Сьвятлана Алексіевіч на Свабодзе
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 722с.
Мінск 2015
Эрыксан: Перш за ўсё гэта заслуга Сьвятланы, бо гэта яе творы атрымалі ўвагу Нобэлеўскага камітэту. У сьвеце шмат прыстойных літаратараў, і нават Швэдзкая акадэмія ня можа чытаць усё, што пішацца. I шмат залежыць ад таго, што дас- тупна на мовах, на якіх чытаюць у Швэдзкай ака- дэміі. Усіх пералічыць цяжка. Канечне, гэта вы- давецтва і агент Сьвятланы. Яе кнігі даволі рана выйшлі па-швэдзку і выклікалі вялікі інтарэс у швэдзкіх чытачоў. Гэта зрабіла адно малень- кае выдавецтва «Ersatz». Іх заслуга шмат у чым, бо яны верылі, што гэта прыстойная літаратура, што трэба яе перакладаць, і выдалі ўсе пяць кніг утопіі пра «чырвонага чалавека».
Таксама Сьвятлана два, калі не памыляюся, гады жыла ў Гётэборгу. Тады таксама склаліся добрыя адносіны са Швэцыяй. Вы таксама ве- даеце, што разьвіваліся літаратурныя стасункі. Прыяжджала шмат швэдзкіх літаратараў у Бела- русь. Марыя Сёдэрбэрг, у тым ліку, арганізоўвала вандроўкі. Прыяжджала ў Беларусь сябра Швэ- дзкай акадэміі Катарына Фростэнсан.
Тут цяжка казаць, што было самым галоўным. Натуральна, у аснове гэтай прэміі якасная літа- ратура, і гэта найперш заслуга Сьвятланы.
Дынько: На плошчы перад Нобэлеўскім му- зэем я пыталася ў людзей, ці ведаюць яны Сьвят- лану Алексіевіч. I першы літаральна хлапец адка- заў мне «так, я чытаў дзьве яе кнігі па-швэдзку». Я была вельмі ўражаная, бо калі з такім пытань- нем выходзіш на вуліцы Менску, рэдка сустрэнеш чалавека, які цэлыя дзьве кнігі Алексіевіч прачы- таў. Ці стаўленьне да твораў Алексіевіч і да яе пос- таці ў Швэцыі адрозьніваецца ад таго, як, як вам падаецца, да яе ставяцца ў Беларусі?
Эрыксан: Сапраўды, у Швэцыі шмат людзей чыталі яе кнігі. Ня кожны год бывае так, што аб- вяшчаюць нобэлеўскага ляўрэата па літаратуры, і людзі ведаюць, хто гэта. Але сёлета так. У тым ліку міністар замежных спраў таму і захацела правесьці размову са Сьвятланай, бо прачытала яе кнігі. Нельга сказаць, што гэта масава, але шмат людзей, якія цікавіцца літаратурай, знаё- мяцца зь яе творамі.
Тыя балючыя тэмы, пра якія піша Сьвятлана, для нас трохі на адлегласьці. Беларусы, былыя жыхары Савецкага Саюзу, перажылі гэта больш, чым мы. Але ўсё роўна працэсы, пра якія распавя- дае Сьвятлана, аказваюцца вельмі важнымі і для нашых людзей. Яны нас кранаюць. Нашая краіна прайшла іншы шлях. «Чырвонага чалавека» да такой ступені мы ня мелі. Але падобныя тэн- дэнцыі былі. Таму, думаю, тое, пра што Сьвятлана піша, для нас зьяўляецца вельмі актуальным.
Дынько: Ці ёсьць у вас тлумачэньне, чаму беларуская ўлада заняла пазыцыю ігнараваньня
нобэлеўскай ляўрэаткі і самога факту наданьня ёй прэміі?
Эрыксан: Я бадай ня той чалавек, які можа адказаць на гэтае пытаньне. Ведаю, што боль- шасьць беларусаў успрынялі навіну пра прэмію Сьвятланы вельмі станоўча. Гэта стала для лю- дзей сапраўднай падзеяй. Канечне, усім, асабліва ў нашыя часы, патрэбныя добрыя навіны. Для любой краіны гэта вялікая падзея. Людзі цешацца гэтай навіне. Мяне гэта таксама вельмі радуе.
Дынько: Шмат кажуць пра тое, што Нобэлеўс- кая прэмія для беларускай аўтаркі — гэта шанец для ўсяго сьвету, і для беларусаў найперш, па- глядзець на Беларусь па-новаму. Перастаць быць «апошняй дыктатурай Эўропы», якой мы воляю лёсу ўжо нават і перасталі быць, а стаць краінай Нобэлеўскага ляўрэата. Ці зьменіцца пасьля гэ- тага стаўленьне да Беларусі ў сьвеце?
