Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Відавочна, што Эўропа была б ня супраць абмежаваць сябе Бугам, тымі гістарычнымі ме- жамі, якія існавалі да Другой усясьветнай вайны, а дакладней — тымі, якія існавалі апошнія га- доў 600. Па-ранейшаму Полыпча адчувае сябе апошняй мяжой заходняй цывілізацыі, і наўрад ці яна бачыць Беларусь у складзе эўрапейскай сям’і. Мяне апошнім часам павесяліла пазыцыя міністра культуры Латвіі Гэлены Дэмакавай, яе
ініцыятыва рыхтаваць кіруючыя кадры для бу- дучай Беларусі.
Я адчуваю тут нейкі «трамвайны сындром», маўляў, мы апошнія скочылі ў трамвай і не пус- каем іншых, штурхаем іх. Ня надта радыя былі Беларусі ў Эўропе і напачатку 90-х гадоў, ня надта радыя і цяпер. I таму калі ўплывовыя асобы з Эўразьвязу кажуць, што людзі зь Беларусі, Pace!, Украіны могуць думаць пра ўступленьне ў Эўразьвяз у неабсяжнай будучыні, то гэта не- выпадкова.
Разам з тым, ніхто не ўхваляе палітыку ізаля- цыянізму. Гэтую сытуацыю ніяк не назавеш доб- рай. Але казаць, што ў гэтым вінаватая ўлада — гэта будзе спрашчэньнем. Застаецца спадзявацца, што на захадзе і на ўсходзе ад Беларусі сытуацыя будзе мяняцца. Сытуацыя не забэтанаваная.
Алексіевіч: Так, беларусы шмат езьдзяць, я ведаю гэтыя лічбы, беларусы шмат карыста- юцца інтэрнэтам. I беларусы галасуюць за Лу- кашэнку — дадам я. Давайце сканчаць з гэтым падлашчваньнем да свайго народу, якое ўжо пры- вяло расейскую інтэлігенцыю ад народніцтва да 1917 году. Ня трэба шукаць ворагаўутэндэнцыях, якія набіраюць моц на Захадзе. Такое стаўленьне да іх — гэта хвароба правінцыйнасьці. Гэта сап- раўды хвароба, калі мы варымся ваўласным соку, з раніцы да вечара гаворым пра Пуціна і пра Лу- кашэнку, а не гаворым пра гісторыю.
He Эўропа нас не прыняла. Я шмат езьдзіла ў часы, калі быў Шушкевіч. Эўропа тады павяр- нулася да Беларусі, дастаткова прыгадаць візыт
Клінтана, ягоную сустрэчу зь Зянонам Пазьня- ком. Эўропа не адштурхоўвала нас, магчыма яна пераблытала нас з Прыбалтыкай ці спалучыла ў сваім уяўленьні. Але мы аказаліся іншымі, мы апынуліся паміж. Эўропа нас прыме, і ня трэба казаць, што яна нас не прымае. Але яна, зразу- мела, ня прыме нас такімі, якія мы ёсьць цяпер. Цяпер няма надзеі на Расею. Тут я ўпершыню павінна пагадзіцца з Паўлам Ізотавічам. Што там варыцца ў гэтым расейскім катле — невядома. Апошнія падзеі гавораць пра тое, што ў чымсьці паўтараецца наш беларускі варыянт.
Мы жывем сапраўды на фоне ўсясьветнага крызысу, калі ні Амэрыцы, ні сьвету да нас няма справы, бо сьвет сам паглыбляецца ў страх. Я ня- даўна на працягу месяца была ў Расеі, Гішпаніі, Швэйцарыі й Францыі, і ва ўсіх гэтых краінах у мэтро ў кожным вагоне стаялі паліцэйскія. I я зразумела, што сьвет стаў маленькім. Але мы не адгародзімся ад гэтага сьвету.
Патрэбныя ідэі. Але чым больш я слухаю і гавару, тым болей чую тое самае — ці ілюзіі, ці суцяшэньні, ці канфармізм. Можа, нам усім трэба памаўчаць і прыставіць вуха да вуліцы?
«Мы будзем спрабаваць выжываць, жыць»
5 студзеня 2005
Юры Дракахруст, Прага
Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч лічыць, што 2005 год будзе часам глыбінных працэсаў у беларускім грамадзтве, годам назапашваньня страху ваўлады і прыхаванага, падпольнага пра- тэсту ў грамадзтве.
Алексіевіч: Я мяркую, што год не прынясе нейкіх асаблівых зьменаў, мне здаецца, што бу- дуць адбывацца працэсы назапашваньня. 3 ад- наго боку — назапашваньне страху ў улады. А з другога боку, як гэта ні дзіўна сёньня гучыць, бо часьцей сёньня гаворыцца, што мы ўсе баімся, падушкай тэлефон накрываем, тым ня менш у грамадзтве будзе нарастаць супрацьстаяньне, супрацьстаяньне падпольнага чалавека ці пар- тызанскага чалавека, калі зыходзіць зь беларус- кага гістарычнага досьведу. Таму што ўлада, мне здаецца, робіць памылкі. Там былі разумныя людзі, але цяпер улада іх выкідае. Гэта дастат- кова самагубчы шлях пры тым, што выбары праз паўтара года.
