Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Генадзь Мікалаевіч, я запэўніваю Вас, давайце выйдзем на вуліцу ў Горадні ці дзе і паўторым гэ- тую нашую размову, якая абсалютна нармальная, калі Вы гаворыце з Барадуліным ці з Дынько, але гэта будзе кітайская грамата для нашага мужыка. А вось Лукашэнка гаворыць на мове, зразумелай для яго.
Бураўкін: Сьвятлана, я хачу сказаць, што мы сапраўды перабіраем у гэтай спрэчцы — і адны, і другія, і Вы таксама перабіраеце. Вы мне ка- жаце, што калі мы выйдзем у Горадні і будзем размаўляць пра Барадуліна ці пра Дынька, гэта для многіх гарадзенцаў будзе кітайскай грама- тай. Але, даруйце, кітайскай граматай будзе і для Францыі і Італіі, дзе Вы жывяце, размова пра многіх пісьменьнікаў, нават вельмі таленавітых. Мы гаворым пра іншае — не пра культурны ўзро- вень, не пра традыцыі дэмакратыі і культуры, a пра беларускую праблему, якой няма, на шчасьце ці на жаль, у многіх краінах сьвету — такой вос- трай і такой надзённай: культура нацыянальнай мовы, культура нацыянальнай ідэнтыфікацыі. Гэтая праблема ёсьць, і рабіць выгляд у канкрэт- ных палітычных рашэньнях, што гэтай праблемы няма і ня ўлічваць яе нельга.
Вы, Сьвятлана, вельмі правільна сказалі, што нельга выключаць з паняцьця дэмакратыі такі складнік, як мова. Тут я цалкам згодны, хоць ра- ней Вы сказалі, што сьпярша дэмакратыя, потым мова. У сурезнай, тонкай палітыцы, як Вы веда- еце, дробязі адыгрываюць большую ролю, чым нейкія генэральныя лініі і пляны, бо ў дробязях
выяўляецца сутнасьць палітыкі. А наконт таго, што Захад вельмі дэмакратычны, вельмі мудры і вельмі разумны, я б не сьпяшаўся так казаць. Я таксама трошкі ведаю замежжа, менш чым Вы, але ведаю, і я памятаю, як гэты Захад ставіўся да прыходу Гітлера і таго, што ён вырабляў на За- хадзе. I ў мяне вельмі вялікая перасьцярога, што ўрокі з гісторыі і Захад ня надта зрабіў.
Дракахруст: Сп-ня Сьвятлана, некалькі ўдзельнікаў дыскусіі прыгадвалі, што сёлета ў чэрвені Эўразьвяз увёў яшчэ адну афіцыйную мову ўжытку — мову, на якой у абавязковым парадку выдаюцца ўсе дакумэнты Зьвязу, усе форумы забясьпечваюцца перакладчыкамі на гэтую мову і гэтак далей. Гэтая новая мова — ірляндзкая, на якой у самой Ірляндыі гаворыць невялічкая частка насельніцтва. Але гэта — знак павагі да нацыянальнай тоеснасьці ірляндцаў, тут меркаваньні прагматыкі не прыводзяцца. A ў адносінах вяшчаньня на Беларусь — менавіта яны і пераважаюць. Чаму?
Алексіевіч: Я думаю, што размова тут ідзе не пра падвойны стандарт, хоць я згодная з Генадзем Мікалаевічам, што ідэалізаваць Захад ня трэба, і я яго не ідэалізую. Ня трэба забываць, што тут пабудавана збалянсаванае грамадзтва, якое здольнае на такія рэчы. А ў нас размова ідзе пра барацьбу і ў прыватнасьці пра перадвыбарчую барацьбу.
Апошняя дыктатура Эўропы — яна як бяльмо на воку для ўсяго Эўразьвязу, і трэба нешта рабіць. Унутраных, уласных сілаў у беларусаў
няма — значыць ім трэба дапамагаць. Як? Прыма- ецца вельмі жорсткае, прагматычнае рашэньне — уцягнуць як мага больш людзей, бо будзем шчы- рымі — хаця шмат хто падчас перапісу казаў, што яго родная мова — беларуская, на ёй вельмі мала людзей гавораць дома. А калі і гавораць, то гэта пераважна пралукашэнкаўская вёска. А трэба ахапіць як мага больш людзей. Няма тут ніякага прыніжэньня ці падвойнага стандарту.
Калі Вам прызнаюцца ў каханьні, хіба Вам важна, на якой мове — на беларускай або на ра- сейскай? Або важна тое, што прызнаюцца? 1 вось я прызнаюся ў любові да Беларусі на расейскай мове.
Дракахруст: Сп. Бураўкін, а як Вы мяркуеце, чаму Эўразьвяз выказвае павагу нават амаль па- мерлай ірляндзкай мове, але прагматычна пады- ходзіць да беларускай моўнай сытуацыі?
