Творы замежнай літаратуры для дадатковага чытання ў 10—11 класах
Эрнэст Хемінгуэй, Райнер Марыя Рыльке
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 335с.
Мінск 2024
Мінск «Мастацкая літаратура» 2024
УДК ББК
821(100)-93 84(0)
Т28
Серыя заснавана ў 1965 годзе
Для дзяцей сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту
На вокладцы фрагмент карціны «Нацюрморт з кнігамі і свечкай» (1890) Анры Маціса
Выпуск выдання ажыццёўлены па заказе і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь
Творы замежнай літаратуры для дадатковага чытання
Т28 ў 10—11 класах. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2024. — 335 с. — (Школьная бібліятэка).
ISBN 978-985-02-2234-3.
У кнігу ўвайшлі творы сусветна вядомых класікаў амерыканскай і аўстрыйскай літаратур.
УДК 821(100)-93
ББК 84(0)
ISBN 978-985-02-2234-3
© Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2024
Эрнэст Хемінгуэй
Стары і мора
Гэта быў стары чалавек, які адзін у лодцы лавіў рыбу ў Гальфстрыме, і мінула ўжо восемдзесят чатыры дні, як ён не выцягнуў аніводнае. Першыя сорак дзён з ім быў хлопчык. Аднак пасля сарака дзён без улову хлопчыкавы бацькі сказалі сыну, што стары чалавек стаўся канчаткова і незваротна salao — гэта значыць такі, якому ўжо ніколі не нашанцуе, і хлопчык мусіў пайсці ў мора з іншым рыбаком, які злавіў тры добрыя рыбіны першага ж тыдня. Хлопчыку было балюча бачыць, як стары чалавек штодня прыплываў з пустой лодкай, і ён заўжды спускаўся да мора, дапамагчы яму несці зматаныя шнуры альбо бусак, гарпун і ветразь, абкручаны вакол мачты. Ветразь быў залатаны (на гэта пайшлі мяхі з-пад мукі), звінуты, ветразь выглядаў сцягам вечнай паразы.
Стары чалавек быў худы і змардаваны, з глыбокімі маршчынамі на патыліцы. На ягоных шчоках збягалі ўніз карычневыя плямы няшкоднага скурнага захворвання, што ўзнікае ад сонечнага адлюстравання ў трапічным моры. Рукі яго, што цягнулі шнуры з цяжкімі рыбамі, былі прарэзаны глыбокімі шрамамі. Але ніводны з іх не быў свежы, яны нагадвалі старыя распоквіны ў пустыні, якая некалі была морам.
Усё ў яго было старое, апроч вачэй колеру мора, вясёлых і непераможных.
— Сант’яга,— сказаў яму хлопчык, калі яны, уцягнуўшы лодку, караскаліся на бераг.— Я мог бы пайсці з табой зноў. Мы зарабілі трохі грошай.
Стары чалавек навучыў хлопчыка рыбачыць, і хлопчык любіў яго.
— Не,— адказаў стары чалавек,— Ты трапіў на шчаслівую лодку. Заставайся тамака.
— Але ж згадай, як ты восемдзесят сем дзён быў без рыбы, а потым мы лавілі вялізныя рыбіны кожнага дня тры тыдні запар.
— Памятаю,— сказаў стары чалавек.— Я ведаю, ты пакінуў мяне не таму, што сумняваўся.
— Мой бацька прымусіў мяне пайсці ад цябе. Я ж малы і павінен слухацца яго.
— Ведаю,— сказаў стары чалавек.— Гэта зусім нармальна.
— Ён не надта верыць у тваю ўдачу.
— Так,— пагадзіўся стары чалавек.— Але мы не страцілі веры. Ці ж не праўда?
— Вядома,— сказаў хлопчык,— Я хацеў бы пачаставаць цябе півам на «Тэрасе»1, а потым мы ўзялі б ежу дадому.
— Чаму ж не,— адказаў стары чалавек.— Паміж намі, рыбакамі, усё проста.
Яны ўселіся на «Тэрасе», багата хто з рыбакоў пакепліваў са старога чалавека, але ён не злаваўся. А рыбакам сталага веку было сумна бачыць яго, але яны не паказвалі гэтага і ветліва гутарылі пра плынь і глыбіні, дзе яны цягнулі за сабой лёскі, пра ўстойлівае добрае надвор’е і пра тое, што яны бачылі. Рыбакі, якім у гэты дзень пашанцавала, прыплылі ўжо, растрыбушылі сваіх марлінаў і занеслі іх, пакладзеных на ўсю даўжыню ўпоперак дзвюх дошак (ля кожнага канца пахістваліся па два чалавекі), у рыбарню, дзе рыбіны чакалі, пакуль рэфрыжэратары адвязуць іх на рынак у Гавану. Тыя, хто злавіў акул, занеслі іх на акулаву фабрыку, на другі бок бухты, дзе яны павіслі на блоках пасля таго, як з іх дасталі печань, адрэзалі плаўнікі, злупілі скуры і нарэзалі мяса на доўгія, вузкія кавалкі для засолкі.