Эрыксан: Перш за ўсё гэта вельмі важны мо- мант для саміх беларусаў. Для мяне гэтая ўзна- гарода — доказ таго, што Беларусь зьяўляецца часткай Эўропы і астатняга сьвету. Што тое, што адбывалася і адбываецца ў Беларусі, гэта цікава і важна. Гэта крок збліжэньня Беларусі з астатнім сьветам. Бо ў чымсьці падзеі ў Беларусі разьві- валіся трохі ізалявана.
Я магу толькі казаць пра Швэцыю. Канечне, былі людзі, якія добра ведалі пра Беларусь. Ма- быць, у Швэцыі нават больш, чым у сярэдняй эўрапейскай краіне. Але натуральна гэтая па- дзея пашырыць вядомасьць ня толькі Сьвятланы Алексіевіч. Таксама людзі будуць больш ведаць
пра краіну Беларусь. Гэта сапраўды шанец для краіны стаць эўрапейскай.
Дынько: Як вы правялі гэтыя тры гады і як вам удалося ня тое што не забыцца, а нават удасканаліць беларускую мову?
Эрыксан: Я нікуды не падзеўся. Працягваю працаваць у швэдзкім МЗС. Ужо не наўпрост па беларускім накірунку. Але сем гадоў жы- цьця — гэта даволі шмат. Таму інтарэс да таго, што адбываецца ў Беларусі, у мяне захаваўся. Дзякуючы Фэйсбуку і іншым сацмэдыям можна, так сказаць, быць часткай падзеяў, нават калі знаходзісься за мяжой.
А з мовай так атрымліваецца, што шмат бе- ларусаў прыяжджаюць сюды. Калі ня кожны тыдзень, то кожны месяц я маю радасьць суст- ракацца зь беларускімі знаёмымі, сябрамі. Такім чынам імкнуся падтрымліваць мову на ўзроўні.
Дынько: Ці вы не трымаеце крыўды на Бела- русь за тое, што вам давялося пакінуць яе суп- раць волі?
Эрыксан: Ведаеце, я не злапамятны. Па-расей- ску ёсьць такая прыказка «на обмженных воду возят». Я да канца так і не зразумеў, пра каго так кажуць, але мне падабаецца. Таму я рэдка крыўдую.
Я калі даведаўся пра ўзнагароду з прамога эфіру на пачатку кастрычніка, то закрычаў нават так, што калегі падумалі, што нешта адбылося. Для мяне асабіста вельмі прыемна, што я магу прынесьці карысьць цяпер спадарыні Сьвятлане у якасьці нобэлеўскага аташэ. Склалася такая тра-
дыцыя, што швэдзкі МЗС прадстаўляе нобэлеўс- каму камітэту дыпляматаў, якія суправаджаюць ляўрэатаў падчас Нобэлеўскага тыдня. Шчыра кажучы я спачатку падумаў, што, можа, ня варта. Але калегі пераканалі, што трэба абавязкова прасіцца на такое заданьне. Цяпер я не шкадую, а для мяне гэта вялікі гонар, што я магу быць карысны для Сьвятланы падчас яе знаходжаньня тут у Швэцыі.
Расейскі выдавец: «Пройдзе некалькі гадоў, і Сьвятлану будуць успрымаць як прадстаўніка слаўнай традыцыі расейскай літаратуры»
7 сьнежня 2015
Аляксандра Дынько, Стакгольм
Расейскае выдавецтва выдала ўсе кнігі Сьвят- ланы і штогод запрашала пісьменьніцу прэзэн- таваць іх на сваім стэндзе падчас Менскага кніж- нага кірмашу. Да стэнда «Время» ў беларускай сталіцы выстройваліся чэргі ўдзячных чытачоў, a для Алексіевіч гэта была адна з рэдкіх магчымась- цяў сустрэцца зь імі на адкрытай пляцоўцы.
Дый само выдавецтва ў тыя часы, калі бе- ларускія выдаўцы Алексіевіч перавыдаваць не сьпяшаліся, заставалася верным беларускай аў- тарцы. «Мы спадзяваліся на гэтую прэмію, і нам пашанцавала», — распавядае цяпер у Стакгольме Барыс Пастэрнак.
Дынько: Барыс Натанавіч, як складвалася ваша супрацоўніцтва са Сьвятланай Аляксандраўнай і ці думалі вы, што выдаяце кнігі Нобэлеўскага ляўрэата?
