Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Думаю, што нашы цяперашнія здагадкі не зусім дарэчныя, бо мы мадэлюем усё паводле цяперашняга стану. Але сьвет нагэтулькі неча- каны сёньня, што прагназаваць яго практычна немагчыма. Таму і нашы пытаньні, і нашы адказы крыху наіўныя.
Дракахруст: Але вернемся да беларуска-расей- скіх адносінаў. Спадарыня Алексіевіч, у сёлетнім беларуска-расейскім канфлікце Вы асабіста ўба- чылі чыстую палітыку, ці нейкую мэтафізыку?
Алексіевіч: Трэба было выбіраць. Гэта тое, чаго больш за ўсё баіцца беларус. Увогуле, слабы чалавек больш за ўсё баіцца выбіраць і зьведаць праўду. А гэта прагучала настолькі жорстка і прагматычна, што стала зразумела, што трэба выбіраць. Я хачу заўважыць, што наш народ ня думае пра Расею як пра нешта чужое, іншае, ён адчувае роднасьць з Расеяй. Канфлікт з Расеяй, непрыманьне Расеі існуе толькі ў галовах інтэлек- туалаў. У глыбіні народу агрэсіі да Расеі няма. Наконт тых беларуска-расейскіх разборак, якія адбываліся, я мяркую, што гэта рахункі экана- мічных элітаў. Я не хачу сказаць, што ўвесь наш
капітал з аднаго і другога боку — злачынны, але ў ім сапраўды шмат людзей з барбарскаю моцай і цьмяным паходжаньнем капіталу. Народ ад гэтых разборак стаяў убаку.
Увогуле, самае непрыемнае, што ўсё, пра што мы гаворым і пішам, што хоча наша эліта і наша апазыцыя — народ стаіць убаку ад усяго гэтага. Гэтак жа, як ён стаіць убаку і ад таго, што робіць улада. Але ўлада мае рычагі кіраваньня, у апазы- цыі, інтэлектуалаў гэтых рычагоў няма, яны выкі- нутыя на ўзбочыну і абсалютна маргінальныя.
Грамадзтва дэмаралізаванае і дэпрэсіўнае. Але мяне сапраўды зьдзівіла нарастаньне праэўра- пейскіх настрояў у грамадзтве пры антызаход- ніцкай палітыцы ўлады. Гэта адзінае, што дае мне надзею. Магчыма, прычына тут — у прыходзе но- вага пакаленьня. Гэтыя людзі езьдзяць, глядзяць Інтэрнэт і ўвогуле ня хочуць жыць на ўзбочыне цывілізацыі і рамантычна цытаваць Багушэвіча ці Купалу — «людзьмі звацца». Яны ня хочуць быць маргіналамі ў сьвеце. Але пакуль старэйшае пакаленьне ім гэтага шанцу не дае. Значыць, у іх спадзеў толькі на саміх сябе».
Лукашук: Палітычна мы шмат гаварылі пра беларуска-расейскі канфлікт. Відавочна несу- мяшчальнасьць прэзыдэнта Пуціна і кіраўніка Беларусі.
Сьвятлана Алексіевіч казала, што беларускае грамадзтва стаіць убаку ад гэтых працэсаў. На палітычнай мове гэта называецца адсутнасьцю дэмакратыі, аўтарытарным рэжымам. Спада- рыня Алексіевіч крыху раней казала пра немаг-
чымасьць прадказваць, як могуць разгортвацца падзеі. Я хачу нагадаць, што з пункту гледжаньня палітычнай гісторыі нічога новага не адбылося ў гэтым сэнсе. Перад Інтэрнэтам было адкрыцьцё Гутэнбэрга, электрычнасьці, чыгункі, самалё- таў.
Адно назіраньне, вельмі добра вядомае паліто- лягам. Ніводная дэмакратыя не ваявала зь іншай дэмакратыяй. Адсюль выснова — накірунак, у якім можа і будзе разьвівацца сучасны сьвет, які хоча пазьбегнуць самазьнішчэньня і вайны — гэта дэмакратыя, гэта адзіная гарантыя міру.
Алексіевіч: Я спачатку адкажу Аляксандру Лукашуку. Я прынцыпова нязгодная з тым, што ў сьвеце нічога не памянялася. Усё памянялася ка- тастрафічна. Я недзе чытала, што калі вынайшлі порах і паставілі на ўзбраеньне, то салдаты, што прызвычаіліся ваяваць кінжаламі, адмовіліся мець справу зь мясьнікамі, і ўсе загінулі.
