Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Паставіўшы дэмакратыю ззаду, а мову напе- радзе, мы прайгралі нават у той час, калі быў вялікі запас веры ў людзях, калі была вельмі мо- цная хваля антыкамунізму. I мяне зьдзіўляе, што высновы ня зробленыя, і гэта прымушае думаць: у нацыянальным крыле няма палітыкаў, я чую галасы культуролягаў, а не рэальных палітыкаў. Яны не ўяўляюць рэальны народ, яны ўяўляюць уласную мару аб народзе.
А супадзеньне інтарэсаў улады і таго, што ад- крылася вакол гэтай сытуацыі — я мяркую, што гэта павярхоўнае меркаваньне. Сумна прызна- ваць, але сёньня, калі чытаеш усю гэтую дыс- кусію, разумееш, што адзіны рэальны палітык у беларускай прасторы — гэта Лукашэнка. Іншая справа — зь якім знакам. Але гэты чалавек мае справу з рэальным народам, з рэальнай сытуа- цыяй, з рэальным часам.
Няма ў нас таго народу, пра які казаў Генадзь Мікалаевіч. Наш народ у асноўным расейскай сьвядомасьці. Я шмат езьдзіла па Беларусі і пера- каналася, што тыя людзі, пра якіх мы гаворым, ёсьць толькі пад дахам АРХЭ ці «Нашай нівы», можа ў студэнцкіх інтэрнатах, але ня ўся нават моладзь такая. I я хачу паўтарыць, што нас не павінен паралізаваць досьвед Украіны, хай не дае залішніх надзеяў. У нас зусім іншая, болып жорсткая сытуацыя. I я думаю, што ў гэтай сы- туацыі Deutsche Welle і тыя, хто даваў грошы на гэтую праграму, калі яны выйгралі тэндэр, пры- нялі вельмі дакладнае, іірагматычнае рашэньне. Сёньня на беларускай мове вельмі мала людзей
у Беларусі слухае праграмы. Улада зрабіла ўсё, каб маргіналізаваць беларускую мову і людзей, якія яе культывуюць. Таму было прынятае ра- шэньне — ахапіць як мага большую частку лю- дзей. Гэта вельмі правільнае рашэньне, бо пакуль мы ня пусьцім дэмакратыю наперадзе мовы, мы ізноў загінем.
Дракахруст: Аргумэнты праціўнікаў расейс- камоўнага вяіпчаньня «Нямецкай хвалі» грун- туюцца на сылягізьме. Умовай дэмакратычнага разьвіцьця краіны ёсьць нацыянальная кансалі- дацыя. Нацыянальная кансалідацыя, паводле іх, можа грунтавацца толькі на сваёй, роднай, нацыянальнай мове. Вяшчаньне па-расейску, асаблівазЭўропы, падрывае пазыцыі гэтай мовы, а значыць, нацыянальнае адзінства, а значыць і дэмакратычную пэрспэктыву. Сп-ня Алексіевіч, Вы з гэтым ня згодныя?
Алексіевіч: Я абсалютна з гэтым нязгодная. Трэба падзяляць дзьве задачы: дэмакратычная дзяржава і нацыянальная дзяржава. I гэта ня толькі дзьве розныя задачы, але і два этапы — спачатку дэмакратычная дзяржава. Калі б мы гэта сказалі ў 1990 годзе, мы б мелі дэмакратыю, a потым і Беларускі ліцэй, і Беларускі ўнівэрсытэт, і беларуская студэнцтва, і беларускі садок.
Мне здаецца, што цяперашняя дыскусія дэ- манструе адну з траўмаў, якую дае культура- лягічнае, клюбнае мысьленьне, калі маленькая група асобаў, кансалідаваная вакол вельмі пры- гожай і шчырай ідэі, падабаецца самой сабе. Яны настолькі закаханыя самі ў сябе, што даўно
ня бачаць, што адбываецца на вуліцы, і далей за студэнцкія інтэрнаты не выходзяць. Я ў адчаі гэта кажу, бо пачуць тое самае праз 20 гадоў — гэта адчуваньне поўнай паразы.
А што тычыцца Захаду, то ўявіце сабе такую карціну — цяжка хварэе блізкі нам чалавек. Мы, родныя, шкадуем яго, папраўляем падушачкі, супакойваем яго. Прыходзіць доктар, які жорс- тка разьбіраецца ў сытуацыі: тое зрабіць, гэта ўкалоць, тое рэзаць. I ягонае рашэньне прыво- дзіць нас у жах. Сёньня сьвет дастаткова жорсткі і прагматычны. I такое эмацыйнае галашэньне вельмі ўласьцівае нашай культуры, але я магу сказаць — паглядзіце, што робіцца ў сьвеце. У XXI стагодзьдзі фармаваць нацыю — задача вельмі складаная і рамантычная, але вучыцеся чамусьці на ўроках.