Я мяркую, што вось гэтая татальная «зачыс- тка» ўсіх арганізацыяў, у пэўным сэнсе апазы- цыйных — гэта небясьпечна нават для ўлады. Я не яе прыхільнік, але я магу сказаць, што калі б там заставаліся разумныя людзі, яны б сказалі,
што апазыцыйны друк, грамадзянская суполь- насьць усё ж былі пад кантролем гэтай улады. Для ўлады яны былі своеасаблівым тэрмомэтрам, можна было вымяраць тэмпэратуру ў грамадзтве. Сёньня абсалютна зачысьціўшы ўсю тэрыторыю, улада, у адрозьненьне ад таго, што яна думае, цалкам страціла кантроль над падзеямі, якія адбываюцца. Яна будзе сілкавацца сама сабой і ня будзе ведаць, што адбываецца там, пад ёй. A там будзе нарастаць супрацьстаяньне найперш намэнклятурнай часткі.
Што тычыцца грамадзтва ў цэлым, то мы мо- жам чакаць, што праз год гэтыя працэсы вый- дуць на паверхню, як казаў Велімір Хлебнікаў «3 прыцемкаў колькасьці ў сьвет якасьці». Я мяркую, што загнаўшы гэтага падпольнага чалавека ў сябе, улада падчас выбараў і сустрэнецца з гэтым падпольным беларускім чалавекам, партыза- нам. Немагчыма сёньня адгарадзіцца ад сьвету і лічыць, што ты жывеш нідзе, што ты адгаро- дзіш чалавека ад усяго, што адбываецца навокал, ад Украіны, ад Расеі, ад Францыі. Калі ўсё будзе загнана на ўласную тэрыторыю чалавека і ён застанецца сам насам зь бюлетэнем, ён зробіць нечаканы выбар.
Але сёньня ідзе працэс назапашваньня, я не чакаю ніякіх пераменаў, дакладней, перамены мо- гуць быць у гэтых самагубчых дзеяньнях улады. Яна будзе гэта ўсё зачышчаць, падчышчаць, а мы будзем спрабаваць выжываць, жыць.
«Энэргія асьветніцкая, энэргія палітычная сышла з нашых кніг»
3 сакавіка 2005
Іна Студзінская, Менск
3 сакавіка — Міжнародны дзень міру для пісь- меньніка. Сьвята гэта заснаванае 48-м Кангрэсам Міжнароднага ПЭН-клюбу, які адбыўся ў студзені 1986 году. Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч лічыць, штоўДзень міру для пісьменьніка ўсім — і літаратарам, і чытачам — трэба задумацца, што з намі з усімі адбываецца.
Алексіевіч: «Я думаю, мы павінны быць расча- раваныя тым, што з намі адбываецца. Ня толькі з намі ў Беларусі, а наагул, з усім сьветам. Яшчэ гадоў 20 таму, калі пачалася перабудова, упаў Бэр- лінскі мур, узьніклі мэтафары нейкіх пераменаў. Здавалася, будзе новы сьвет. I вось што адбылося за гэтыя 20 гадоў: войны паўсюль. Сьвет зноўстаў размаўляць мовай вайны. I мы пайшлі як бы не ў XXI стагодзьдзе, а назад. Думаю, у гэты дзень усім нам — і пісьменьнікам, і чытачам — трэба падумаць пра тое, што нешта з намі адбываецца. Я шмат ежджу па сьвеце, і я бачу гэтую разгуб- ленасьць і ў простых людзей, і ў інтэлектуалаў — будучыню зноў немагчыма прагназаваць...»
Беларускім пісьменьнікам даводзіцца паста- янна адстойваць свае меркаваньні, свае перака- наньні, свае правы. I як гэта ні парадаксальна, адстойваць нават сваю маёмасьць, пабудаваную
на пісьменьніцкія сродкі — Дом літаратара. Ня першы год ідзе барацьба за будынак, і цяпер у пісьменьнікаў адбіраюць апошняе. Чаму бе- ларускім пісьменызікам пастаянна даводзіцца змагацца?
Алексіевіч: «Я думаю, мы проста закансэрва- валіся. Выявілася, што мы так заражаныя гэтым мікробам савецкім, што паралізаваныя ім. I я б не казала толькі пра будынак Саюзу пісьмень- нікаў, які ў нас забіраюць несправядліва. Гэта сьведчыць пра тое, што ўлада ня лічыцца з намі, мы ёй не патрэбныя. Гэта яшчэ сьведчыць і пра іншае: энэргія даверу, энэргія асьветніцкая, энэр- гія палітычная — яна сышла з гэтага будынку, яна сышла, напэўна, з нашых словаў, з нашых кніг. Мы перасталі быць, як раней — царквою, пар- лямэнтам, важным для людзей словам. Думаю, тут нашы страты».