Прыблізна тое самае адчуваецца цяпер у сьвеце — бездапаможнасьць людзей перад мясь- нікамі. Той самы Інтэрнэт патрабуе ўжо іншага чалавека, зь іншых, так бы мовіць, запчастак культуры. Нават нашай біялёгіі ўжо не хапае для гэтага. I мы будзем рабіць выгляд, што нічога ў сьвеце не памянялася. Мы так і застанемся на выселках цывілізацыі і ня выканаем сваёй ролі эліты.
Што тычыцца народу, то я б хацела атрымаць адказ на пытаньне, куды падзелася энэргія на- шай нацыі, чаму за апошнія 10 гадоў яна ўво- гуле выйшла ў пясок. Чаму нас так мала, чаму
на плошчы нас увогуле амаль няма? Значыць, плошча ўжо ня месца рашэньня палітычных праблемаў, значыць, усе гэтыя рэвалюцыйныя запалы, якія кідае часта нашая апазыцыя — гэта не працуе. Гэта іншы сьвет і ня трэба хавацца ў ілюзіі.
Цішыня і самотнасьць у грамадзтве — з тае прычыны, што людзі зразумелі бясьсільле ўсіх гэтых формаў. Справа ня толькі ў тым, што яны прыгнечаныя галечаю і барацьбой за выжыва- ньне — гэта павярхоўнае тлумачэньне. Адбыва- ецца нейкі экзыстэнцыйны крызіс. Людзі апуш- чаныя ў самоту.
Булгакаў: Я хацеў бы падыскутаваць са спада- рыняй Алексіевіч наконт пасіўнасьці беларускага народу. Рэч у тым, што беларускі народ — гэта ня ёсьць нейкая цэльная зьява, беларускі народ ад- начасова ня ёсьць поўным сынонімам насельніц- тва Рэспублікі Беларусь. Беларускі народ — гэта болып адметнае паняцьце.
Дракахруст: А хто вызначае, хто зь беларускага насельніцтва ўваходзіць у народ? Вы асабіста?
Булгакаў: Гісторыя нашай часткі Эўропы скла- даецца з драматычнага працэсу ператварэньня этнічнай супольнасьці ў нацыянальную. Па- ляк — гэта ня той, хто мае польскую кроў, а той, хто гаворыць па-польску і зьяўляецца носьбітам гюльскай культуры. Той, хто па крыві беларус, хто народжаны беларусам, яшчэ мусіць зрабіць над сабою высілкі, каб лічыцца прадстаўніком гэтай нацыі, а ня гэтага этнасу.
Алексіевіч: Мы — закладнікі закладнікаў. Нам даводзіцца страчваць шмат энэргіі на культуру барацьбы, на барыкаду. Але я даўно зразумела, што барыкада — вельмі небясьпечнае месца, і ня толькі для мастака, але і для чалавека ўвогуле. Калі мы ўжо апынуліся на барыкадзе, то трэба не захлынуцца жарсьцямі і памятаць, што на барыкадзе вельмі цяжка застацца чалавекам. Я таксама лічу вельмі небясьпечнай справаю шу- каць беларуса сярод народу. Мне бліжэй Сакрат, які днём зь ліхтаром шукаў чалавека. Давайце шукаць чалавека.
Лукашук: Мне здаецца, што мы пераболь- шваем значэньне любых падзеяў, якія адбы- ваюцца падчас нашага жыцьця. Нам здаецца, напрыклад, што папярэдняя вайна была самая жахлівая, якая магла быць, што Чарнобыль ці выбух ядзернай бомбы — гэта самае жахлівае, што можа здарыцца. Гісторыя сьведчыць, што тое, што сучасьнікам падаецца самым страшным, наступнымі пакаленьнямі так не ўспрымаецца.
Спадарыня Алексіевіч казала пра ілюзіі, у якіх жывуць людзі, якім яна відавочна сымпатызуе: гэта інтэлектуальная эліта, інтэлігенцыя. Тады атрымліваецца, што тыя людзі, якія перамаглі, гэта значыць, Лукашэнка і каманда — яны жы- вуць без ілюзіяў і таму яны пераможцы? Нічога сабе пераможцы, якія апынуліся ў турме і ня мо- гуць выехаць на Захад са сваёй краіны.
Мне здаецца, што ў мінулым годзе ў Беларусі было дзьве вельмі істотныя перамогі. Першая — гэта тое, што ўдалося адстаяць ад разбурэньня
Курапаты. I другая — гэта тое, што, дзякуючы нястомным высілкам людзей, якіх было мала (але мала — гэта таксама неадназначнае паняцьце), болын не было палітычна матываваных зьнік- неньняў людзей.
