Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Алексіевіч: Я павінна прызнаць, што тое, што мы ўсе адчуваем — я назаву гэта левай інтэлі- генцыяй, як гэта прынята на Захадзе — мы ўсе адчуваем паразу. Можна казаць пра фальсыфіка- цыі. Зразумела, была манаполія на інфармацыю, было замбаваньне — я памятаю, Павал Ізотавіч, як у кожны дом прыносілі бясплатны нумар га- зэты, прысьвечаны прэзыдэнту. Зразумела, гэта татальны перасьлед любога іншадумства, было зачынена прынамсі 20 газэтаў, 56 грамадзкіх ар- ганізацыяў.
Але разам з тым я павінна прызнаць, што гэта — перамога Лукашэнкі, як бы мы сябе ні су- цяшалі. Самае сумнае, што мы ня ведалі ўласны народ, мы беглі дзесьці наперадзе яго й аглядаліся то на Захад, то на Расею, а не на ўласны народ. A ён аказаўся вось такі, і ён слухае гэтага чалавека, ён выбірае гэтага чалавека, ён закладнік гэтага чалавека.
Дракахруст: Спадар Булгакаў, Вы наўрад ці будзеце пазыцыянаваць сябе як левага інтэлі- гента, але як Вы адказваеце на гэтае пытаньне: што Вы даведаліся пра беларускі народ падчас сёлетняй электаральнай кампаніі?
Булгакаў: Я б рэзка не выдзяляўзь беларускага народу такія яго часткі, як улада і апазыцыя. Спа- дарыня Алексіевіч гэтыя дзьве зьявы закранула ў сваім выказваньні.
Вынікі гэтай электаральнай кампаніі сьвед- чаць, што ўлада расцэньвае перамогу на рэфэ- рэндуме як свой вялікі здабытак, а апазыцыя апынулася ў стане разгубленасьці. Што датычыць простага, шараговага абываталя, то ён ня схільны быў гіпэрбалізаваць значэньне гэтай імпрэзы, гэтага мерапрыемства для сваёй будучыні й бу- дучыні ўсёй краіны.
Мне здаецца, расцэньваць гэтую падзею як адназначную перамогу ўлады таксама можна зь вялікай доляй умоўнасьці. Яна з аднаго боку ў кароткатэрміновай пэрспэктыве сапраўды па- вялічыла магутнасьць дзяржаўнай машыны, але гэтая магутнасьць усё больш і болын завязваецца на адным чалавеку. Наколькі такая сыстэма, завя- заная на адным чалавеку, можа быць стабільнай, можа зрэагаваць на выклікі часу ў недалёкай бу- дучыні — пытаньне застаецца адкрытае.
Што датычыць апазыцыі, то для мяне, на- прыклад, ясна, што калі прэзыдэнцкія выбары 2006 году будуць весьціся такімі самымі мэта- дамі, то вынікі прэзыдэнцкай кампаніі для апазыцыйнага лягеру будуць прыкладна такія самыя, як і сёлета. Здаецца, настаў час пры аб- меркаваньні, напрыклад, адзінага дэмкандыдата на выбары 2006 году высоўваць нейкія правака- цыйныя, неспадзяваныя ініцыятывы. Чаму б не зрабіць адзіным кандыдатам Паўла Шарамета, Аляксандра Старыкевіча альбо Андрэя Дынько? Мне здаецца, кожны з гэтых людзей мог бы далёка апярэдзіць паводле пасьпяховасьці на выбарах
2006 году кожнага з традыцыйных лідэраў апа- зыцыі, якія ўжо набілі аскому.
Што тычыцца беларускага народу, то вынікі рэфэрэндуму й парлямэнцкіх выбараў засьвед- чылі зародкавы стан грамадзянскай супольна- сьці. Уласна кажучы, у палітыцы ўлада можа заходзіць настолькі далёка, наколькі дазваляе грамадзянская супольнасьць. Апошнія 10 гадоў экспансіі ўлады ўшыркі і ўглыбкі сьведчаць пра тое, што гэтая зародкавая грамадзянская суполь- насьць дазваляе ўладзе ажыцьцяўляць гэтую экспансію ў любым кірунку».
Дракахруст: Спадар Якубовіч, а як бы Вы ад- казалі на гэтае пытаньне — што Вы даведаліся пра беларускі народ у выніку галасаваньня 17 кастрычніка?