«Гісторыя ня любіць перапісваньняў, і потым яна адпомсьціць за гэта»
9 траўня 2005
Юры Дракахруст, Прага
9 траўня спаўняецца 60 гадоў перамозе дзяржа- ваў антыгітлераўскай кааліцыі над фашыстоўс- кай Нямеччынай. У нашым цыклі «Беларусь на вайне» мы спрабуем яшчэ раз прыгадаць перагор- нутыя старонкі гісторыі. Чаму і праз 60 гадоў пасьля сканчэньня Другой Усясьветнай вайны яна працягвае выклікаць вельмі моцныя эмоцыі і пачуцьці, прычым ня толькіў Беларусі?Якую ролю адыгрывае памяць пра вайну ў справе пабудовы беларускай нацыі?Цімацуе культурную, духоўную сувязь Беларусі з Расеяй упэўненасьць беларусаў, што яны перамаглі ў Другой Усясьветнай вайне? На гэтыя тэмы ў цыклі перадачаў «Беларусы на вайне» разважаюць: зь Менску — філёзаф, куль- туроляг Ігар Бабкоў, з Парыжу — пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч.
Дракахруст: Адна з кніг Сьвятланы Алексіевіч мае назву «У вайны не жаночае аблічча». Гэтая і іншыя кнігі пісьменьніцы ёсьць сьведчаньне, сьцьвярджэньне, што ў вайны наагул не чалавечы твар, гэта нялюдзкая, варяцкая справа. Чаму ж людзі, народы настолькі высока ставяць каштоў- насьць ваеннага гераізму, ваенных перамогаў? Калі гэта ўсеагульнае зваряценьне, то што тут уласна гераізаваць?
Бабкоў: Перш за ўсё, сам панятак ваеннага гераізму выклікае пытаньне. Рэч у тым, што гераізм — гэта ахвяраваньне жыцьцём за Баць- каўшчыну, за супольнасьць, у рэшце рэшт — за свабоду, і гэта ёсьць індывідуальным дзеяньнем. А вайна — гэта заўсёды масавая, калектыўная акцыя, у якой індывідуальнае дзеяньне «тоне» ў масе ўчынкаў. У гэтым сэнсе вайна абясцэнь- вае індывідуальнасьць і асобу. Гераізм, ахвяр- насьць, мужнасьць — мне здаецца, што гэтыя рэчы паўстаюць ня дзякуючы вайне, а хутчэй насуперак ёй, як спроба адгарадзіць, адваяваць тэрыторыю асабістага, тэрыторыю, дзе жыцьцё ўсё яшчэ мае кошт. Хаця і давесьці каштоўнасьць жыцьця можна толькі вольна ахвяраваўшы ім, адмовіўшыся ад яго такім парадаксальным чы- нам.
Праблема ў тым, што вайна імкнецца прысвоіць сабе гераізм, зрабіць яго сваім апраўданьнем і скарыстацьяк індывідуальную матывацыю, г. зн. стварыць такі міт вайны, у якім гераізм зьяўля- ецца калектыўнай нормай. Тое, што рабіў Васіль Быкаў у сваёй «акопнай праўдзе» — ён адбіраў гераізм у ваеннага міту і вяртаў яго асобе, паказ- ваючы экзыстэнцыяльную неадназначнасьць гераізму.
Дракахруст: Спадарыня Сьвятлана, мы пачалі размовуз Вашыхтвораў; як бы Вы маглі адказаць на пытаньне, чаму людзі гэтак узносяць ваенныя подзьвігі? Людзі настолькі недасканалыя, што тысячагодьдзямі гераізуюць «вар’яцтва»?
Алексіевіч: Я пачну з таго, што адкажу, чаму я напісала гэтыя кнігі. Я напісала іх на знак пратэсту супраць гэтай гераізацыі вайны. Я нарадзілася ва Ўкраіне, дзе служыў бацька, але вырасла ў беларускай вёсцы. Я памятаю, што там практычна не было мужчын. У кнігах я чытала пра вайну з мужчынскага голасу, а ў жыцьці я чула пра іншую вайну. Я лічу, што патаемны сэнс вайны неразгаданы намі да канца. Мы ўсе ўдзельнічаем у гэтай культуры, мы назапашваем яе, нават цяпер, напачатку XXI стагодзьдзя, калі паўсюль ідуць войны: Чачня, Ірак, Афганіс- тан, нядаўна — Югаславія. Чалавецтву ніяк ня выскачыць з гэтага кола, ні дэмакратычнай дзяржаве, ні аўтарытарнай, нікому. Мы — яшчэ людзі гэтага сьветапогляду, людзі эпохі войнаў і рэвалюцыяў.
КНІГІ ОНЛАЙН
