КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Мінск «Мастацкая літаратура» 2024 УДК ББК 821(100)-93 84(0) Т28 Серыя заснавана ў 1965 годзе Для дзяцей сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту На вокладцы фрагмент карціны «Нацюрморт з кнігамі і свечкай» (1890) Анры Маціса Выпуск выдання ажыццёўлены па заказе і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь Творы замежнай літаратуры для дадатковага чытання Т28 ў 10—11 класах. — Мінск : Мастацкая літаратура, 2024. — 335 с. — (Школьная бібліятэка). ISBN 978-985-02-2234-3. У кнігу ўвайшлі творы сусветна вядомых класікаў амерыканскай і аўстрыйскай літаратур. УДК 821(100)-93 ББК 84(0) ISBN 978-985-02-2234-3 © Афармленне. УП «Мастацкая літаратура», 2024 Эрнэст Хемінгуэй Стары і мора Гэта быў стары чалавек, які адзін у лодцы лавіў рыбу ў Гальфстрыме, і мінула ўжо восемдзесят чатыры дні, як ён не выцягнуў аніводнае. Першыя сорак дзён з ім быў хлопчык. Аднак пасля сарака дзён без улову хлопчыкавы бацькі сказалі сыну, што стары чалавек стаўся канчаткова і незваротна salao — гэта значыць такі, якому ўжо ніколі не нашанцуе, і хлопчык мусіў пайсці ў мора з іншым рыбаком, які злавіў тры добрыя рыбіны першага ж тыдня. Хлопчыку было балюча бачыць, як стары чалавек штодня прыплываў з пустой лодкай, і ён заўжды спускаўся да мора, дапамагчы яму несці зматаныя шнуры альбо бусак, гарпун і ветразь, абкручаны вакол мачты. Ветразь быў залатаны (на гэта пайшлі мяхі з-пад мукі), звінуты, ветразь выглядаў сцягам вечнай паразы. Стары чалавек быў худы і змардаваны, з глыбокімі маршчынамі на патыліцы. На ягоных шчоках збягалі ўніз карычневыя плямы няшкоднага скурнага захворвання, што ўзнікае ад сонечнага адлюстравання ў трапічным моры. Рукі яго, што цягнулі шнуры з цяжкімі рыбамі, былі прарэзаны глыбокімі шрамамі. Але ніводны з іх не быў свежы, яны нагадвалі старыя распоквіны ў пустыні, якая некалі была морам. Усё ў яго было старое, апроч вачэй колеру мора, вясёлых і непераможных. — Сант’яга,— сказаў яму хлопчык, калі яны, уцягнуўшы лодку, караскаліся на бераг.— Я мог бы пайсці з табой зноў. Мы зарабілі трохі грошай. Стары чалавек навучыў хлопчыка рыбачыць, і хлопчык любіў яго. — Не,— адказаў стары чалавек,— Ты трапіў на шчаслівую лодку. Заставайся тамака. — Але ж згадай, як ты восемдзесят сем дзён быў без рыбы, а потым мы лавілі вялізныя рыбіны кожнага дня тры тыдні запар. — Памятаю,— сказаў стары чалавек.— Я ведаю, ты пакінуў мяне не таму, што сумняваўся. — Мой бацька прымусіў мяне пайсці ад цябе. Я ж малы і павінен слухацца яго. — Ведаю,— сказаў стары чалавек.— Гэта зусім нармальна. — Ён не надта верыць у тваю ўдачу. — Так,— пагадзіўся стары чалавек.— Але мы не страцілі веры. Ці ж не праўда? — Вядома,— сказаў хлопчык,— Я хацеў бы пачаставаць цябе півам на «Тэрасе»1, а потым мы ўзялі б ежу дадому. — Чаму ж не,— адказаў стары чалавек.— Паміж намі, рыбакамі, усё проста. Яны ўселіся на «Тэрасе», багата хто з рыбакоў пакепліваў са старога чалавека, але ён не злаваўся. А рыбакам сталага веку было сумна бачыць яго, але яны не паказвалі гэтага і ветліва гутарылі пра плынь і глыбіні, дзе яны цягнулі за сабой лёскі, пра ўстойлівае добрае надвор’е і пра тое, што яны бачылі. Рыбакі, якім у гэты дзень пашанцавала, прыплылі ўжо, растрыбушылі сваіх марлінаў і занеслі іх, пакладзеных на ўсю даўжыню ўпоперак дзвюх дошак (ля кожнага канца