Вецер з усходу падзьмуў быў над гаванню і прынёс аж сюды пах з акулавай фабрыкі, але толькі слабое падабенства таго смуроду, бо вецер зноў павярнуў на поўнач, а потым аціх зусім, і на «Тэрасе» было прыемна і сонечна.
1 Назва страўні (тут і далей заўвагі перакладчыка).
— Сант’яга,— вымавіў хлопчык.
— Слухаю цябе,— абазваўся стары чалавек. Ен трымаў у руцэ шклянку і думаў пра далёкае мінулае.
— Ці магу я пайсці ў мора і налавіць табе сардзін на заўтра?
— He. Ідзі гуляй у бейсбол. Я пакуль што магу веславаць, a Раджэліа будзе закідваць сетку.
— Мне ахвота пайсці. Калі я не магу лавіць рыбу з табою, дык я хацеў бы дапамагчы табе як-небудзь інакш.
— Ты паставіў мне піва,— сказаў стары чалавек,— ты ўжо мужчына.
— Колькі гадоў было мне, калі ты ўпершыню ўзяў мяне на лодку?
— Пяць, і ты ледзь застаўся жывы, калі я ўцягнуў занадта наравістую рыбу, і тая магла ўшчэнт разбіць лодку. Ці памятаеш ты?
— Я памятаю, як пляскала і грукала хвастом рыбіна і як трэснула, зламаўшыся, лаўка, і стук дубінкі. Памятаю, як ты пшурнуў мяне на нос, дзе ляжалі мокрыя зматаныя шнуры, і ўся лодка дрыжала, а ты бамберыў рыбіну, і гук быў такі, як быццам ты ссякаў дрэва, а навакол мяне быў салодкі пах крыві.
— Ты сапраўды памятаеш, ці я табе гэта расказваў?
— Я памятаю ўсё з таго самага часу, як мы ўпершыню разам пайшлі ў мора.
Стары чалавек зірнуў на яго абпаленымі сонцам, поўнымі даверу і любасці вачыма.
— Калі б ты быў маім, хлопчык, я ўзяў бы цябе ў мора, рызыкнуў бы,— сказаў ён.— Але ты — бацькаў і матчын сын, і ты на шчаслівай лодцы.
— Ці магу я налавіць табе сардзін? I я ведаю, дзе можна дастаць чатыры прынады.
— У мяне яшчэ сённяшнія засталіся. Я паклаў іх у скрынку з соллю.
— Дазволь мне дадаць чатыры свежыя.
— Адну,— сказаў стары чалавек. Вера і надзея ніколі не пакідала яго. Але цяпер як быццам ветрык атуліў іх сваім павевам.
— Дзве,— сказаў хлопчык.
— Дзве дык дзве,— пагадзіўся стары чалавек.— Ты іх не свіснуў?
— Бывала і такое,— сказаў хлопчык.— Але гэтыя купіў.
— Дзякуй,— сказаў стары чалавек. Ен быў занадта просты, каб дзівіцца: калі да яго прыйшла пакора? Але ён ведаў, што яна прыйшла, і ведаў што ў ёй няма ганьбы і яна не прычыніла аніякай страты праўдзівай гордасці.
— 3 гэткай плынню заўтра маецца быць неблагі дзень,— сказаў ён.
— Куды ты рушыш лавіць? — спытаўся хлопчык.
— Як найдалей, а вярнуся, калі пераменіцца вецер. Хачу выйсці давідна.
— Я пастараюся зрабіць так, каб мой рыбак таксама лавіў далёка,— сказаў хлопчык.— Калі ты зачэпіш на кручок нешта сапраўды буйнае, мы зможам прыйсці табе на дапамогу.
— Ён не любіць працаваць занадта далёка.
— He любіць,— згадзіўся хлопчык.— Але я ўбачу гэткае, чаго ён не можа ўбачыць: да прыкладу, птушку, што лётае над вадой, каб падабрацца да рыбіны, і выпраўлю яго ў пагоню за дэльфінам.
— Ён так кепска бачыць?
— Амаль сляпы.
— Дзіўна,— заўважыў стары чалавек.— Ён ніколі не лавіў чарапах, а якраз гэта псуе вочы.
— Але ж ты не год, не два лавіў чарапах каля Маскітавага берага1, але зрок у цябе добры.
— Я — дзіўны стары чалавек.