Якубовіч: Я зь цікавасьцю праслухаў спадара Булгакава. Забаўна ў нас адбываецца, калі на- шая эліта — левая ці правая, разглядае працэс жыцьця як нейкую электаральную дзейнасьць. Калі паставіць Шарамета, ці будзе гэта лепш, чым адзіны кандыдат ад «Пяцёркі плюс»? Мне пада- ецца, што гэта крыху сьмешна, бо да сур езных асноваў жыцьця, якімі жыве народ, як я дазволю сабе сказаць, ня мае ніякага дачыненьня, ці зро- бяць нашы тэхнолягі стаўку на Шарамета ці на Старыкевіча. Яны, апроч іншага, проста малавя- домыя асобы, але справа ня толькі ў гэтым. Яны невядомыя як людзі, якія могуць нешта прапа- наваць грамадзтву, акрамя набору банальнась- цяў, якія паказвалі сваю няздатнасьць апошнія 10 гадоў.
Наагул мне здаецца, «броженме умов», у тым ліку і электаральнае, якое здольнае паўплываць на выбары таго або іншага дэпутата (мы, відаць, больш гаворым пра мінулыя парлямэнцкія вы- бары), дык вось, «броженме умов» пачынаецца з бурчэньня пустых страўнікаў.
У Беларусі сёньня ўзровень жыцьця дастат- ковы для таго, каб насельніцтва гэта ацаніла. A пра нейкія сур’ёзныя палітычныя катаклізмы могуць думаць толькі самыя вялікія аптымісты. Людзі пайшлі галасаваць у немалой, а па шчы- расьці — у рэкорднай, колькасьці, каб выказаць сваё стаўленьне да прэзыдэнта Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі. 3 аналізу пошты, якая прыходзіць у нашу газэту, вынікае, што людзі ўспрынялі сытуацыю вельмі проста — могуць зьняць з працы Лукашэнку. I людзі прыйшлі, каб выказаць сваё стаўленьне да гэтага, каб сказаць: «Не, мы за Лукашэнку».
Дракахруст: На гэтым тыдні на адкрыцьці пер- шай сэсіі Палаты прадстаўнікоў новага скліка- ньня з праграмнай прамовай выступіў Аляксан- дар Лукашэнка. Гэтая прамова — своеасаблівая праграма дзеяньняў да 2006 году і нават на больш працяглы пэрыяд. Куды кіраўнік дзяржавы не зьбіраецца весьці краіну, свой народ, зь ягонага выступу меней-болей зразумела: «Старыя ўста- ноўкі тыпу «дагнаць», «перагнаць», «засвоіць цывілізаваны досьвед» — гэтыя паняцьці мы ўжо адкінулі, і вяртаньня да іх ня будзе». А што будзе? Як Вы з гэтага выступу зразумелі — куды, да якой мадэлі грамадзкага жыцьця Аляксандар
Лукашэнка зьбіраецца весьці беларусаў? Спадар Якубовіч, Вам слова.
Якубовіч: Мне не зусім зразумелая пастаноўка пытаньня — куды павядзе Лукашэнка народ? Бушу ж ніхто не задае пытаньне, куды ён павядзе народ. Ёсьць нейкія законы разьвіцьця, ёсьць жыцьцёвы кантэкст, кантэкст палітычны. Але ў сваёй праграмнай прамове прэзыдэнт зьвярнуўся да тых асноваў жыцьця, якія сапраўды турбуюць кожнага беларуса, калі толькі ён не адданы заў- зятар палітыкі і жыве ня толькі абстрактнымі палітычнымі ўяўленьнямі. Лукашэнка заявіў пра тое, што наступны год будзе годам, калі дзяржава вельмі сур езна зьвернецца да праблемаў сацы- яльнай палітыкі: дарогаў, школы, заработнай платы, мэдыцыны, да праблемы дэбюракраты- зацыі, да пашырэньня магчымасьці людзей пра- явіць дзелавую ініцыятыву.
Зразумела, над усім гэтым можна грэбліва паўсьміхацца, маўляў, што гэта за драбяза, чаму менавіта пра гэта трэба казаць. Але трэба прыга- даць, што ў першай перадвыбарчай праграме прэ- зыдэнта ў 1994 годзе гаварылася — адвядзем на- род ад бездані. I тады гэта было актуальна. Цяпер гэтак пытаньне не стаіць. I тыя высілкі дзяржавы, якія скіраваныя на рэальнае паляпшэньне жы- цьця, у тым ліку ў пэўных сэгмэнтах — і на ўзмац- неньне дзяржаўнага кантролю, рэгуляваньня, a ў іншых сэгмэнтах — і на абарону грамадзяніна ад празьмернага дзяржаўнага ўплыву — відаць, прыйшоў час для вырашэньня гэтых задачаў. I я мяркую, што ўсё гэта паслужыць умацава-
ньню беларускай дзяржаўнасьці й беларускай дзяржавы. Гэта задача самага бліжэйшага часу.
