Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
тое, што беларусы заслужылі права жыць у міры і стабільнасьці.
Алексіевіч: Калі я чую гэта, калі чытаю нашы газэты і бачу, як ідзе падрыхтоўка да вялікага юбілею, то мяне дзівіць наша ўлада. Дзівіць, наколькі яна не глядзіць далей аднаго кроку на- перад. Бо для яе гэты міт, якім яна карыстаецца, даволі небясьпечны. Ігар спрабуе адсланіцца ад яго, а дарма, на мой погляд. Ьо адзіны час, калі можна было казаць пра беларускі народ, калі ён быў, калі ён адчуў сябе народам — гэта быў якраз час Вялікай Айчыннай вайны. Тады мы сапраўды маглі казаць, што мы нацыя.
Я апытвала тысячы людзей і чула ад іх, што гэта быў сапраўды народны рух. Усім бы нам абаперціся на гэтае мінулае і гэтыя каштоўна- сьці, каб стварыць гэты народ, які ўвесь час рас- падаецца на Заходнюю і Усходнюю Беларусь, на прыхільнікаў Пазьняка і Лукашэнкі.
Але я пагаджуся, што ёсьць і элемэнт стомле- насьці, Занадта доўга адкрывалася гэтая чакра, гэта таксама небясьпечна. Няма нейкай энэргіі, якая патрэбная і ўладзе, якая не разумее, што рабіць, і тым, хто ёй супрацьстаіць, гэтай элект- рычнасьці ўжо адтуль не зыходзіць. Гэта быў час духоўны, высокі, хаця і страшэнна крывавы. Ад- туль можна дастаць тое, што тады мы былі мы.
Што тычыцца мяне, то для мяне няма нічога вышэйшага за чалавечае жыцьцё ў нармальных умовах, я не магу сказаць, што чалавечым жыць- цём можна ахвяраваць дзеля чагосьці, для мяне чалавек — вышэй за ўсё, бо ён — замысел Божы.
Але, як казаў Ігар, мы жывем у рэальным сьвеце і рэальным часе, зь яго ня выскачыць, і трэба жыць паводле ягоных законаў. Ня трэба паддавацца гіпнозу любімых ідэяў, трэба ісьці з адкрытымі вачыма да рэчаіснасьці.
Дракахруст: Спадарыня Сьвятлана, вы ска- залі, што менавіта ў вайну беларусы адчулі сябе народам, адчулі сябе нацыяй. Але ўтой час бокам вайны была не Ьеларусь як такая, а Савецкі Саюз, часткай якога Беларусь тады была. На Ваш пог- ляд, у якой ступені ўпэўненасьць беларусаў у тым, што яны перамаглі ў той вайне, што савецкі бок быў іх бокам, а нямецкі — варожым бокам, на- колькі гэта мацуе ці ўтрымліваеіх повязь, сувязь з Расеяй, ці скажам шырэй — з расейскай куль- турнай, духоўнай і нават палітычнай прасторай? I наадварот — наколькі шлях у Эўропу вымагае іншага погляду на Другую Ўсясьветную вайну і ролю ў ёй беларусаў?
Алексіевіч: Любы беларус Вам скажа, што ў гады вайны загінуў кожны чацьвёрты беларус. Ня кожны чацьвёрты савецкі чалавек, а кожны чацьвёрты беларус. Аддзяленьне відавочнае ў агульным пэйзажы гэтага жахлівага змаганьня. Скажуць так : «ГІерамаглі мы, савецкія, але загі- нуў кожны чацьвёрты беларус». Так што беларусы ў сувязі з вайной адчуваюць сябе асобна белару- самі. Што тычыцца асобнага тэксту, які мы ўсё спрабуем напісаць, хаця для яго няма ні альфа- бэту, ні мовы, то я лічу, што гэта ўжо спозьненая ідэя. Усё больш мацуецца разуменьне, што сьвет адзіны, што асобнасьць існуе толькі для таго, каб
абжыць гэтую прастору, бо памеры ўсяго сьвету вышэйіпыя за чалавека. Сьвет адзіны і вельмі маленькі, і нашаму жаданьню аддзяліцца ад Расеі ў культурным пляне наканаваная непазьбежная параза, адарваць і падзяліць славянскія народы немагчыма.
Што ж тычыцца нашага шляху ўЭўропу — ня ведаю. Для грамадзкай сьвядомасьці, для людзей у любым гарадку і вёсцы ў Беларусі нават ІІоль- шча і Чэхія значна далейшыя, чым Расея. Гэта хутчэй культывуецца ў сьвядомасьці інтэліген- таў як форма супрацьстаяньня. Але нельга дзьве тысячы гадоў выкрэсьліваць з гэтай культурнай, амаль генэтычнай сьвядомасьці. Я не падзяляю гэтых ідэяў, мне нават нецікава думаць у гэты бок, бо гэтаму наканавана гістарычная параза.