Бураўкін: Я хацеў бы запярэчыць ці паспра- чацца са Сьвятланай па некаторых пазыцыях, хаця некаторыя яе цьвержданьні я прымаю, і горка гэта ці ня горка, але яны маюць месца. Але мне здаецца, што яе сьцьвярджэньне, што трэба разьдзяляць — альбо дэмакратыя альбо мова, гэта тое трагічнае перакананьне, якое і прывяло да таго, што сёньня ёсьць у Беларусі, і можа пры- весьці да таго, што ня дай Бог можа адбыцца ў будучыні. Калі гэта палітыка рэальная і калі гэта палітыка мудрая, ня сёньняшняя прагматычная, як мы любім казаць, а мудрая, ня толькі для сёнь- няшняга пакаленьня, мы не павінны разьдзяляць у нацыянальнай дзяржаве пытаньне дэмакратыі і пытаньне мовы. I тое, што іх разьдзялілі ў 90-я
гады некаторыя палітыкі з аднаго боку і з другога боку — гэта іх вялікая, а можа нават і трагічная памылка. Але ж давайце мы памылкі будзем вы- праўляць, а не заганяць яшчэ глыбей.
Давайце ня будзем адрываць паняцьце дэ- макратыі ад паняцьця нацыянальнай годнасьці, нацыянальнай гісторыі, урэшце ад паняцьця на- цыянальнай ідэі. I тут пытаньні мовы, як бы што ні казалі, нікуды ад гэтага не падзенесься — яны вельмі вострыя, таму што яны вельмі тонкія.
I Захад павінен дапамагаць усё ж такі лепшым сілам, тым, якія, так бы мовіць, ёсьць. I Захад не павінен казаць, што няма праблемы мовы. Ёсьць праблема мовы. Якая прагматыка, даруйце? Гэта прагматыка рынкавая і недальнабачная, калі аказваецца, што грошы на расейскамоўны пра- ект ёсьць, а на беларускамоўны, як сказаў сп. Вік, няма. Даруйце, але гаворка ідзе відаць не пра грошы. Я разумею рэаліі, але мяне трывожыць тое, што пры гэтым адкідаецца і ігнаруецца тое, што ў кожнага народу вельмі дарагое. Сьвятлана спаслалася на рэвалюцыю, будзем называць яе так, ва Ўкраіне. Правільна! У тых падзеях, што адбыліся ва Ўкраіне, мела значэньне нацыяналь- нае пытаньне, мела значэньне мова, хаця там агромністая маса расейскамоўных людзей. I калі тая самая «Нямецкая хваля» вядзе перадачы на Ўкраіну па-ўкраінску, то чаму яна ня можа весьці перадачы на Беларусь па-беларуску, разумеючы, што калі мы гаворым пра будучыню Беларусі, то гэтая будучыня абавязкова будзе зьвязаная зь беларускай мовай. А калі яны гэта адкідаюць,
даруйце, я ня надта веру ў шчырасьць іх дэмак- ратычных пабуджэньняў.
Дракахруст: Сп. Бураўкін, мы ўжо часткова пачалі размаўляць пра праблему, якая, так выгля- дае, ёсьць ключавой ва ўсёй гэтай гутарцы. Анд- рэй Дынько ў сваім лісьце на сайт «Наше мненме» піша: «Ці можа быць расейскамоўны тэкст асно- вай нацыянальнага дыскурсу — гэта яшчэ трэба даказаць». Пра тое самае піша і Віталь Сіліцкі: «Пытаньне ў тым, ці будзе расейскамоўны бела- рускі нацыяналізм мець працяг сам па сабе. Ну, зьнікне беларуская мова, дзе вы знойдзеце, дзе выгадуеце новых Быкавых, Арловых, Хаменак, Хадановічаў? А калі ня выгадуеце, то чым іх за- меніце?» Сапраўды ў гэтым ключ — ці магчымы расейскамоўны беларускі нацыянальны праект, ці можа ён ужо існуе?