пахістваліся па два чалавекі), у рыбарню, дзе рыбіны чакалі, пакуль рэфрыжэратары адвязуць іх на рынак у Гавану. Тыя, хто злавіў акул, занеслі іх на акулаву фабрыку, на другі бок бухты, дзе яны павіслі на блоках пасля таго, як з іх дасталі печань, адрэзалі плаўнікі, злупілі скуры і нарэзалі мяса на доўгія, вузкія кавалкі для засолкі. Вецер з усходу падзьмуў быў над гаванню і прынёс аж сюды пах з акулавай фабрыкі, але толькі слабое падабенства таго смуроду, бо вецер зноў павярнуў на поўнач, а потым аціх зусім, і на «Тэрасе» было прыемна і сонечна. 1 Назва страўні (тут і далей заўвагі перакладчыка). — Сант’яга,— вымавіў хлопчык. — Слухаю цябе,— абазваўся стары чалавек. Ен трымаў у руцэ шклянку і думаў пра далёкае мінулае. — Ці магу я пайсці ў мора і налавіць табе сардзін на заўтра? — He. Ідзі гуляй у бейсбол. Я пакуль што магу веславаць, a Раджэліа будзе закідваць сетку. — Мне ахвота пайсці. Калі я не магу лавіць рыбу з табою, дык я хацеў бы дапамагчы табе як-небудзь інакш. — Ты паставіў мне піва,— сказаў стары чалавек,— ты ўжо мужчына. — Колькі гадоў было мне, калі ты ўпершыню ўзяў мяне на лодку? — Пяць, і ты ледзь застаўся жывы, калі я ўцягнуў занадта наравістую рыбу, і тая магла ўшчэнт разбіць лодку. Ці памятаеш ты? — Я памятаю, як пляскала і грукала хвастом рыбіна і як трэснула, зламаўшыся, лаўка, і стук дубінкі. Памятаю, як ты пшурнуў мяне на нос, дзе ляжалі мокрыя зматаныя шнуры, і ўся лодка дрыжала, а ты бамберыў рыбіну, і гук быў такі, як быццам ты ссякаў дрэва, а навакол мяне быў салодкі пах крыві. — Ты сапраўды памятаеш, ці я табе гэта расказваў? — Я памятаю ўсё з таго самага часу, як мы ўпершыню разам пайшлі ў мора. Стары чалавек зірнуў на яго абпаленымі сонцам, поўнымі даверу і любасці вачыма. — Калі б ты быў маім, хлопчык, я ўзяў бы цябе ў мора, рызыкнуў бы,— сказаў ён.— Але ты — бацькаў і матчын сын, і ты на шчаслівай лодцы. — Ці магу я налавіць табе сардзін? I я ведаю, дзе можна дастаць чатыры прынады. — У мяне яшчэ сённяшнія засталіся. Я паклаў іх у скрынку з соллю. — Дазволь мне дадаць чатыры свежыя. — Адну,— сказаў стары чалавек. Вера і надзея ніколі не пакідала яго. Але цяпер як быццам ветрык атуліў іх сваім павевам. — Дзве,— сказаў хлопчык. — Дзве дык дзве,— пагадзіўся стары чалавек.— Ты іх не свіснуў? — Бывала і такое,— сказаў хлопчык.— Але гэтыя купіў. — Дзякуй,— сказаў стары чалавек. Ен быў занадта просты, каб дзівіцца: калі да яго прыйшла пакора? Але ён ведаў, што яна прыйшла, і ведаў што ў ёй няма ганьбы і яна не прычыніла аніякай страты праўдзівай гордасці. — 3 гэткай плынню заўтра маецца быць неблагі дзень,— сказаў ён. — Куды ты рушыш лавіць? — спытаўся хлопчык. — Як найдалей, а вярнуся, калі пераменіцца вецер. Хачу выйсці давідна. — Я пастараюся зрабіць так, каб мой рыбак таксама лавіў далёка,— сказаў хлопчык.— Калі ты зачэпіш на кручок нешта сапраўды буйнае, мы зможам прыйсці табе на дапамогу. — Ён не любіць працаваць занадта далёка. — He любіць,— згадзіўся хлопчык.— Але я ўбачу гэткае, чаго ён не можа ўбачыць: да прыкладу, птушку, што лётае над вадой, каб падабрацца да рыбіны, і выпраўлю яго ў пагоню за дэльфінам. — Ён так кепска бачыць? — Амаль сляпы. — Дзіўна,— заўважыў стары чалавек.