— Але ці дастаткова ў цябе цяпер сілы, каб справіцца з сапраўды буйнай рыбай?
— Думаю, што так. I, апроч таго, ёсць розныя хітрыкі.
— Давай занясем прычындалле дадому,— сказаў хлопчык,— Тады я вазьму сетку і пайду па сардзіны.
Яны сабралі ледзь не ўсе снасці. Стары чалавек нёс мачту на сваім плячы, а хлопчык нёс драўляную скрынку з туга скручанымі карычневымі шнурамі, бусак і гарпун са стралой. Скрынка з прынадамі заставалася пад кармой лодкі разам
1 Вузкая паласа зямлі на ўсходзе Нікарагуа.
з дубінкай, якую ўжывалі, каб аглушыць рыбу, калі тую падцягвалі сеткай да борта.
Ніхто не краў у старога чалавека, але не шкодзіла забраць ветразь і цяжкія шнуры дадому, бо ад расы яны маглі адсырэць, і хоць стары чалавек пэўна ведаў, што ніхто з тутэйшых людзей не паквапіцца на яго маёмасць, бусак і гарпун былі б непатрэбнай спакусай у лодцы.
Яны разам узняліся па дарозе да халупы старога чалавека і ўвайшлі ў яе праз адчыненыя дзверы. Стары чалавек прыставіў мачту разам з абкручаным вакол яе ветразем да сцяны, хлопчык паклаў скрынку ды іншае начынне ля яе. Мачта была ў даўжыню амаль гэткая, як адзін пакой халупы. У халупе, зробленай з моцных прылісткаў каралеўскай пальмы, што завуцца guano, меліся: ложак, стол, адно крэсла і на земляной падлозе месца для гатавання на драўнінным вугалі. На карычневых сценах з разгладжаных лістоў трывалага валакністага guano, якія перакрывалі адзін аднаго, вісела каляровая карцінка з Найсвяцейшым Сэрцам Гасподнім ды яшчэ адна з Кабрэнскай Маці Божай. Яны засталіся ад ягонай жонкі. PaHeft тут на сцяне была і падмаляваная жончына фатаграфія, але надта журботна яму рабілася, калі ён глядзеў на яе, і тая цяпер ляжала на паліцы пад ягонай чыстай кашуляй.
— Што ты маеш есці? — спытаўся хлопчык.
— Гаршчок жоўтага рысу з рыбай. He хочаш трохі?
— He. Я буду есці дома. Зрабіць мне табе агонь?
— He. Я зраблю пазней. Альбо буду есці рыс халодны.
— Ці магу я ўзяць сетку?
— Ага.
У халупе не было жаданай сеткі, і хлопчык памятаў, калі яны прадалі яе. Але яны гулялі ў гэтую байку штодня. He было ані гаршка з жоўтым рысам і рыбай, і хлопчык гэта ведаў таксама.
— Восемдзесят пяць — шчаслівая лічба,— сказаў стары чалавек.— Што ты скажаш, калі рыбіна, якую я прынясу, разабраная заважыць тысячу фунтаў?
— Я вазьму сетку і пайду лавіць сардзіны. Ты будзеш сядзець на парозе на сонцы?
— Але. У мяне ёсць учарашняя газета, і я прачытаю пра бейсбол.
Хлопчык не ведаў, ці не выдумка і ўчарашняя газета, але стары чалавек выцягнуў яе з-пад ложка.
— Перыка даў мне ў bodega1,— растлумачыў ён.
— Я прыйду, калі налаўлю сардзін. ГІакладу твае і мае разам у лёд, і мы падзелім іх раніцой. Калі я вярнуся, ты раскажаш мне пра бейсбол.
— «Янкі» не могуць прайграць.
— Але мяне непакояць «Індзейцы» з Кліўленда.
— Вер у «Янкі», сынок. Хай перад вачыма ў цябе стаіць вялікі Дзі Маджыа.
— Мяне непакояць як дэтройцкія «Тыгры», гэтак і кліўлендскія «Індзейцы».
— Сцеражыся, бо ты хутка пачнеш баяцца нават «Чырвонаскурых» з Цынцынаці і «Белых шкарпэтак» з Чыкага.
— Разбярэшся з гэтым і раскажаш мне, калі я вярнуся.
— Як ты думаеш, ці не купіць нам латарэю з апошняй лічбай восемдзесят пяць? Заўтра ж восемдзесят пяты дзень года.
— Мы можам гэта зрабіць,— сказаў хлопчык,— А як наконт васьмідзесяці сямі, памятаеш свой найбольшы рэкорд?
— Двойчы такое не здараецца. А ты здолееш знайсці білет з лічбай восемдзесят пяць?
КНІГІ ОНЛАЙН