Пастэрнак: Мы са Сьветай знаёмыя гадоў 45, людзі столькі не жывуць, як вядома. Разам пра- цавалі ў Менску ў «Сельскай газэце». Яна туды прыйшла ў аддзел «грамадзтва» карэспандэнтам, я быўнамесьнікам адказнагасакратара. Маладых людзей там было ня так шмат. А мы былі маладыя і натуральна сябравалі. Пасьля, канечне, разь-
бегліся, але я вельмі добра памятаю Сьвету таго часу. Яна была не па гадах сур’ёзная. Зразумела было, што яе цікавіць, ужо тады. Яна была вельмі ўдумлівая, вельмі настырная. Тэксты, якія яна тады пісала, далёка ня ўсім падабаліся. Многім падавалася, што яны заскладаныя для простай рэспубліканскай газэты, тым больш сельскай. Але жыцьцё паказала, што гэта быў яе шлях і правільна абраны.
Пасьля мы на шмат гадоў разьбегліся, але на- туральна падтрымлівалі выпадковыя стасункі, часам сустракаліся. Нашаму выдавецтву цяпер 15 гадоў. А ў 2005 годзе мы сустрэліся на нейкім кірмашы, і я зь велізарным зьдзіўленьнем для сябе даведаўся, што правы на яе творы свабод- ныя. Яна выходзіла ў некалькіх выдавецтвах і ў Менску, і ў Маскве. Я лічыў, што там трывалыя доўгатэрміновыя стасункі, а яна сказала, што правы свабодныя. Мы, канечне, ахнулі і сказалі, што адразу падпісваем. Асабістага ў гэтым было зусім няшмат. Было выразнае разуменьне таго, што моцны і прызнаны пісьменьнік можа пры- несьці нам свае кнігі.
Мне нават няёмка пераказваць гэтую гісторыю чарговы раз, але я яе распавяду. Рэч ў тым, што калі мы падпісалі дамову на ўсе чатыры яе кнігі (пятай яшчэ тады не было), хацелася выдаць іх усе адразу. Але грошай не было, і я вырашыў папрасіць адзін вядомы фонд дапамагчы нам з гэтым. Напісаў ім ліст, і першы абзац быў пра тое, што Сьвятлана Алексіевіч зьяўляецца най- больш верагодным прэтэндэнтам на атрыманьне
Нобэлеўскай прэміі па літаратуры. Гэта быў з аднаго боку нейкі рэклямны ход, але зь іншага боку гэта была праўда.
Я магу патлумачыць, чаму я так напісаў. Многія людзі ў Расеі ўспрымаюць Нобэлеўскую прэмію як нейкі Чэмпіянат сьвету па літаратуры. 25 чалавек спаборнічаюць, хто ў гэтым годзе вы- значыўся, то найлепшаму зь іх мэдаль на грудзі. Гэта абсалютна ня так, гэта падманнае ўяўленьне. Трэба разумець, што Нобэлеўская прэмія — гэта найперш міжнароднае прызнаньне. Яе атрым- лівае чалавек, якія робіць вялікі ўплыў на гра- мадзкае меркаваньне ў сьвеце. Калі кажуць, што «адзін надзвычай таленавіты пісьменьнік яе не атрымаў, а іншы геніяльны нават не разглядаўся», мяне гэта зьдзіўляе. Адразу зьяўляецца пытаньне, а што ўласна зрабіў гэты чалавек з надзвычайным талентам? Ён напісаў такую колькасьць кніг? Ён сабраў іх неяк? Яны перакладзеныя ва ўсім сьвеце? Яны сталі сьцягам для пэўнай колькасьці людзей? Яны паўплывалі на грамадзкае меркава- ньне ці не?
Вось са Сьвятланай гэта ўсё адбылося літа- ральна зь першай кнігі. На сёньняшні дзень, здаецца, 120 выданьняў ва ўсім сьвеце яе кніг на 20 мовах. Велізарная колькасьць спэктакляў, што важны паказьнік. Яе кнігі дыялягічныя і просяцца на сцэну. Знаходзіцца маса людзей ад школьных тэатраў да прафэсійных, якія іх інс- цэнізуюць. Людзі захоплена гэта глядзяць. Гэта такая каштоўная якасьць, якая мала ў каго зь пісьменьнікаў ёсьць.
Мы да яе ставіліся як да вельмі буйнога, вы- бітнага пісьменьніка, ацэньваючы абсалютна не ступень стылістычных штукарстваў або надзвы- чайнага мастацкага таленту, а ацэньваючы сту- пень яе сумленнасьці і шчырасьці і яе здольнасьць уплываць на грамадзкія працэсы ў сьвеце. Усё гэта ў яе ёсьць і, дзякуй богу, захавалася.
Нам пашанцавала, што мы тады падпісалі гэ- тую дамову. Спадзяюся, што і Сьвятлане пашан- цавала з выдаўцом, бо мы ўсё ж вельмі стараліся рабіць нашую працу добра.
КНІГІ ОНЛАЙН