— Ён ніколі не лавіў чарапах, а якраз гэта псуе вочы. — Але ж ты не год, не два лавіў чарапах каля Маскітавага берага1, але зрок у цябе добры. — Я — дзіўны стары чалавек. — Але ці дастаткова ў цябе цяпер сілы, каб справіцца з сапраўды буйнай рыбай? — Думаю, што так. I, апроч таго, ёсць розныя хітрыкі. — Давай занясем прычындалле дадому,— сказаў хлопчык,— Тады я вазьму сетку і пайду па сардзіны. Яны сабралі ледзь не ўсе снасці. Стары чалавек нёс мачту на сваім плячы, а хлопчык нёс драўляную скрынку з туга скручанымі карычневымі шнурамі, бусак і гарпун са стралой. Скрынка з прынадамі заставалася пад кармой лодкі разам 1 Вузкая паласа зямлі на ўсходзе Нікарагуа. з дубінкай, якую ўжывалі, каб аглушыць рыбу, калі тую падцягвалі сеткай да борта. Ніхто не краў у старога чалавека, але не шкодзіла забраць ветразь і цяжкія шнуры дадому, бо ад расы яны маглі адсырэць, і хоць стары чалавек пэўна ведаў, што ніхто з тутэйшых людзей не паквапіцца на яго маёмасць, бусак і гарпун былі б непатрэбнай спакусай у лодцы. Яны разам узняліся па дарозе да халупы старога чалавека і ўвайшлі ў яе праз адчыненыя дзверы. Стары чалавек прыставіў мачту разам з абкручаным вакол яе ветразем да сцяны, хлопчык паклаў скрынку ды іншае начынне ля яе. Мачта была ў даўжыню амаль гэткая, як адзін пакой халупы. У халупе, зробленай з моцных прылісткаў каралеўскай пальмы, што завуцца guano, меліся: ложак, стол, адно крэсла і на земляной падлозе месца для гатавання на драўнінным вугалі. На карычневых сценах з разгладжаных лістоў трывалага валакністага guano, якія перакрывалі адзін аднаго, вісела каляровая карцінка з Найсвяцейшым Сэрцам Гасподнім ды яшчэ адна з Кабрэнскай Маці Божай. Яны засталіся ад ягонай жонкі. PaHeft тут на сцяне была і падмаляваная жончына фатаграфія, але надта журботна яму рабілася, калі ён глядзеў на яе, і тая цяпер ляжала на паліцы пад ягонай чыстай кашуляй. — Што ты маеш есці? — спытаўся хлопчык. — Гаршчок жоўтага рысу з рыбай. He хочаш трохі? — He. Я буду есці дома. Зрабіць мне табе агонь? — He. Я зраблю пазней. Альбо буду есці рыс халодны. — Ці магу я ўзяць сетку? — Ага. У халупе не было жаданай сеткі, і хлопчык памятаў, калі яны прадалі яе. Але яны гулялі ў гэтую байку штодня. He было ані гаршка з жоўтым рысам і рыбай, і хлопчык гэта ведаў таксама. — Восемдзесят пяць — шчаслівая лічба,— сказаў стары чалавек.— Што ты скажаш, калі рыбіна, якую я прынясу, разабраная заважыць тысячу фунтаў? — Я вазьму сетку і пайду лавіць сардзіны. Ты будзеш сядзець на парозе на сонцы? — Але. У мяне ёсць учарашняя газета, і я прачытаю пра бейсбол. Хлопчык не ведаў, ці не выдумка і ўчарашняя газета, але стары чалавек выцягнуў яе з-пад ложка. — Перыка даў мне ў bodega1,— растлумачыў ён. — Я прыйду, калі налаўлю сардзін. ГІакладу твае і мае разам у лёд, і мы падзелім іх раніцой. Калі я вярнуся, ты раскажаш мне пра бейсбол. — «Янкі» не могуць прайграць. — Але мяне непакояць «Індзейцы» з Кліўленда. — Вер у «Янкі», сынок. Хай перад вачыма ў цябе стаіць вялікі Дзі Маджыа. — Мяне непакояць як дэтройцкія «Тыгры», гэтак і кліўлендскія «Індзейцы». — Сцеражыся, бо ты хутка пачнеш баяцца нават «Чырвонаскурых» з Цынцынаці і «Белых шкарпэтак» з Чыкага. — Разбярэшся з гэтым і раскажаш мне, калі я вярнуся. — Як ты думаеш, ці не купіць нам латарэю з апошняй лічбай восемдзесят пяць? Заўтра ж восемдзесят пяты дзень года. — Мы можам гэта зрабіць,— сказаў хлопчык,— А як наконт васьмідзесяці сямі, памятаеш свой найбольшы рэкорд? — Двойчы такое не здараецца. А ты здолееш знайсці білет з лічбай восемдзесят пяць?