Бабкоў: Я думаю, што ў беларускай культуры вельмі рана паўстаў свой уласны міт пра вайну, які зьяўляўся часткай агульнага міту, мы памя- таем гэтае жартаўлівае найменьне «Беларусь- фільму» «Партызанфільмам». Машына культуры працавала дастаткова інтэнсіўна, каб выгарадзіць сваю тэрыторыю, сваю прастору, свае эмоцыі, тэксты і ідэі. Я ня бачусувязі міту вайны з Расеяй. 3 савецкім праектам — так, безумоўна, з савецкай цывілізацыяй, можа нават з ідэяй камунізму, але ня ўласна з Расеяй. Гэта вялікі парадокс, але Расея сама мае калясальныя праблемы з «прыватыза- цыяй» усёй гэтай савецкай міталёгіі.
Што тычыцца схемы «паміж Эўропай і Ра- сеяй», то мне яна здаецца састарэлай. У сёньняш- няй глябальнай сытуацыі супрацьпастаўленьня
Эўропы і Расеі быць проста ня можа. Калі ка- заць пра паступовае згасаньне Захаду (я думаю, літаральна на працягу 10-20 гадоў мы будзем мець зусім іншую канфігурацыю цэнтраў сілы ў сьвеце), то розьніца паміж эўрапейскім праектам і ўсходнеэўранейскім альбо расейскім у параўна- ньні з гэтымі новымі канфігурацыямі будзе вы- глядаць настолькі дробнай, што будаваць на гэ- тым сваю ідэнтычнасьць і сваю доўгатэрміновую стратэгію бессэнсоўна. Нам проста трэба забыць пра старыя схемы і глядзець у будучыню.
Алексіевіч: «Спачатку — дэмакратычная дзяржава, потым — нацыянальная». Бураўкін: «Гэта будзе трагедыя.
Дэмакратыя даб'е беларускую мову».
22 жніўня 2005
Юры Дракахруст, Прага
Праект радыёстанцыі «Нямецкая хваля» па- чаць вяшчаньне на Беларусь на расейскай мове, падтрыманы Эўракамісіяіі, спарадзіў гарачую дыскусію ў Беларусі, якая выйшла далёка за межыўласна рашэньня замежнай радыёстанцыі. Спрэчка — пра месца беларускай мовы ў грама- дзпіве, пра яе ролю ў нацыятварэньні. Наколькі дарэчныя і карэктныя разьлікі ініцыятараў праекту? Чаму пазыцыя Эўразьвязу ў пытаньні вяшчаньня на Беларусь адрозьніваецца адмоўнай паліпіыкі ўнутры самога Зьвязу? Ці ёсьць бела- руская мова адзіным падмуркам нацыянальнай кансалідацыі? Had гэтымі тэмамі ў «Праскім акцэнце» разважаюць пісьменьнікі Сьвятлана Алексіевіч і Генадзь Бураўкін.
Дракахруст: Тэма мовы вяшчаньня новай беларускай праграмы «Нямецкай хвалі» спара- дзіла немалыя жарсьці. Жорсткая палеміка ідзе на газэтных старонках і на Інтэрнэт-форумах, зьбіраюцца подпісы пад пэтыцыямі, палітоляг Віталь Сіліцкі і шэраг палітыкаў і дзеячоў куль- туры заклікалі да байкоту новай радыёпраграмы,
сябры робяцца калі ня ворагамі, то зацятымі пра- ціўнікамі. Выглядае, што рашэньне «Нямецкай хвалі» і Эўракамісіі патрапіла ў балючую кропку грамадзтва, разварушыла вострую праблему, якая паўстала вельмі даўно і нікуды ня зьнікла. Варта сказаць, што ў адрозьненьне ад ранейшых выпадкаў падобных спрэчак улада гэтым разам, як кажуць, маўчыць, як рыба, дыскусія ідзе паміж людзьмі і выданьнямі дэмакратычных поглядаў. Зьява гэтая з палітычнага пункту гледжаньня некарысная, але ў рэшце рэшт яна сьведчыць пра тое, што некаторыя рэчы ў гэтым асяродзьдзі за дзесяцігодзьдзе не былі дагавораныя і высьвет- леныя. Паспрабуем некаторыя зь іх дагаварыць сёньня.