Бураўкін: Я хацеў бы згадзіцца са Сьвятланай, што, відаць, сапраўды ў гэтым рашэньні вельмі пераважалі задачы сёньняшняга дня, можа, нават тая самая прэзыдэнцкая кампанія, якую Аляк- сандар Рыгоравіч, як ён сам нядаўна прызнаўся, пачаў з 2001 году і вядзе кожны дзень. Можа быць, гэта сапраўды адыграла ролю. Адзінае тое, што мы ўвесь час гаворым пра гэтых славу- тых прагматыкаў, але я сумняваюся як раз у іх прагматызьме, бо слухаюць «Нямецкую хвалю» ня больш за 10% людзей. Наіўныя людзі тыя, хто думае, што такім чынам яны могуць супраць- стаяць абсалютна агалцелай і нахабнай прапа- гандзе, якая ліецца з радыё і тэлебачаньня. Тое,
што Вы, Юры, сказалі, што ў адносінах да мовы, якая амаль не жыве, быў зроблены жэст павагі, дык я думаю, што сур’ёзныя палітыкі, калі яны прымалі рашэньне, яны павінны былі зразумець, што жэсты павагі маюць у палітыцы вельмі вялі- кае значэньне, такі жэст — гэта знак разуменьня тых праблемаў, якія ня сёньня і ня заўтра будуць вырашаныя.
Я прывяду як прыклад амбасадара Злуча- ных Штатаў Джорджа Крола. Цяпер на афіцый- ных імпрэзах ён — адзіны сярод дыпляматаў і палітыкаў, хто паўсюль падкрэсьлена выступае па-беларуску. Гэта — унікальны, бліскучы, вы- датны жэст павагі да беларускага народу. А калі падтрымліваюць нашых чыноўнікаў, якія сьвя- дома, дэманстратыўна цураюцца мовы, калі яны не саромеюцца сьцьвярджаць, што гэтая мова ня вартая іхных высокіх галоваў і гнуткіх языкоў, то ізноў жа — гэта пытаньне палітыкі.
Данута Бічэль: «Няма Беларусі без беларускай мовы»
Новая перадача сэрыі «Прыватны дзёньнік». Асабістымі занатаванымі думкамі мінулага тыдня са слухачамі Свабоды дзеліцца паэтка Данута Бічэль, якая жыве ў Горадні.
13 верасьня 2005 Радыё Свабода
Данута Бічэль: Слухаю ранкам радыё «Сва- бода». Пісьменьніца Сьвятлана Алексіевіч прызнаецца ў любові Беларусі на расейскай мове. Як моцна трэба любіць, каб, стаўшы пісьменьні- цай, ня ведаць мовы.
Няма Беларусі безь беларускай мовы. Бела- русь — гэта беларуская мова. Яе ня вылічыш у працэнтах ужываньня, як збожжа, як грошы. Мова — гэта душа, а душа — маленькая. Але без душы чалавек — не чалавек, а д ябал.
«У нас краіна беларусаў, якія ня ведаюць, што яны беларусы»
Юры Дракахруст, Прага
29 студзеня 2006
Ці зьявілася ў Беларусі асабовая і праграмная альтэрнатыва Аляксандру Лукашэнку? Чаму най- больш сур”ёзнымі апанэнтамі дзейнаму прэзыдэ- нту сталі ў той або іншай ступені нацыянальна арыентаваныя палітыкі? Ці ператвараецца цяперашняя выбарчая кампанія ў сутыкненьне Польшчы і Расеі? Гэтыя пытаньні абмяркоўваюць у «Праскім акцэнце» філёзаф Валянцін Акудовіч і пісьменьнікі Сьвятлана Алексіевіч і Ўладзімер Някляеў.
Дракахруст: На падставе выступаў, інтэрвію, заяваў прэтэндэнтаў на кандыдата ў прэзыдэ- нты, на падставе хады збору подпісаў за іх — ці можна сказаць, што зьявілася годная альтэрна- тыва ці нават альтэрнатывы Аляксандру Лука- шэнку — альтэрнатывы як асобе і альтэрнатывы праграмныя — іншага шляху краіны? Спадар Акудовіч, паводле Вашых назіраньняў, ці ўбачыла беларускае грамадзтва адказ на пытаньне «Хто, калі ня ён»?
Акудовіч: Толькі шалёны аптыміст можа ка- заць, што мы ўжо маем сёньня альтэрнатыўную Аляксандру Лукашэнку палітычную фігуру. Але разам з тым у мяне з кожным днём мацнее смут-
нае прадчуваньне, што патэнцыял гэтай альтэр- натывы ёсьць у Аляксандра Мілінкевіча.