Словы справаздачы наконт таго, што мы ад- кінулі заклікі «дагнаць і перагнаць», трэба разу- мець у кантэксьце працы, якую робіць дзяржава для агульнага паляпшэньня дабрабыту бела- рускіх людзей. Я прашу прабачыць мне гэтыя канцылярызмы, але часам інакш і ня скажаш. Ці атрымліваеццаў дзяржавы палепшыць дабрабыт людзей? Так, атрымліваецца. Ці задавальняюць нас, выбаршчыкаў тэмпы гэтага паляпшэньня? Зразумела, не. Калі мы параўнаем нашае жыцьцё з расейскім, можна адчуць пэўнае задавальненьне. Калі мы будзем параўноўваць наш дабрабыт з Польшчай, зразумела, гэта нас задавальняць ня можа. Таму дзяржава сёньня вымушаная зьвяр- нуцца да сацыяльнай сфэры. Мяркую, што ас- ноўная маса насельніцтва ацэніць гэтыя высілкі і будзе ў гэтым сэнсе салідарная з уладай.
Дракахруст: Спадарыня Алексіевіч, мы за- раз больш казалі пра тое, што Лукашэнка хоча весьці беларусаў туды ці сюды. Тут прыгадваецца фраза Мао Цзэдуна «Народ — гэта чысты аркуш паперы, на якім можна пісаць самыя прыгожыя герогліфы». Але можна прыгадаць і думку зна- камітага псыхоляга Карла Юнга — «Дыктатар заўсёды вядзёны». Што больш пасуе да цяпе- рашняй беларускай сытуацыі? Іншымі словамі: Лукашэнка вядзе беларусаў — ці беларусы вядуць Лукашэнку?
Алексіевіч: Я б хацела напачатку адказаць на гэтае пытаньне, што сыстэма завязаная на адным
чалавеку, і таму яна недаўгавечная. Мы ведаем Кубу, ведаем эпоху Сталіна. 50 гадоў для чала- вечага жыцьця — гэта вельмі даўгавечна. Тут асаблівых ілюзіяў не застаецца.
У чым я бачу небясьпеку таго, што адбываецца, менавіта небясьпеку, бо мы і бяз гэтага ўжо на- цыя, якая спазьнілася? Чалавек, які вядзе і якога вядуць — адзін, тут якраз узаемны працэс. Я думаю, што Лукашэнка, калі прыйшоў да ўлады, мог пайсьці ў розныя бакі, паколькі гэта чалавек улады, ягоная галоўная жарсьць — улада. Але нарэшце ён вылепіўся ў тую форму, у тую пачвару, якую нарадзіла настальгія і разгубленасьць на- роду, запалоханага сялянскага народу.
Тое, пра што казаў Павал Ізотавіч, нагадала мне перапіску пісьменьніка Фёдара Абрамава і Аляк- сандра Твардоўскага. Абрамаў паскардзіўся, чаму «Новый Ммр» не гаворыць пра яго новы раман «Дом», калі вакол столькі рэцэнзіяў. А Твардоўскі адказаў: «Уявіце сабе, каб у аповесьці Талстога «Казакі» усе героі былі на ўзроўні казакаў. Гэта немагчыма. А ў Вас усе на ўзроўні казакаў», пісаў Твардоўскі.
Вось у нас усё і адбываецца «на ўзроўні ка- закаў», гэта значыць — на ўзроўні самага пры- мітыўнага, маленькага чалавека. Я не хачу яго пакрыўдзіць, але дыктатура маленькага чала- века — гэта самае жахлівае, што адбываецца сёньня, асабліва ў нашай краіне. Дзіўна, калі людзі, якія адказваюць за фармаваньне масавай сьвядомасьці, разважаюць на ўзроўні казакаў, на ўзроўні майго суседа ў вёсцы Пятра Сільвес-
травіча. Гэта гаворыць пра тое, што менавіта адзін чалавек, сабраўшы і акумуляваўшы пра- цэсы, якія фармавалі сьвядомасьць у савецкія гады, закансэрваваў гэтую дзіцячую сялянскую сьвядомасьць. Прабачце мне, Павал, але толькі з народам-дзіцём можна размаўляць на такім уз- роўні: «Давайце будаваць лазьні, дарогі, здымем кепскага старшыню». Гэта проста катастрофа, калі казаць з гледзішча нашага руху наперад. Зразумела, ён адбываецца па-за нашай воляй, ёсьць мэтафізычныя сілы, але мне не падабаецца ні падзел на ўладу і народ, ні падзел на апазыцыю і народ, узаконены Лукашэнкам.
КНІГІ ОНЛАЙН