Сп. Бураўкін, прыхільнікі расейскамоўнага вяшчаньня спасылаюцца на дадзеныя апыта- ньняў і сацыялягічных дасьледаваньняў. Па- водле іх, нягледзячы на наяўнасьць адукаваных гарадзкіх культурных асяродкаў, у масе сваёй беларускамоўныя ў Беларусі маюць нізкую аду- кацыю, сталы век, жывуць у вёсцы, у большай ступені схільныя падтрымліваць Лукашэнку, аўтарытарызм, больш арыентаваныя на Расею. Адваротныя характарыстыкі ў большай ступені, падкрэсьліваю — у маштабе ўсяго грамадзтва, уласьцівыя якраз расейскамоўнай грамадзе. Але менавіта на гараджанаў, адукаваных, на моладзь новы інфармацыйны праект «Нямецкай хвалі» і разьлічвае. Дык, можа, выбраўшы расейскую мову, яго ініцыятары мелі рацыю?
Бураўкін: Я думаю, што тыя дадзеныя, на якія Вы спасылаецеся, мякка кажучы, некарэктныя. Бярэцца колькасная маса, ня ўлічваючы якас- ныя паказчыкі. I я ня надта схільны «аддаваць» другой частцы моладзь і тым болып гарадзкую інтэлігенцыю. Я ня згодзен з тым, што моладзь абсалютна адданая расейскамоўнасьці. Мы ба- чым па палітычных дэманстрацыях і па іншых паказчыках, што ў моладзі больш прачынаецца і праяўляецца цікавасьць да свайго роднага, спрадвечна гістарычнага, у тым ліку і да бела- рускай мовы.
Але бясспрэчна, што русыфікацыя, якая ня тое што дзесяцігодзьдзямі, але стагодзьдзямі вялася на нашай роднай зямлі, яна ж прынесла плён. 1 больш таго, калі ў гэтую русыфікацыю ўклю- чыўся сёньняшні рэжым, уключыўся настолькі нахабна, як гэта не было і ў савецкія часы, то бясьсьледна гэта праходзіць ня можа. I таму гэты пласт расейскамоўнай сымпатыі да СМІ — ён ёсьць, улічваць яго трэба.
Іншая справа, што ў гэтай сытуацыі зь «Нямец- кай хваляй», якая на мой погляд часам залішне драматызуецца, заходнія журналісты і тым больш палітыкі ня надта добра ўяўляюць сытуацыю ў Беларусі і ня надта добра ўяўляюць тое, што сха- вана, што невідавочна. Бо русыфікацыя — гэта адзін з паказчыкаў сёньняшняга дыктатарскага рэжыму, пры дапамозе русыфікацыі робіцца шмат рэчаў недэмакратычнага парадку.
А калі з той «Нямецкай хваляй» так атрым- ліваецца, што быццам бы ідзе падтрымка ру-
сыфікацыі (я не лічу, што гэта так, але гэтак ат- рымліваецца ў разуменьні многіх), то для мяне таксама гэта пытаньне — пра што думаюць на Захадзе тыя, хто хоча дэмакратыі для Беларусі? Пра што думаюць палітыкі, якія кажуць, што яны ня хочуць зьнікненьня Беларусі з палітыч- най мапы сьвету, а хочуць разьвіцьця сувэрэннай дэмакратычнай Беларусі, а значыць і разьвіцьця беларускай культуры, якая, як паказвае ўсясь- ветны досьвед, найбольш ясна і непаўторна можа выказаць сябе на сваёй роднай мове, якая ёсыдь, якая жыве? А вось як яна жыве, у якіх умовах — гэта іншае пытаньне. I «Нямецкая хваля», мне здаецца, на жаль, ня надта прадумана прымала рашэньне.
Дракахруст: Сп-ня Алексіевіч, цяперашняя моўная сытуацыя ня ёсьць вынікам зусім ужо на- туральнага разьвіцьця, у значнай ступені — гэта вынік шматгадовай мэтанакіраванай палітыкі. Дык вось, ці ня лічыце Вы, што стварэньне такой расейскамоўнай праграмы для Беларусі — гэта сьвядома або несьвядома крок у рэчышчы той самай палітыкі, яшчэ адна жменька зямлі ў труну беларускай мовы і культуры?
Алексіевіч: Вы ведаеце, я крыху сачыла за дыскусіяй і была зьдзіўленая яе рамантызмам і агрэсіўнасьцю адначасна. Мне здаецца, што за гэтым стаіць рэха энэргіі падзеяў ва Ўкраіне. Я яшчэ раз зразумела, што мы за 20 гадоў нічому не навучыліся — усё тое самае. Нас нічому не на- вучыў нават досьвед паразаў 90-х гадоў, калі мы мелі такую моцную фігуру, як Пазьняк.
КНІГІ ОНЛАЙН