Магчыма, такім самым смутным прадчува- ньнем кіраваліся і дэлегаты Кангрэсу дэмакра- тычных сілаў, калі ў якасьці адзінага кандыдата абралі не кагосьці з палітычных «зуброў» — не Лябедзьку, Калякіна ці Шушкевіча, а мала каму вядомага Мілінкевіча. I падобна, што яны не памыліліся. He прамінула і паўгода, а гэтага даўгалыгага чалавека з Гародні ўжо прымалі на найвышэйшым палітычным узроўні ў шэрагу суседніх краінаў.
Аднак ня будзем сьпяшацца з высновамі. Вы- бары якраз і пакажуць, ці мае рацыю той, хто прадчувае патэнцыял агульнанацыянальнага лідэра ў Аляксандру Мілінкевічу. Але ня ў тым сэнсе, што ён пераможа на выбарах — хто пера- можа, праўдай ці няпраўдай, усім добра вядома.
Выбары могуць дапамагчы Мілінкевічу рас- крыць увесь свой палітычны патэнцыял. А калі ён пасьля 19 сакавіка ня сыдзе ў палітычны цень, як Ганчарык калісьці, дык беларускае грамадзтва магчыма нарэшце займее гэтак доўга чаканую альтэрнатыву Аляксандру Лукашэнку.
Дракахруст: Спадарыня Сьвятлана, некалькі месяцаў таму Вы ўдзельнічалі ў нашым «Прас- кім акцэнце» з Генадзем Бураўкіным, і тады Вы казалі, што ніякіх альтэрнатываў Лукашэнку і блізка няма. Якія ў Вас уражаньні цяпер?
Алексіевіч: Я ўжо каля двух месяцаў у Бела- русі, крыху езьдзіла па вёсках, па невялікіх гара- дох, днямі вярнулася з Магілёва. Вось мы сядзім
у Магілёве ў залі, чалавек 100, і на сьцяне вісіць партрэт Мілінкевіча.
I я гляджу на гэтыя добрыя твары, прыйшла добрая публіка з ужо забытымі тварамі — на- стаўнікі, мясцовая інтэлігенцыя, і на сьцяне вісіць гэты партрэт. I ў мяне адчуваньне, што я ці то ў Польшчы, ці то ў Чэхіі. Я бачу, што зьявіўся годны, нармальны чалавечы твар. Ён адпавядае і часу, і драматычным падзеям, якія ў нас адбу- дуцца незалежна ад таго, зьменіцца гэтая ўлада ці застанецца. У ягонай плястыцы, забытай у нас інтэлігентнасьці для мяне ёсьць пэўная надзея.
Я чула аўдыторыю і бачыла, што напрацаваная ўжо беларуская прастора, да мяне падыходзілі маладыя людзі, яны распавядалі мне, як яны шукалі сьляды паўстаньня Каліноўскага. Яны ўсе гавораць па-беларуску.
Бачна, што расьце гэтая маса людзей. I зьяўля- ецца гэты твар, на якім факусуюцца чаканьні леп- шай часткі грамадзтва. Чакала грамадзтва Лука- шэнку — яно яго і атрымала. А цяпер грамадзтва поўнае новых чаканьняў, яшчэ не асэнсаваных, схаваных. Але гэтая постаць ёсьць.
Я ня ведаю, ці адбудзецца гэты цуд зараз, я ў гэтым неяк мала ўпэўненая. Хоць я размаўляла з украінскімі інтэлектуаламі, яны за месяц да рэ- валюцыі казалі, што ня вераць у яе магчымасьць. Але раптам узьнікае нейкі новы хімічны элемэнт. Мы дзеля гэтага працуем, думаем — раптам гэта адбудзецца. Але фігура гэтая ёсьць.
Дракахруст: Спадар Някляеў, і спадарыня Сьвятлана, і спадар Акудовіч гавораць пра аль-
тэрнатыву толькі ў асобе Аляксандра Мілін- кевіча. Вы — сябра штабу іншага кандыдата — Аляксандра Казуліна. Ці стварае ён сапраўдную альтэрнатыву Аляксандру Лукашэнку?
Някляеў: Па-першае, я хачу падтрымаць Сьвятлану ў тым, што нельга дапускаць бязьверя ў перамогу, якое пануе цяпер у большасьці нашых людзей. Сьвятлана дарэчы прыгадала прыклад Украіны, я там таксама нядаўна быў — і сап- раўды, ніхто да таго, як гэта сталася, ня верыў, што такое можа быць. Мэнталітэтна ўкраінцы вельмі з намі падобныя, і развагі былі такія са- мыя: «Ай, ніколі ў нас ужо нічога ня будзе, так мы і сканаем на гэтым памежжы». He, сталася.
КНІГІ ОНЛАЙН
