянуся, кожны скажа — хай лепш застанецца Лукашэнка.
Да мяне ўжо колькі народу чаплялася — як гэта ты, Някляеў, у Казуліна? Давай мне ўсе распавя- даць, што Казулін — ня толькі праект лукашэн- каўскай улады, але і крамлёўскі праект, маўляў, усё там ужо даўно дамоўлена, што надыходзіць
«гадзіна X» і Лукашэнку мяняюць на Казуліна. Дык я кажу — калі так, то я проста дурань, калі не пайду да Казуліна, калі запраграмавана, што ён будзе пры ўладзе.
Што да супрацьстаяньня Захаду і Ўсходу і бліжэй — Расеі і Полынчы. Гэта ёсьць абразок у Янкі Брыля, калі яму адзін паляк, прычым інт- элігентны, выкшталцоны паляк, прафэсар, казаў, калі яшчэ толькі пачалася наша нібыта незалеж- насьць: «Нешта вы там загульваеце з Расеяй, дык вы гуляйце ня зь ёй, а з намі, мы, палякі, вам болей дамо дэмакратыі».
КНІГІ ОНЛАЙН
