Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Савецкая траўма на беларускай мэнтальна- сьці не загаілася. Усе гэтыя два дзясяткі гадоў яе вярэдзіць і вярэдзіць улада. Адсюль ідуць і ўнутраныя забароны думаць пра палітыку, пра родную мову ці заходнюю цывілізацыю.
Але час мацнейшы за ўладу, за траўму і за мэ- нтальнасьць.
Беларускія габрэі, каб не траўмаваць дзяцей, пачалі расказваць ім пра галакост толькі праз сорак гадоў пасьля вайны.
Некалі раскажуць і беларусы.
I пра Скарыну, і пра Чарнобыль, і пра літара- турнага Нобэля.
Пагатоў нікуды ад нас ужо ня дзенуцца ні першы, ні другі, ні трэці. Назаўжды.
«Было б дзіўна, калі б я гаварыла ў вечаровай сукенцы і дэкальтэ пра Чарнобыль»
5 сьнежня 2015
Аляксандра Дынько, Менск- Стакгольм
Сьвятлана Алексіевіч вылецела зь Менску ў Стакгольм для атрыманьня Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры.
Сьвятлана Алексіевіч прыбыла ў аэрапорт ра- зам са сваёй пляменьніцай Натальляй, яе дачкой Янай і мужам Натальлі. Але яны толькі право- дзілі ляўрэата. А ў Стакгольм разам з Алексіевіч ляцяць драматург Юлія Чарняўская і яе муж, заснавальнік парталу tut.by Юры Зісер.
Сьвятланусустрэлі на стойцы рэгістрацыі «Бе- лавія». Яе правялі ў бізнэс-залю, дзе яна чакала пасадкі. Алексіевіч было вырашана падвезьці да трапа асобым транспартам — гэткі клопат з боку «Белавія».
Журналістам Сьвятлана сказала, што пачала зьбіраць валізкі ў дарогу толькі а другой гадзіне ночы. Выступаць з нобэлеўскай лекцыяй яна будзе не ў сукенцы, а ў касьцюме з штанамі:
«Я пішу пра даволі страшныя рэчы. I было б дзіўна, калі б я гаварыла ў вечаровай сукенцы і дэкальтэ пра Чарнобыль».
Алексіевіч адказала на пытаньні журналістаў. Адно зь іх тычылася таго, як яна рэагуе на тое,
што беларускія тэлеканалы адмовіліся трансь- ляваць уручэньне ёй Нобэлеўскай прэміі. Пісь- меньніца адказала, што для яе гэта было віда- вочна. Яна зьвязвае гэта з асабістым стаўленьнем да яе беларускага прэзыдэнта:
«Гэта, мабыць, рэўнасьць. Ён у нас адзін. Мяне цешыць, што людзі на гэта рэагуюць. Яны мяне сустракаюць.
А што прэзыдэнт? Які страшны быў Сталін. I дзе ён? Дзе Брэжнеў? Дзіўна, што аўтарытарныя кіраўнікі гэтага не разумеюць».
Спадарыня Алексіевіч таксама сказала:
«У нас павінна быць культура. I гэта мусіць вырашаць улада, а не адзін чалавек. А ў нас улада — адзін чалавек. Таму ўсё залежыць ад яго, як у партызанскім атрадзе».
Нобэлеўская ляўрэатка сказала, што ніякіх афіцыйных віншаваньняў ад беларускай улады яна дагэтуль не атрымлівала. А прадстаўнікі беларускай амбасады ў Швэцыі не зьвярталіся да яе з нагоды нобэлеўскіх мерапрыемстваў
У пісьменьніцы запыталіся, ці сустракалася яны калі-небудзь асабіста з Аляксандрам Лу- кашэнкам. Яна адказала адмоўна і дадала, што цяпер ужо і ня варта сустракацца, калі мужчына так сябе паводзіць.
Было таксама пытаньне: што вы адкажаце тым, хто ўпэўнены — беларускі пісьменьнік павінен пісаць на беларускай мове. На гэта Алексіевіч адказала, што яна пісала пра ўтопію. А ўтопія не гаварыла па-беларуску. Утопія гаварыла па- расейску.
«Калі б я была прэзыдэнтам, пастаралася б, каб грамадзтва пачало рухацца»
5 сьнежня 2015
Аляксандра Дынько, Стакгольм
«Кожны з нас вінаватыў тым, што Лукашэнка ўжо 20 гадоў пры ўладзе», — у самалёце на шляхуў Стакгольм, дзе 10 сьнежня Сьвятлана Алексіевіч будзе ўзнагароджаная Нобелеўскай прэміяй, пісь- меньніца адказала на пытаньні Радыё Свабода.
Сьвятлана Алексіевіч прыляцела сёньня ў Стакгольм у бізнэс-клясе авіякампаніі Белавія. Супрацоўнікі аэрапорту суправадзілі Сьвятлану ў залю чаканьня бізнэс-клясы, а да борта даставілі яе на асобным аўтамабілі.