Бураўкін: Гэта для мяне вельмі тонкае пы- таньне, бо што такое нацыянальны праект? Я абсалютна веру ў тое, што ў Беларусі могуць быць таленавітыя творцы, якія пішуць па-расейску. Я гэта не адкідаю і маю гэтаму доказы. Іншая справа — я лічу, што выявіць найбольш гюўна, глыбока і тонка душу народу, даруйце за такія гучныя словы, у Беларусі можна толькі на род- най, матчынай мове, бо мова нясе ў сабе такія не- прыкметныя, невідавочныя глыбіні, якія не нясе ў сабе ніякая іншая інтэлектуальная субстанцыя. Таму сапраўды, калі народ нараджае такіх геніяў, як Быкаў у прозе, Барадулін у паэзіі, гэты народ мае права мець культуру на сваёй мове, ён яшчэ ня вычарпаў сябе ў сваёй мове. А дзяржава, і на-
ватміжнародная супольнасьцьпадпіхваеяго: «Да бросьте вы этот белорусскмй язык, пусть будет колбаса». На гэта ўсё сыходзіць.
Я хачу вярнуцца да гэтай тэзы — сьпярша дэмакратыя, потым мова. Пры такім разьвіцьці падзеяў, як у нас, гэта будзе трагедыя, і ня толькі для Беларусі, але і для дэмакратыі, калі беларус- кую мову зьнішчыць менавіта дэмакратыя, даб’е беларускую мову менавіта дэмакратыя.
Я таксама чалавек эмацыйны і не хачу сказаць, што валодаю ісьцінай, але зь вялікай трывогай і боязьзю стаўлюся, калі такія тонкія рэчы, як мова, нацыянальны характар, мэнталітэт, нацы- янальная ідэя хочуць вырашаць вельмі проста, ня ў самых лепшых традыцыях жорсткага рынку.
Дракахруст: Сп-ня Алексіевіч, а Вы кім адчу- ваеце сябе — проста таленавітым расейскамоў- ным пісьменьнікам або прадстаўніком расейс- камоўнага беларускага нацыянальнага? I як Вы сябе вызначаеце ў межах гэтай дылемы — мова або кілбаса? Вы на баку кілбасы?
Алексіевіч: Я б хацела сказаць, што мяне зьдзівіла гэтая эмацыйнасьць заклінаньня. Я уяўляю размовы, якія вядуцца ў нашых нацы- янальных колах, што дэмакратыя — гэта кілбаса. Маўляў, заходнія людзі нічога не разумеюць і пра- паноўваюць нам кілбасу. Ды не кілбасу. Справа ў тым, што дэмакратычны досьвед вельмі шырокі. Тое, што адбываецца ў нас, адбываецца ў палове афрыканскіх дзяржаваў. Я нядаўна была ў Сара- еве, паўгода таму — у Краіне Баскаў, тыя самыя праблемы. Паверце, у заходніх людзей дастаткова
вялікі досьвед, і яны маюць, што з чым параў- ноўваць. Нам здаецца, што тое, што здараецца з намі, здараецца толькі з намі, што расейцы — акупанты, што расейская мова — акупацыйная. Усё гэта ня так.
Толькі пад дахам АРХЭ — я бяру АРХЭ як мэ- тафару нацыянальных летуценьняў — уяўляюць расейскую мову як мову акупантаў. Народ так ня думае. Хутчэй у яго ў глыбіні памяці ёсьць нэга- тыўнае стаўленьне да польскай мовы і да паля- каў. Ёсьць адзіны праект — дэмакратычны. А яго складнік — нацыянальны праект.
Што тычыцца пытаньня да мяне асабіста, то тут я адкажу крыху з іроніяй — пра сябе нельга казаць інакш. У мяне ёсьць свой расейскамоўны нацыянальны праект. Учора я атрымала кнігу зь Японіі — гэта мая 84-я кніга ў сьвеце. 84 кнігі, якія выдадзеныя на 36 мовах, на якіх я кажу пра Беларусь. Пра нас мала ведаюць, штосьці чулі пра Лукашэнку і ўсё. Трэба быць крыху больш цьвярозымі і сьціплымі, ня трэба гэтых заклі- наньняў — «ня будзе мовы». Хто сказаў, што дэ- макратычны праект зьнішчае мову? Чаму трэба гэтак фаталістычна настройвацца, што прыйдуць дэмакраты і зьнішчаць мову? Калі мы так сябе настройваем, калі перад выбарамі паказваем на- роду, наколькі мы вузкія, наколькі мы маленькі клюб, мы робімся ад яго ўсё далей і далей.
Мы не гаворым пра тое, як ён жыве, як ён прыніжаны — мы ўсё зводзім да мовы, да трох-ча- тырох знакаў, вельмі дакладных, але зразумелых вузкаму колу інтэлігенцыі.
КНІГІ ОНЛАЙН