Мужнасьць ідэалізму
25 чэрвеня 2003 Радыё Свабода
У Менску дзясяткі тысяч людзей прыйшлі на пахаваньне Васіля Быкава. Слова на разьвітаньне ад Сьвятланы Алексіевіч.
Алексіевіч: Вельмі цяжка гаварыць цяпер, бо яшчэ некалькі тыдняў таму я чула жывы голас Васіля Ўладзімеравіча. I мы размаўлялі пра ўсё, але не пра тое, пра што хочацца казаць зараз. А зараз хочацца казаць пра тое, што мы ўсе не пасьпелі сказаць яму: і ён быў далёка ад нас, і мы былі занятыя — сабою і гэтым жахлівым часам. Я маю на ўвазе перш за ўсё тое, што адбываецца ў нас у Беларусі.
Я не пасьпела сказаць яму пра тое, што я яго вельмі люблю. У гэты цяжкі час ён уратаваў год- насьць усіх нас, нашу нацыянальную годнасьць. Шмат у якіх краінах я чула: «Дзе вы, дзе гэты беларускі народ, дзе гэтая беларуская мова, дзе беларуская эліта?» Аднак пры гэтым заўжды гу- чала рэфрэнам: «Але ў вас ёсьць Быкаў». Штосьці для нас усіх сышлося ў гэтай асобе, хаця здава- лася, што мы маем справу з народам і часам, калі няма ніякіх апосталаў, праведнікаў, прапаведні- каў. He, як высьвятляецца, ёсьць. У нас быў гэты чалавек.
Мы любілі яго, і мы верым, што будзе нейкая іншая будучыня. I яго няўрымсьлівая шчырасьць,
раскошная для цяперашнягачасу, няздольнасьць да любога кампрамісу — гэта тое, што застанецца з намі разам зь яго кнігамі, разам зь яго здагад- камі і перасьцярогамі. Застанецца асоба — асоба шчырая, ідэалістычная. У яго была мужнасьць ідэалізму. I гэта вельмі важна, што ён зрабіў гэта менавіта цяпер, менавіта сёньня.
Хто зь беларускіх пісьменьнікаў можа прэтэндаваць на Нобэля?
12 сакавіка 2004
3 онлайн-канфэрэнцыі на сайце Радыё Свабода з пісьменьнікам Уладзімерам Арловым.
«Хто зь беларускіх пісьменьнікаў ці паэтаў, пасьля сьмерці Васіля Быкава, мог бы прэтэнда- ваць на Нобэлеўскую прэмію? Ігар Сасім, Баб- руйск».
Арлоў: Сьвятлана Алексіевіч, Рыгор Барадулін, Алесь Разанаў (пералічваю паводле альфабэту).
«Можа, нам усім трэба памаўчаць і прыставіць вуха да вуліцы?»
22 лістапада 2004 Юры Дракахруст, Прага
Што засьведчылі пра беларускі народ мінулыя выбары ў Палату прадстаўнікоў і рэфэрэндум, у выніку якога скасаванае абмежаваньне на два тэрміны, цягам якіх тая самая асоба можа займаць пасаду прэзыдэнта Беларусі? Ці будзе Беларусь калі-небудзь у Эўропе? Куды ўлада зьбі- раецца весьці Беларусь далей? Наагул, хто каго вядзе — улада народ ці народ уладу? Гэтыя тэмы абмяркоўваюцьу «Праскім акцэнце» пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч, галоўны рэдактар часопісу «ARCHE» Валерка Булгакаў і рэдактар газэты «Советская Белоруссйя» Павал Якубовіч.
Дракахруст: Пасьля рэфэрэндуму й выбараў прайшло больш за месяц. Улада мяркуе, што атрымала на выбарах сакрушальную перамогу, апазыцыя гаворыць пра велізарныя фальсыфі- кацыі. Але тут варта сказаць, што, па-першае, нават паводле дадзеных экзыт-полу літоўскай філіі інстытуту Гэлапа Лукашэнка на рэфэрэн- думе атрымаў 48% — амаль палову, а па-другое, рэакцыя беларускага грамадзтва на афіцыйныя вынікі галасаваньня адрозьнівалася ад рэакцыі, скажам, сэрбаў у 2000 годзе ці грузінаў сёлета.
Іншымі словамі, тэмай нашай гутаркі ня ёсьць наяўнасьць ці адсутнасьць фальсыфікацыяў
падчас кастрычніцкага галасаваньня. Што зась- ведчыла сёлетняя электаральная кампанія, што ў выніку яе даведаліся пра беларускі народ асабіста Вы? Спадарыня Алексіевіч, Вам слова.
КНІГІ ОНЛАЙН