Капітан самалёта павіншаваў пісьменьніцу з атрыманьнем Нобэлеўскай прэміі. На фоне ігнараваньня перамогі афіцыйнымі ўладамі і адмовай тэлеканалаў трансьляваць цырымонію ўзнагароджаньня, такія ўчынкі выклікаюць зьдзіўленьне і павагу. У самалёце Сьвятлана ат- рымала запіску зь віншаваньнямі ад дзьвюх швэ- дак, якія ўжо 16 гадоў дапамагаюць беларускім рэгіёнам, што пацярпелі ад Чарнобылю. «Цяпер усе ў Швэцыі гавораць пра Беларусь», — кажуць гэтыя жанчыны.
Сьвятлана нікому не адмаўляе ў гутарцы, аднак кажа, што такая публічнасьць даецца ёй цяжка. Сама яна трымаецца вельмі бадзёра і рашуча,
хоць раней і скардзілася на праблемы са здароўем. «А хто мяне з Лукашэнкам параўноўваў?» — най- перш рэагуе Сьвятлана на маю просьбу адказаць на нашы пытаньні, згадваючы мой артыкул напі- саны пры канцы 90-х. Я параўноўвала, але цяпер час іншых пытаньняў.
Дынько: Ваш цыкль пра «ўтопію» завершаны, але ці скончаная гісторыя «чырвонага чала- века»?
Алексіевіч: Гісторыя «чырвонага чалавека» яшчэ будзе доўгая і без крыві не абыдзецца. I ва Ўкраіне і ў нас. Я сваю працу скончыла. Усё, што я магла сказаць пра гэтага чалавека, я ўжо сказала. У мяне была свая ідэя, на гэтым матэрыяле можна было напісаць сотні кніг, сотні «салжаніцыных» маглі б працаваць. Я прайшла свой шлях.
Дынько: I хто ідзе яму на зьмену? Ці Вы бачыце ўжо новага чалавека, годнага дасьледаваньня?
Алексіевіч: Прыйдзе проста чалавек, як ва ўсім сьвеце. А калі гэта будзе — гэта вялікае пытаньне. Мы трапілі ў прамежкавы час. Адчуваньне, што гэта будзе доўга і цяжка. Што тычыцца Беларусі, то тут увогуле час спынены. Чалавек паставіў плаціну, грамадзтва ня рухаецца, а калі й разь- віваецца, то насуперак. Канечне, «эфэкт травы» ёсьць, нешта адбываецца і з моладзьдзю, і з гра- мадзтвам. Нешта робіцца, нешта будуецца, але ўсё гэта шалёна павольна. Злачынна павольна. A самае галоўнае, што зь людзьмі нічога не адбы- ваецца, іх нібы закансэрвавалі. Ім не даюць сва- боды, не даюць магчымасьцяў разьвівацца. Мо- жаце ўявіць, калі б нашае грамадзтва прыйшло
ў рух? Колькі ўсяго было б цікавага, як бы мы маглі рвануць. Гэтага не адбываецца 20 гадоў. A што такое сёньня згубіць 20 гадоў? Калі распаўся Саюз, у Беларусі былі такія шанцы! Цяпер гэтых шанцаў ужо няма.
Дынько: Вы казалі, што вы чалавек беларус- кага сьвету і расейскай культуры. А якія ў Вас дачыненьні зь беларускай культурай?
Алексіевіч: Мой бацька беларус, мой дзед бе- ларус, мой прадзед вучыўся разам зь Якубам Ко- ласам і быў сельскім настаўнікам, вельмі рана па- мёр. Я вырасла ў беларускай вёсцы. Вельмі люблю старых беларускіх жанчын, бо бачыла, якое ў іх было жыцьцё, як яны працуюць, як яны сьпява- юць. Слухала, як яны распавядаюць, краявіды — усё гэта літаральна на фізіялягічным узроўні ўсмактана. Дзяцінства — гэта, канечне, Украіна, я выхаваная ўкраінскай бабуляй. Але выхаваная я, канечне, расейскай культурай. Без Дастаўескага ці Чэхава я сябе не ўяўляю. Я адтуль.
Дынько: Вы згадалі, што я параўновала вас з Лукашэнкам, але так і атрымалася, што калі раней Беларусь у сьвеце ведалі толькі праз Лукашэнку, то ўжо цяпер яе найперш будуць ведаць праз Сьвятлану Алексіевіч, як Вам у такім статусе?
Алексіевіч: Я яшчэ не абжыла гэты стан, яшчэ пра гэта ня думала. Гэта фізычна вельмі цяжка. Вось гэтая пастаянная публічнасьць.
Дынько: Якой была б краіна, калі б Вы былі прэзыдэнтам?
Алексіевіч: Ва ўсялякім разе я б пастаралася, каб грамадзтва прыйшло ў рух. Ёсьць жа прыклад
Сынгапуру, калі прыйшоў адзін чалавек, асоба. I першае што ён зрабіў — адукацыя, ён даў магчы- масьць вучыцца. Ён змог саўладаць з карупцыяй. Праз 20 гадоў Сынгапур ужо не пазнаць. Гэта не «балота з камарамі», як было да таго. Я лічу, што трэба, каб грамадзтва прыйшло ў рух. Разумных людзей і таленавітых у нас хапае.
Галоўнае, што мяне найбольш засмучае, гэта тое, што ў вёсцы, дый ня толькі ў вёсцы, але і ў го- радзе бедныя людзі ня могуць вучыць сваіх дзя- цей. Гэта самае вялікае злачынства, якое робіць улада. Самае вялікае! I сельскія бібліятэкі, якія зьніклі. Урэшце ня ў кожнай вёсцы ёсьць інтэр- нэт, вельмі мала ў каго ён ёсьць.
Вось наш патэнцыял — гэта новае маладое па- каленьне, якому трэба даць магчымасьць. Колькі я ежджу па вёсках, я бачу, як бацькі сёньня паку- туюць ад таго, што ня могуць вучыць сваіх дзя- цей. А ўсе гэтыя патасныя рэчы — езьдзіць то на дрэвакамбінат, то на Салігорскі камбінат — гэта ня справа прэзыдэнта. Прэзыдэнт мусіць стра- тэгічна думаць.
Дынько: Вы сталі ледзь не «афіцыйным» вора- гам аўтарытарных лідэраў на тэрыторыі Ўсходняй Эўропы, чаму ў Вас няма страху? Вы не баіцеся?
Алексіевіч: У нас усяго можна чакаць. Калісьці я размаўляла зь Беразоўскім, і ён сказаў: «Расейскі капіталізм малады, злы і бязьлітасны». Гэта сап- раўды так. Гэта напэўна ўваходзіць у рызыку, у нашу прафэсію. Трэба быць сумленным. Я нічога не кажу такога, што прыніжае гэтых людзей. Я проста спрачаюся, кажу, як я гэта бачу. Нам усім
трэба не «велнкая Россня» і «вялікая Беларусь», а нармальная Беларусь і нармальная Расея. Нар- мальная краіна, дзе людзі з годнасьцю і спакойна жывуць. Хаця варта прызнаць і тое, што я пры- ехала праз 10 гадоў, і не пазнала Беларусі. Калі едзеш па Беларусі, то вельмі зьмянілася вёска. Бе- ларускі капіталізм не расквітнеў нахабным цьве- там. Гэта трэба паставіць у заслугу Лукашэнку.
А я кажу, як я бачу. Са мной можна спра- чацца.
Дынько: Ці тлумачыцца Ваша сьмеласьць тым, што Вы жанчына?
Алексіевіч: He, вельмі шмат сьмелых людзей, якія кажуць сьмелыя рэчы. I ў нашай апазыцыі, якая разрозьненая і ўсё ня можа знайсьці аднаго лідэра, дастаткова моцных мужчын і жанчын у тым ліку. Мне вельмі падабаецца Караткевіч. Моцная жанчына. Як хутка яна абагнала нашых старых апазыцыйных лідэраў. Гэта сапраўды но- вая моцная фігура.
Дынько: Тое, што Лукашэнка 20 гадоў знахо- дзіцца пры ўладзе, гэта віна апазыцыі ці бяда?
Алексіевіч: Апазыцыя аніяк на гэта не ўплы- вае. Справа ў нашым народзе і яго гісторыі. У гэтым страху, які цягнецца на працягу стагодзь- дзяў. Думаю, перакладаць усю віну на апазыцыю было б несумленна. Кожны з нас у гэтым віна- ваты. Уся эліта. Чаму толькі апазыцыя мусіць несьці адказнасьць за тое, што з намі адбываецца? Гэта было б несправядліва.
Дынько: Вы распавядалі пра вашага аднавяс- коўца Пятра Сільвестравіча, які вельмі любіць
Лукашэнку і перакананы, што той выяўляе яго памкненьні. Дык, можа, сапраўды Лукашэнка — народны прэзыдэнт?
Алексіевіч: Гэта праўда. Ён (Лукашэнка. — PC) абсалютна крыштальна адлюстроўвае ўзро- вень нашага народу. Іншая справа, што нам усё ж патрэбны Вацлаў Гавэл. Чалавек, які ішоў бы наперадзе. Нельга ісьці на повадзе ў масавай сьвядомасьці. У нас ёсьць моцныя людзі. Трэба даць шанец грамадзтву прыйсьці ў рух, загава- рыць, выбіраць. Тады і зьявіцца гэты чалавек. Яго нельга прызначыць.
КНІГІ ОНЛАЙН
